Mavzu: Maktabgacha talim tashkilotlarini boshqarishda

---

2
Mavzu: Maktabgacha talim tashkilotlarini boshqarishda
xujjatlarni taxlil qilish
Munarija:
Kirish……………………………………………………………………………................................3
I Bob Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida huquqiy madaniyat............…6
1.1 Maktabgacha ta'lim tashkilotlarni boshqarishga doir huquqiy meyoriy
hujjatlarni o'rganish……………………………………………………….........................….6
1.2 Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim – tarbiya berishning
pedagogik asoslari ……………………………………………………………….............……..15
II Bob Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida huquqiy madaniyatni
shakillantirish yo’llari…………………………………………………….......................…….19
2.1 Maktabgacha yoshdagi bolalarga huquqiy tarbiya berish……………..19
2.2 Madaniy ta'lim- gigiena koʻnikmalari va huquqiy tarbiya …………....…27
Xulosa………………………………………………………………………...............................……31
Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………....................………..32

---

3
Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Aholining huquqiy ongi va madaniyatini
yuksaltirish, insonparvarlik g‘oyalari qadim tarixiga ega. Ta’lim-tarbiya
masalalari sharq mutafakkirlarining, xususan, buyuk ajdodlarimizning
asarlarida ham yetakchi o‘rin tutadi. Inson huquqlari, adolat, tenglik, qonun
ustuvorligi kabi azaliy qadriyatlar "Avesto" va "Qutadg‘u bilig"dan tortib
o‘tgan asrning boshlaridagi jadidchilik harakati namoyandalari asarlarining
bosh mavzusiga aylangan. Inson huquqlarini hurmat qilishga qaratilgan
g‘oyalar o‘tmishdagi davlatchiligimiz taraqqiyotida ham o‘z ifodasini topgan.
Qadimgi So‘g‘diyona va Xorazmdan tortib, somoniylar, xorazmshohlar,
Temur va temuriylar davlatida inson huquqlari yuksak darajada e’zozlangan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 9 yanvardagi
“Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish tizimini
tubdan takomillashtirish to‘g‘risida” gi PF-5618son Farmonini ustuvorligini
ta’minlash, aholining huquqiy madaniyatini yuksaltirish, fuqarolarni
qonunga itoat va hurmat ruhida tarbiyalash demokratik, huquqiy davlat va
erkin fuqarolik jamiyati barpo etishning muhim shartlaridan sanaladi. Shu
bois ham mamlakatimizda tizimli va bosqichma-bosqich amalga oshirib
kelinayotgan islohotlardan ko‘zlangan asosiy maqsadlardan biri inson
huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarining ishonchli himoyasini
ta’minlashdir.
Huquqiy demokratik davlat g‘oyasi — xalqimizning asrlar davomida
adolatli jamiyat, adolatli qonunlar, adolatli sud to‘g‘risidagi orzularining
ifodasidir. Yurtimizda adolatga, adolatli qonunlarga asoslanib faoliyat
yuritadigan davlat haqidagi fikrlar asrlar davomida shakllanib kelgan.

---

4
Forobiy, Amir Temur, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi
buyuk ajdodlarimiz qonunga asoslangan adolatli jamiyat haqida teran
fikrlarni ilgari surganlar.
O‘zbekiston Konstitutsiyasining 44-moddasida esa: "Har bir shaxsga
o‘z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari,
mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining xatti-harakatlari ustidan
sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi", — deb belgilangan.
Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirib borish
qonun ustuvorligini ta’minlash va qonuniylikni mustahkamlashning eng
muhim shartlaridan biri hisoblanadi.
Shu bilan birga, inson huquq va erkinliklariga hurmat munosabatini
shakllantirishga, aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini
yuksaltirishga, jamiyatda fuqarolarning huquqiy savodxonligi darajasini
oshirishga to‘sqinlik qiluvchi bir qator muammo va kamchiliklar saqlanib
qolinmoqda. Xususan: birinchidan, jamiyatda huquqiy ong va huquqiy
madaniyatni yuksaltirish ishlari tizimli va uzviy tashkil etilmayapti.
Jamiyatda, oilada, mahallada, ta’lim muassasalarida va tashkilotlarda
huquqiy axborotlarni yetkazishning ta’sirchan mexanizmi mavjud emas.
Shaxsiy manfaatlar hamda jamiyat manfaatlari o‘rtasidagi muvozanatni
ta’minlash g‘oyalari aholi, ayniqsa, davlat xizmatchilari ongiga yetarli
darajada singdirilmayapti; ikkinchidan, uzluksiz ta’lim tizimida ta’lim
jarayonlari huquqiy tarbiya bilan uyg‘un olib borilmayapti, aholi, ayniqsa,
yoshlarning huquqiy madaniyatini shakllantirishda o‘zbek xalqining tarixi,
dini, urf-odatlari, milliy qadriyatlariga tayanilmayapti; uchinchidan, huquqiy
madaniyatni yuksaltirishga doir tadbirlarni tashkil etishda maktabgacha
ta’lim tizimida faoliyat yuritayotgan mutaxassislar (ayniqsa tarbiyachilar)
nodavlat notijorat tashkilotlari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari
bilan samarali hamkorlik tizimi yaratilmagan, ijtimoiy sheriklik prinsipi
asosida ishlar tashkil etilmagan;
Bu borada quidagilar alohida o‘rin tutadi:

---

5
-maktabgacha ta’limda tarbiyachilar va metodistlar tomonidan yosh
avlod ongiga huquq va burch, halollik va poklik tushunchalarini hamda odob
-axloq normalarini chuqur singdirib borish, Konstitutsiyaning muhim
jihatlarini ularga bolaligidan boshlab o‘rgatish;
-maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda davlat ramzlari bilan
faxrlanish tuyg‘ularini shakllantirish orqali mamlakatga daxldorlik,
vatanparvarlik hissini kuchaytirish;
-maktabgacha ta’lim tizimida faoliyat yuritayotgan mutaxassislarning
huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirib borish, ularda korrupsiya
va boshqa huquqbuzarliklarga nisbatan murosasizlik munosabatini
shakllantirish;
-davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, shu jumladan, huquqni
muhofaza qiluvchi organlar hamda fuqarolik jamiyati institutlarining
manzilli huquqiy targ‘ibotni amalga oshirish borasidagi hamkorligini
mustahkamlash lozim.
Kurs ishi maqsadi: Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida huquqiy
madaniyatni shakllantirish.
Kurs ishi vazifalari:
1 Maktabgacha ta'lim tashkilotlarni boshqarishga doir huquqiy
meyoriy hujjatlarni o'rganish
2 Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim – tarbiya berishning
pedagogik asoslari
3 Maktabgacha yoshdagi bolalarga huquqiy tarbiya berish
4 Madaniy ta'lim- gigiena koʻnikmalari va huquqiy tarbiya
Kurs ishining obyekti: O’zbekiston Respublikasi konstitutsiya va
maktabgacha ta’lim bo’yicha prezidentimiz chiqargan qonun va qarorlar.
Kurs ishi predmeti: Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida huquqiy
madaniyatni shakllantirish yo'llari.
Kurs ishining tuzulishi: Kirish, 2 bob, 4 ta paragrif xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar roʻyxatidan iborat.

---

6
I Bob Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida huquqiy madaniyat
1.1 Maktabgacha ta'lim tashkilotlarni boshqarishga doir huquqiy
meyoriy hujjatlarni o'rganish
Bolalar - kelajagimiz. Bugungi kunda ular qanday axloqiy xatti-
harakatlarga sarflaymiz, bizning umumiy ertangi kunimiz bevosita bog'liq.
Bolaning huquqi haqida ongli ravishda bilish, to'liq, madaniyatli, o'zini o'zi
ta'minlash etadigan shaxsni shakllantirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni fuqorolik-huquq ta'limi
Fuqarolik-huquq me'yorlari quyidagi hujjatlarda batafsil yoritilgan:

Bola huquqlari deklaratsiyasi (1959).

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bola huquqlari to'g'risidagi
konventsiyasi (1989).

Bolalar hayotini saqlab qolish, himoya qilish va rivojlantirish
bo'yicha Umumjahon deklaratsiyasi (1990).
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ushbu qonunlar haqida
ma'lumotni taqdim etish juda muhimdir. Maktabgacha yoshdagi katta
yoshdagi (6-7 yosh) bolalar uchun huquqiy ta'lim berish tavsiya etiladi.
Trening shakllari mavjud bo'lishi kerak bir noodatiy suhbat, o'yin yoki
o'qituvchi bilan bolaning o'zaro aloqasi orqali. Bolada jamiyatdagi o'z
o'rnini anglash, imkoniyat va ularning qabul qilinadigan chegaralarini
tushunishlariga yordam berish kerak. Axloqiy xulq-atvorni, aloqa axloqini

---

7
o'rgatish. Vatani, davlati kimligini tushuntirib, o'z ona yurtining va boshqa
davlatlar va millatlarning tarixi va urf-odatlari bilan tanishib chiqing.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni ma'naviy va axloqiy tarbiyalash Axloqiy
va huquqiy ta'lim bolalar huquqlarini xabardor qilishdan iborat bo'lib, ular
qanday ishlarni yaxshi va jamiyatga foydali ekanligini tushuntiradi va
aksincha atrofdagi odamlarga zarar etkazadi. Bolaga jamiyatning bir
qismi ekanligini tushuntirish va uning ko'pgina harakatlarini butun
mamlakatni rivojlantirishda namoyon qilish muhimdir.
Bolaga uning huquqlari haqida aytib bering:
1.
Oilada sevgi va g'amxo'rlik qilish huquqi.
2.
Ta'lim olish huquqi.
3.
Tibbiy yordam ko'rsatish huquqi.
4.
Dam olish huquqi.
5.
Axborot olish huquqi.
6.
Shaxsiylikka bo'lgan huquq.
7.
O'z fikrini va manfaatlarini ifoda etish huquqi.
8.
Zo'ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish huquqi.
9.
To'g'ri ovqatlanish huquqi.
10.
Qulay yashash sharoitlari.
Har bir huquqning ma'nosini tushuntiring.
Maktabgacha tarbiyachilarning huquqiy ta'limi Kichik yoshda asosiy
diqqat axloqiy tarbiyada bo'lishi kerak. Bolaning ongida xulq-atvorning
asosini qo'yish, nima qilish mumkinligi va nima uchun qilinayotgani
haqida tushuntirish. Bolaning qanday harakatlari o'zi va atrofidagi
odamlarga zarar etkazadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning huquqiy
ta'limi - o'yinlar Maktabgacha yoshdagi bolalarni huquqiy o'qitish kurslari
kun davomida, har yili ta'lim olishlari kerak. Bolalar huquqlarini o'rganish
joiz emas. Bolaning huquqlarining aniq ifodasini bilish shart emas, lekin
u ularning ma'nosini aniq tushunib, ularni amalda qo'llashi kerak.

---

8
Maktabgacha yoshdagi bolalarni o'yin orqali huquqiy o'qitish kichik
fuqarolarni xabardor qilishning eng ma'qul yo'li hisoblanadi. O'yinlarning
ayrim misollari quyidagilardir:
Mamlakatlarning ramziy ma'nosi haqidagi hikoyalar turkumidan
so'ng, bolalarni o'z bayroqlari va janglarini tortib olishlarini iltimos qiling.
Rasmni jild bilan ko'rsating va u nima etishmasligini so'rang. Yalpiz
tasviri noto'g'ri tasvirlangan bo'lishi kerak. Farzandlaringiz orzu qilgan
maktab haqida qisqacha hikoya qilishlarini so'rang. Qoidalar va qonunlar
bo'lmasligi mumkin. Ba'zi bolalar haqida gapirib bo'lgach, boshqalarga
bu xatti-harakatga olib kelishi mumkinligini va umumiy qabul qilingan
qadriyatning aloqa qoidalari.
Bolalarni ko'zlarini yumib, ularni kichik xatolar deb tasavvur qiling.
Hasharotlarning hayotini va uning xavfsizligini modellashtirish. Bolalar
o'zlarini hasharotlar deb tanishtirganlarida nimani his qilganlari to'g'risida
gaplashsin. Va boshqalar bilan qanday munosabatda bo'lish kerakligi,
ular hech kim ularni ranjitmasligiga amin edi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni huquqiy jihatdan ta`minlash ularga
jamiyatning to'la a'zolari bo`lishiga yordam beradi va shaxsning
shakllanishida ijobiy dinamikani ta'minlaydi.
Mariya Motessori ilmiy izlanuvchan, tabiatshunos, vrach, psixolog
Italiya yashab ijod etgan, Gollandiyada vafot etgan. Uning maktabgacha
tarbiya sohasida pedagogik faoliyatini butun dunyo xalqlari biladi. U
bolalar bilan ishlash jarayonida bolalarga xos bo`lgan psixologik
xususiyatlarni: ularning qobiliyatlari, qiziqqishlari, bilim darajalarini
o`rgandi. Shularga asoslanib didaktik o`yinlar va didaktik materiallar
yaratdi. Uning fikricha pedagogika bolaga yordam bermaydi balki,
tarbiyachiga yordam beradi. Haqiqatdan ham shunday. O`rgatish uslubi
bolalarning istagi, qiziqishi, mushohada qilishi bilan bog`lanmas ekan, bu
uslubning samarasi to`g`risida o`ylamasa ham bo`ladi. Biz o`rganib

---

9
qolgan eski uslubga nazar tashlaydigan bo`lsak, bolalarning istak
hohishini hisobga olmasdan hammasini yig`ib, majburlab gapimizni
eshitishi, xuddi shunday qilib hikoya qilib berish, namunadagiday rasm
chizish talab qilinar edi. Bunday holat bolani chegaralab uning erkin
harakat qilish, mustaqil fikr yuritish, ijodkorlik sifatlarini bo`g`adi.
Natijada faqat bola ko`r-ko`rona o`zgalarga taqlid qilishdan nariga
o`tmaydi. Bolalik inson umrining bir bo`lagidir. Inson butun umr bo`yi
oladigan bilimning eng ko`p qismini ayniqsa maktabgacha tarbiya
yoshida egallaydi. Yoshligidan istak, hohishi bo`yicha harakat qilishi,
o`ylashi mustaqil fikrlashi uchun oilada ham, bolalar bog`chasida ham
kattalar tomonidan sharoit yaratilishi zarur. Bola “kim bilan”, “qachon”,
“nima bilan” shug`ullanilishini o`zi hal qilsin. Masalan: hal qilishning
barcha bosqichlarini o`zi yecha olsagina mantiqiy fikrlashi rivojlanib
boraveradi. Savolga to`g`ri va tez javob berishi uchun kattalar
shoshilmasligi kerak.
Kech bo`lsa ham bola o`z xatosini o`zi to`g`rilasin, o`z fikrining
to`g`riligini o`zi dadil turib isbotlay olsin. M.Montessori pedagogikasining
ahamiyati xuddi shunday sifatlarni tarbiyalashga, aqliy qobiliyatlarni
rivojlantirishga qaratilganligidadir. U yaratgan o`yinlar sezgi organlari:
ko`rish, eshitish, teri-tuyush. Hid bilish, ta`m bilish orqali narsa va
hodisalarni bilib olishga mo`ljallangan “kvadrat tuz”, “bo`sh katakni
to`ldir”, “nuqtalat o`yini”, “Loto”, “Rangiga qarab o`rnini top”, “O`z o`rnini
top”, “Qaysi biri ortiqcha” o`yinlari shular jumlasidandir.
Atoqli italiyalik pedagok, psixiatr vrach M.Montessori 1870-1952
yillarda yashab ijod etgan. U asos solgan bolalar uylariga maktabgacha
tarbiya yoshidagi bolalar jalb qilinib, u yerda tarbiyaning o’ziga xos tizimi
amalga oshirildi. U tuyg’u organlarini tarbiyalashni birinchi o’ringa
qo’yadi,buning uchun tegishli didaktik material ishlab chiqadi. Mashqlar
sistemasi bolalarda muayyan ko’nikma va malakalarni: predmetlarni

---

10
shakliga,vazni va rangiga qarab farqlash,xilma-xil ovoz va hidlarni bilish
ko’nikmalarini hosil qilishga qaratilgan. Montessoru foydalanadigan
didaktik materiallar o`z-o`zini nazorat qilish prinsipiga muvofiq yaratilgan
bo`lib, bolalarga, pedagogning ishtirokisiz, mustaqil shug`ullanish
imkonini beradi. Lekin bunda sezgi organlarining rivojlanishi nutqning
o`sishi bilan bog`lanmas edi.
Kattalar tomonidan majburlash, “uni o`yna”, “buni o`yna”, “xato
qilding”, “mana bunday bajar” qabilida ish tutish M. Montessori
pedagogikasiga zid uslublardir. Uning ta`limi “O`zim bajarishim uchun
menga yordam ber” qabilida ish yuritishga asoslangandir. Bola erkin
“kim bilan”, “nima bilan”, “qachon” tushunchalarini o`zi hal qilsin. O`zi
ko`rib, eshitib, harakat qilib, paypaslab mushohada, ya`ni mantiqiy fikrlay
olsin.
Maktabgacha ta’lim sohasida pedogogik jarayonga xozirgi kun
talablari bolalarni erkin fikrlashga undovchi qanday topshiriqlar, ta’limiy
oyinlardan foydalanish lozimligi togrisida tushuncha beradi. Bolalarda
erkin , xur fikrlilikni tarbiyalash istagi xalqimizda qadimdan mavjudligini
ta’kidlash uchun Xoja Nasriddin xaqidagi rivoyatlardan birida mazkur
mavzuga dahldor bo`lgan kichik bir korinish saqlanib qolganligini
quyidagicha hikoya qiladi .
Xoja Nasriddinning qoshnisi uning oz farzandini kaltaklayotgani
ustidan chiqib qoladi. Qoshni xayron boladi. Chunki bola tartibli, doimo
ota-onasining aytganini qiladi .Qoshnisi Xoja Nasriddindan kaltaklash
sababini soraganida, u quyidagicha javob qiladi:
O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’limga oid qonun
xujjatlari.
Mamlakatimizda mustaqillikning birinchi yillaridan boshlab ta’lim
sohasida eski yondashuvlardan butunlay voz kechilib, yangicha
tamoyillarga, milliy qadriyat va an’analarimizga, jahon mamlakatlarining

---

11
ilg‘or tajribasiga asoslanib, hayotimizni tubdan yangilash, uzoq va
davomli maqsadlarni amalga oshirish uchun ta’lim va tarbiya sohasiga
ustuvor ahamiyat qaratilib kelinmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni 1997 yil 29
avgustda qabul qilingan bo‘lib ushbu qonun 5 bo‘lim va 34 moddadan
iborat. Ushbu Qonun fuqarolarga ta’lim, tarbiya berish, kasb-hunar
o‘rgatishning huquqiy asoslarini belgilaydi hamda har kimning bilim
olishdan iborat konstitutsiyaviy huquqini ta’minlashga qaratilgan.
Jumladan ushbu qonunda bilim olish huquqi:
1.
Davlat va nodavlat ta’lim muassasalarini rivojlantirish;
2.
Ishlab chiqarishdan ajralgan va ajralmagan holda ta’lim
olishni tashkil etish
3.
Ta’lim va kadrlar tayyorlash davlat dasturlari asosida bepul
o‘qitish, shuningdek ta’lim muassasalarida shartnoma asosida to‘lov
evaziga kasb-hunar o‘rgatish;
4.
Barcha turdagi ta’lim muassasalarining bitiruvchilari keyingi
bosqichdagi o‘quv yurtlariga kirishda teng huquqlarga ega bo‘lishi;
5.
Oilada yoki o‘zi mustaqil ravishda bilim olgan fuqarolarga
akkreditatsiyadan o‘tgan ta’lim muassasalarida eksternat tartibida
attestatsiyadan o‘tish huquqini berish orqali ta’minlanishi belgilab
qo‘yilgan. “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunga asosan ta’lim sohasidagi davlat
siyosatining asosiy prinsiplari sifatida quyidagilar belgilab qo‘yilgan:
1.
Ta’lim va tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterda
ekanligi;
2.
Ta’limning uzluksizligi va izchilligi;
3.
Umumiy
o‘rta,
o‘rta
maxsus,
kasb-hunar
ta’limining
majburiyligi;
4.
O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo‘nalishini: akademik
litseyda yoki kasb-hunar kollejida o‘qishni tanlashning ixtiyoriyligi;

---

12
5.
Ta’lim tizimining dunyoviy xarakterda ekanligi;
6.
Davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olishning hamma
uchun ochiqligi;
7.
Ta’lim dasturlarini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan
yondashuv;
8.
Bilimli bo‘lishni va iste’dodni rag‘batlantirish;
9.
Ta’lim tizimida davlat va jamoat boshqaruvini uyg‘unlashtirish.
Ushbu qonunda tegishli ma’lumoti, kasb tayyorgarligi bor va yuksak
axloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan
shug‘ullanish huquqiga ega ekanligi xamda pedagogik faoliyat bilan
shug‘ullanish sud hukmiga asosan man etilgan shaxslarning ta’lim
muassasalarida bu faoliyat bilan shug‘ullanishiga yo‘l qo‘yilmasligi
aloxida ta’kidlab o‘tilgan.
“Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunning 6-moddasida ta’lim muassasasining
huquqiy maqomi nazarda tutilgan. Unga asosan, ta’lim muassasasi
yuridik shaxs bo‘lib, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tashkil etiladi.
Nodavlat
ta’lim
muassasasi
O‘zbekiston
Respublikasi
Vazirlar
Mahkamasi belgilagan tartibda davlat akkreditatsiyasidan o‘tgan
paytdan boshlab yuridik shaxs huquqlari va ta’lim faoliyati bilan
shug‘ullanish
huquqiga
ega
bo‘ladi.
Ta’lim
muassasasini
akkreditatsiyalash vakolatli davlat organi tomonidan attestatsiyaga
asosan amalga oshirilishi belgilab qo‘yilgan.
Ushbu qonunga ko‘ra, ta’lim muassasasi qonun hujjatlariga muvofiq
ishlab chiqilgan ustav asosida faoliyat ko‘rsatadi. Ta’lim muassasasi
attestatsiya natijalariga binoan davlat akkreditatsiyasidan mahrum
etilishi mumkin. Ta’lim muassasalari o‘quv-tarbiya majmualariga hamda
o‘quv-ilmiyishlab chiqarish birlashmalari va uyushmalariga birlashishga
haqli.
“Ta’lim
to‘g‘risida”gi
qonunning
7-moddasida
Davlat
ta’lim

---

13
standartlari umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim
mazmuniga hamda sifatiga qo‘yiladigan talablarni belgilaydi, deb
ko‘rsatilgan.
Davlat ta’lim standartlarini bajarish O‘zbekiston Respublikasining
barcha ta’lim muassasalari uchun majburiy xisoblanadi. Ta’lim
muassasalarida ta’lim berish tilidan foydalanish tartibi Davlat tili
to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni bilan tartibga solinishi
aloxida qayd etilgan.
O‘zbekiston Respublikasining ta’lim tizimi o‘z ichiga quyidagilarni oladi:
-davlat standartlariga muvofiq ta’lim dasturlarini amalga oshiruvchi
davlat va nodavlat ta’lim muassasalari;
-ta’lim tizimining faoliyat ko‘rsatishi va rivojlanishini ta’minlash
uchun zarur bo‘lgan tadqiqot ishlarini bajaruvchi ilmiy-pedagogik
muassasalar;
-ta’lim sohasidagi davlat boshqaruv organlari, shuningdek ularga qarashli
korxonalar, muassasalar va tashkilotlar.
O‘zbekiston Respublikasida ta’lim maktabgacha ta’lim, umumiy o‘rta
ta’lim, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, oliy ta’lim, oliy o‘quv yurtidan
keyingi ta’lim, kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash,
maktabdan tashqari ta’lim turlarida amalga oshiriladi.
Qonunda ta’lim turlariga quyidagicha ta’rif berilgan:

Maktabgacha ta’lim odatda davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim
muassasasi, qisqa muddatli guruxlar tuzish orqali amalga oshiriladi. Bu
ta’lim olti-yetti yoshgacha oilada, bolalar bog‘chasida va mulk shaklidan
qat’iy nazar boshqa ta’lim muassasalarida olib boriladi, xamda u bola
shaxsini sog‘lom va yetuk, maktabda o‘qishga tayyorlangan tarzda
shakllantirish maqsadini ko‘zlaydi.

Umumiy o‘rta ta’lim odatda umumiy o‘rta ta’lim olish uchun zarur
bo‘lgan savodxonlik, bilim va ko‘nikma asoslarini shakllantirish,

---

14
bilimlarning zarur hajmini berish, mustaqil fikrlash, tashkilotchilik
qobiliyati va amaliy tajriba ko‘nikmalarini rivojlantirish, dastlabki tarzda
kasbga yo‘naltirish va ta’limning navbatdagi bosqichini tanlash
maqsadini ko‘zlaydi.

O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi akademik litsey yoki kasb-hunar
kollejida amalga oshiriladi. Uning asosiy maqsadi o‘quvchilarning
intellektual
qobiliyatlarini
jadal
o‘stirishni,
ularning
chuqur,
tabaqalashtirilgan va kasb-hunarga yo‘naltirilgan bilim olishlarini
ta’minlash, o‘quvchining kasb-hunarga moyilligi, mahorat va malakasini
chuqur rivojlantirish, tanlangan kasblar bo‘yicha bir yoki bir necha ixtisos
olishni ta’minlash hisoblanadi.

Oliy ta’lim oliy o‘quv yurtlarida (universitetlar, akademiyalar,
institutlar va oliy maktabning boshqa ta’lim muassasalarida) amalga
oshiriladi. Oliy ta’limning asosiy maqsadi oliy ta’lim yo‘nalishlaridan biri
(bakalavriat) yoki aniq mutaxassislik (magistratura) bo‘yicha puxta bilim
berish hisoblanadi.

Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim jamiyatning ilmiy va ilmiy-
pedagogik kadrlarga bo‘lgan ehtiyojlarini ta’minlashga qaratilib, u oliy
o‘quv yurtlari va ilmiy-tadqiqot muassasalarida (doktorantura, mustaqil
tadqiqotchilik) amalga oshiriladi.

Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash OTMlarda,
maxsus ta’lim muassasalarida, Oliy maktablarda, qisqa muddatli o‘quv
kurslarida yoki boshqa tashkilotlarda amalga oshirilishi mumkin bo‘lib,
uning asosiy maqsadi kasb bilim va ko‘nikmalarni chuqurlashtirish
hamda yangilashni ta’minlashga qaratiladi.

Maktabdan tashqari ta’lim bolalar va o‘smirlarning yakka tartibdagi
ehtiyojlarini qondirish, ularning bo‘sh vaqti va dam olishini tashkil etish,
madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy, sport va boshqa yo‘nalishlarda
ko‘rsatiladi. Bu ta’lim bolalar, o‘smirlar ijodiyoti saroylari, uylari, klublari

---

15
va markazlari, bolalar va o‘smirlar sport maktablari, san’at maktablari,
musiqa
maktablari,
studiyalar,
kutubxonalar,
sog‘lomlashtirish
muassasalari va boshqa muassasalar tomonidan amalga oshiriladi.
O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunining 19-
moddasida
Akkreditatsiya
qilingan
ta’lim
muassasalarining
bitiruvchilariga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi ma’lumot
to‘g‘risidagi hujjat (shahodatnoma, diplom, sertifikat, guvohnoma)
beriladi deb ko‘rsatilgan. Davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi
ma’lumot to‘g‘risidagi hujjat oilada ta’lim olgan yoki mustaqil ravishda
bilim olgan va akkreditatsiya qilingan ta’lim muassasalarining tegishli
ta’lim dasturlari bo‘yicha ekstern tartibida imtihonlar topshirgan
shaxslarga ham berilishi qonunda belgilangan.
Tegishli bosqichdagi ta’limni tugallamagan shaxslarga belgilangan
namunadagi ma’lumotnoma beriladi deyilgan ushbu qonunda.
Davlat tasdiqlagan namunadagi ma’lumot to‘g‘risidagi hujjat
navbatdagi bosqich ta’lim muassasalarida ta’lim olishni davom ettirish
yoki tegishli ixtisoslik bo‘yicha ishlash huquqini beradi.
O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunining 20-
moddasida ta’lim oluvchilarni ijtimoiy himoya qilish, ya’ni me’yoriy
hujjatlarga muvofiq imtiyozlar, stipendiya va yotoqxonada joy bilan
ta’minlash, 21-moddasida ta’lim muassasalari xodimlariga ish vaqtining
qisqartirilgan muddati belgilanishi, haq to‘lanadigan yillik uzaytirilgan
ta’tillar, hamda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan imtiyozlar, ta’lim
muassasalari ish haqiga mo‘ljallangan mavjud mablag‘lar doirasida
mustaqil ravishda stavkalar, mansab okladlariga tabaqalashtirilgan
ustama
belgilashga
hamda
mehnatga
haq
to‘lash
va
uni
rag‘batlantirishning turli shakllarini qo‘llashga haqliligi, 22-moddasida
yetim bolalarni va ota-onalarining yoki boshqa qonuniy vakillarining
vasiyligisiz qolgan bolalarni o‘qitish va ularni boqish davlatning to‘la

---

16
ta’minoti asosida qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga
oshirilishi, 23-moddasida esa jismoniy yoki ruhiy rivojlanishida nuqsoni
bo‘lgan, shuningdek, uzoq vaqt davolanishga muhtoj bo‘lgan bolalar va
o‘smirlarni o‘qitish, qisman yoki to‘la davlat ta’minotida bo‘lishi belgilab
qo‘yilgan.
Ushbu
qonunga
muvofiq,
O‘zbekiston
Respublikasi
Vazirlar
Mahkamasining ta’lim sohasidagi vakolatlariga quyidagilar:

ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshirish;

ta’lim sohasidagi davlat boshqaruvi organlariga rahbarlik qilish;

ta’limni rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish;

ta’lim muassasalarini tashkil etish, qayta tashkil etish va tugatish
tartibini belgilash;

ta’lim muassasalarini akkreditatsiyadan, pedagog, ilmiy kadrlarni
attestatsiyadan o‘tkazish tartibini belgilash;

O‘zbekiston Respublikasining hududida boshqa davlatlarning ta’lim
muassasalariga ta’lim faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi
ruxsatnomalar berish;

qonun hujjatlariga muvofiq xorijiy davlatlarning ta’lim to‘g‘risidagi
hujjatlarini tan olish va hujjatlarning ekvivalent ekanligini qayd etish
tartibini belgilash;

davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash;

davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi ma’lumot to‘g‘risidagi
hujjatlarni tasdiqlash va ularni berish tartibini belgilash;

davlat grantlari miqdori va ta’lim muassasalariga qabul qilish
tartibini belgilash;
1.2 Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim – tarbiya berishning
pedagogik asoslari
Maktabgacha ta`lim uzluksiz ta`limning boshlangʻich qismi
hisoblanadi. U bolaning sogʻlom va rivojlangan shaxs boʻlib

---

17
shakllanishini ta`minlab, oʻqishga boʻlgan ishtiyoqini uygʻotib, tizimli
oʻqitishga tayyorlab boradi. 6-7 yoshgacha boʻlgan maktabgacha ta`lim
davlat va nodavlat bolalar maktabgacha ta`lim muassasalarida va oilada
amalga oshiriladi. Maktabgacha ta`limning maqsadi – bolalarni
maktabdagi oʻqishga tayyorlash, bolani sogʻlom, rivojlangan, mustaqil
shaxs boʻlib shakllantirish, qobiliyatlarini ochib berish, oʻqishga, tizimli
ta`limga boʻlgan ishtiyoqini tarbiyalashdir.
Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sogʻligʻini
muhofaza qilish maktabgacha ta`lim muassasasi hamda shtatdagi
tibbiyot xodimlari, shuningdek maktabgacha ta`lim muassasasiga
biriktirilgan sogʻliqni saqlash organlarining tibbiyot xodimlari tomonidan
amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta`lim muassasasida bolalarning hayoti va sogʻligʻini
muhofaza qilishni tashkil etish tartibi va qoidalari, maktabgacha ta`lim
muassasasiga bolalarni olib kelish va olib ketish qoidalari, maktabgacha
ta`lim muassasasi binolarida xavfsizlikni tashkil etishga oid talablar,
maktabgacha ta`lim muassasasida yongʻin xavfsizligini tashkil etishga
oid talablar, hudud xavfsizligiga boʻlgan talablar “Maktabgacha ta`lim
muassasalarida bolalarning hayoti va sogʻligʻini muhofaza qilishni tashkil
etish tartibi toʻgʻrisida Nizom” bilan tartibga solinadi.
Maktabgacha ta`lim tizimi
Maktabgacha ta’lim muassasalari – Oʻzbekiston Respublikasidagi
ta`lim muassalarining turi boʻlib, turli yoʻnalishdagi maktabgacha boʻlgan
davrdagi umumta`lim dasturlarini amalga oshiradi. Maktabgacha ta`lim
muassasalari 2 yoshdan 7 yoshgacha boʻlgan bolalarni tarbiyalashni,
oʻqitishni, nazorat qilishni, parvarishlashni va sogʻlomlashtirishni
ta`minlaydi.
Maktabgacha ta`lim muassasasini tashkil etish tartibi, faoliyatini
tashkil etish va butlash, hamda maktabgacha ta`lim muassasasining mol

---

18
-mulki va pul mablagʻlari, javobgarligi, boshqaruvi va ta`lim jarayoni
qatnashchilari
toʻgʻrisidagi
kerakli
ma`lumotlarni “Oʻzbekiston
Respublikasida davlat maktabgacha ta`lim muassasasi toʻgʻrisida
Nizom” dan olishinigiz mumkin.
Oʻzbekistonda maktabgacha ta`lim muassasalarining zamonaviy tizimi
Maktabgacha ta`lim muassasalari, faoliyat yoʻnalishiga koʻra, quyidagi
turlarga boʻlinadi:

Bolalar yaslisi, bolalar yasli bogʻchasi, bolalar bogʻchasi, uydagi
bolalar bogʻchasi (mustaqil muassasa yoki filial sifatida).

Maktabgacha tarbiya va boshlangʻich ta`lim mussasasi (bolalar
bogʻchasi-maktab).

Tarbiyalanuvchilarni bir yoki bir nechta yoʻnalishda (til, badiiy
estetik, sport va boshqalar) tarbiyalovchi maktabgacha ta`lim
muassasalari.

Tarbiya jismoniy va ruxiy rivojlanishdagi ogʻishlarni kvalifikatsion
yaxshilovchi tiklovchi turdagi bolalar bogʻchasi.

Tibbiyot gigiena, profilaktika va sogʻlomlashtirish, tadbir va
proseduralarini amalga oshiruvchi zaiflashgan bolalarni nazorat qilish va
sogʻlomlashtirish bogʻchasi.

Birlashtirilgan turdagi bolalar bogʻchasi (birlashtirilgan turdagi
bolalar bogʻchasiga rivojlantiruvchi, tiklovchi va sogʻlomlashtiruvchi
guruhlar umumlashtirilgan koʻrinishda kiradi).
Maktabgacha ta`lim muassasasining ish tartibi va u yerda
bolalarning boʻlish davomiyligi davlatning maktabgacha ta`lim sifat va
darajasiga boʻlgan talablari, nizom, maktabgacha ta`lim muassasasi va
ota-onalar orasida tuzilgan shartnoma, hamda ta`sischilar tomonidan
belgilanadi.
Imkoniyatlari cheklangan bolalar uchun maxsus maktabgacha ta`lim
muassasalari tashkil qilingan boʻlib, u yerga bolalar davlatning joylardagi

---

19
vakolatli ta`limni boshqarish va sogʻliqni saqlash organlari tarafidan
tashkil qilingan ruhiy-tibbiy pedagogik komissiyaning xulosasiga binoan
qabul qilinadi.
Maxsus maktabgacha ta`lim muassasasini tashkil etish tartibi, mol-
mulki va pul mablagʻlari, maxsus maktabgacha ta`lim muassasasida
oʻquv-ta`lim va sogʻlomlashtirish jarayonini tashkil qilish, ta`lim jarayoni
ishtirokchilari va
maxsus
maktabgacha ta`lim
muassasasining
boshqaruvi haqidagi toʻliq ma`lumotlar “Maxsus davlat maktabgacha
ta`lim muassasasi toʻgʻrisidagi Nizom” da koʻrsatilgan.
Maktabgacha ta`lim muassasalarining asosiy maqsadlari
Maktabgacha ta`lim, olinish shakli va usullaridan qat`iy nazar,
quyidagi maqsadlarni oʻz oldiga qoʻyadi:
Maktabgacha ta`lim maqsad va vazifalarni amalga oshirishda
ijtimoiy va xayri tashkilotlari, mahalla, xalqaro fondlar faol ishtirok
etadilar.
Oʻzbekistonda maktabgacha ta`lim davlat tilida hamda qoraqalpoq,
rus, tojik, qirgʻiz, qozoq va turkman tillarida olib boriladi.

Maktabgacha tarbiya va boshlangʻich ta`lim mussasasi (bolalar
bogʻchasi-maktab).

Tarbiyalanuvchilarni bir yoki bir nechta yoʻnalishda (til, badiiy
estetik, sport va boshqalar) tarbiyalovchi maktabgacha ta`lim
muassasalari.

Tarbiya jismoniy va ruxiy rivojlanishdagi ogʻishlarni kvalifikatsion
yaxshilovchi tiklovchi turdagi bolalar bogʻchasi.

Tibbiyot gigiena, profilaktika va sogʻlomlashtirish, tadbir va
proseduralarini amalga oshiruvchi zaiflashgan bolalarni nazorat qilish va
sogʻlomlashtirish bogʻchasi.

Birlashtirilgan turdagi bolalar bogʻchasi (birlashtirilgan turdagi
bolalar bogʻchasiga rivojlantiruvchi, tiklovchi va sogʻlomlashtiruvchi

---

20
guruhlar umumlashtirilgan koʻrinishda kiradi).
II Bob
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida huquqiy madaniyatni
shakillantirish yo’llari
2.1 Maktabgacha yoshdagi bolalarga huquqiy tarbiya berish
Sharq mutafakkirlarining merosida ta’lim tarbiya masalalari muhim
oʻrin egallaydi. Ayniqsa, ular oila va oilada farzand tarbiyasiga katta
e’tibor berganlar. Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Kaykovus,
Alisher Navoiy kabi mutafakkirlarning asarlarida oilada bola tarbiyasi
masalalari va ularni hal etish yoʻllari koʻrsatib berilgan.
Abu Nasr Farobiyning fikricha bola tarbiyasi bir maqsadga
qaratilgan holda olib borilmogʻi va u aqliy va axloqiy tarbiya birligidan
iborat boʻlmogʻi lozim degan xulosaga kelgan.
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim tarbiya berish masalalari
Abu Ali ibn Sino merosida yoritilganini koʻrishimiz mumkin. Beruniy ota
–onalarning bolalari bilan birga harakat qilishlari, turli oʻyinlar
uyushtirishlari, ular bilan oʻzaro suhbatlar oʻtkazishlari maqsadga
muvofiq deb maslahat beradi. Beruniy tarbiyaning maqsadi va vazifalari
haqidagi, shaxsning rivojlanish toʻgʻrisidagi fikrlarining zamirida
insonparvarlik gʻoyasi yotadi. U har bir ota –ona oʻz farzandlariga ana
shu gʻoyani singdirishi zarur degan xulosaga keladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar hayotini muhim uyushtirish, ularni

---

21
vaqtdan toʻgʻri va unumli foydalanishning asosiy garovi ekanligini ota
–onalar oʻz farzandlariga oʻqtirishlari lozim. Bola tarbiyasi masalalari
boʻyicha Abu Ali ibn Sino “Tadbir almanozil” nomli asarini yozgan. Unda
olim ota –onaning bolalarni tarbiyalashdagi vazifalarini yoritilgan. Asarda
oilada onaning vazifasi va burchiga, oila munosabatlariga toʻxtalar ekan,
ayniqsa ota –onalarning oilada mehnatsevarligi bilan farzandlarini ham
kasb va xunarga oʻrgatish borasida muxim fikrlar bayon etadi.
Maktabgacha tarbiya bolalik davrida hijyenik madaniyatning eng oddiy
koʻnikmalari va koʻnikmalarini egallagan, qiziqish bilan mashgʻul boʻlgan,
mustaqil va qoʻshma harakatlardan bahramand boʻlgan (tiniq qoʻllar,
yaxshi kayfiyat, kiyimlar chiroyli tarzda katlanmış) bolalarning
maktabgacha yoshdagi bolalik davrida. U kattalarning ijobiy bahosidan
qoniqish hosil qiladi, oʻz navbatida ijobiy harakatni takrorlashga harakat
qiladi. Bu yoshda bolaning yuvilishi, qoʻllarini yuvish, tashqi qiyofani
koʻrib chiqish, roʻmoldan foydalanish, ovqatlanish jarayonini tashkil
etishda yordam berish, vilkalar va peçetani toʻgʻri ishlatish, ehtiyotkorlik
bilan ovqatlanish, mustaqil harakatlarga intilish kerak.
Shunday qilib, madaniy-gigiena malakasini oshirish bolaning
sogʻligʻini yaxshilashga qaratilgan. Shu bilan birga, u muhim vazifani oʻz
ichiga oladi - xulq-atvor madaniyatini rivojlantirish. Bolalarning sogʻligʻiga
gʻamxoʻrlik, ularning jismoniy taraqqiyoti ularning poklik, tartib-intizom va
tartibga boʻlgan mehrini oshirishdan boshlanadi. "Bolalar bogʻchasining
eng muhim vazifalaridan biri", deb yozadi N.K. Krupskaya - bolalar
salomatligini mustahkamlaydigan koʻnikmalarga oʻrgatish. "
Ibn Sino tarbiyaviy qarashlarida oila va oilaviy masalalarga keng oʻrin
berilgan. Oilada farzand tarbiyasini toʻgʻri yoʻlga qoʻyishning asosiy
vositasi uning manaviy olamida etiqodni shakllantirish deb xisoblagan
edi olim.
Yusuf Xos Xojib “Qtudgʻu bilig” asarida oilaviy maishiy turmush

---

22
muammolariga ham katta e’tibor beradi. Ota –onalar nazoratda boʻlgan
bolaning ma’suliyat hissi rivoj topadi. Shu sababli ham bola tarbiyasida
ota –onaning mavqyei alohida ahamiyatga egadir. Ular tanlagan toʻgʻri
yoʻl farzandlarining kelajakni, kamoloti uchun psixologiyasida muhimdir.
Mirzo ulugʻbekning qarashlarida bolaning bilim olishga boʻlgan qiziqishi
havasini oshirishda u tarbiyalanayotgan muhit muhim oʻrin tutadi.
Kaykovus “Qobusnoma” pandnomasida oʻz farzanding sening haqingda
qanday boʻlishini iishlasang, sen ham ota –ona haqida shunday boʻlgʻil
deb yoshlarni ota –onasini hurmat qilishga e’zozlashga, mehr –oqibatli
boʻlishga da’vat etadi. Bola tarbiyasi masalasi buyuk mutafakkir
masalasi buyuk mutafakkir Alisher Navoiy merosida ham munosib oʻrin
egallaydi. U oʻzining qator asarlarida ta’lim –tarbiya masalalari
umuminsoniygʻoya ekanligini ta’kidlaydi.
Ya.A.Komenskiy oʻzining “Onalar maktabi” kitobini maktabga
tayyorlash bobida, shunday yozadi, barcha insonlar bajaradigan ishlar,
ma’lum bir tayyorgarlikni talab qiladi. Komenskiy ota –onalar uchun
quyidagi vazifalarni koʻrsatadi:
1. Bolalarda maktabga borganda oʻz tengdoshlari bilan oʻqigan va
oʻynagan xursandchilik hissini tugʻdirish;
2.
Bolalarni
maktabdagi
ta’limning
mohiyatini
tushuntirish,
maktabdagi faoliyat turlari bilan tunishtirish;
3. Bolalar boʻlajak oʻqituvchilarga nisbatan hurmat va ishonchni
shakllantirish.
Ta’lim jarayonida bola imkoniyatlarining namoyon boʻlishi ma’lum
darajada nasliy omillar bilan ham bogʻliqdir. Bolalar oʻz temperamenti
xususiyatlariga koʻra ham bir –birlaridan ajralib turadilar:
-
xushchaqchaq,
sergap,
quvnoq,
xayotning
oʻzgaruvchan
sharoitlariga tez moslasha oladigan bolalar sangvennik tipreramentga
mansub;

---

23
- qoʻshimcha noxush kayfiyatda yuradigan, ta’sirchan, kamgan, sust
bolalarmelanxolik temperamentga kiradilar;
- xotirjam, befarq, kamharakat, nutqi sust bolalar –flegmatik;
-
jaxldor,
betoqat,
serzarda,
xarakatchan
bolalar
–xolerik
hisoblanadilar.
Bolalar kattalarning yordamiga muxto boʻlishiga ham qarab bir
–birlaridan farq qiladilar. Ba’zi bolalar biror xatti- harakatni bajarishni bir
necha
marta
koʻrsatish,
tushuntirish
kerak.
Bolalar
oʻzlarini
qiziquvchanlik, aqliy faolliklariga qarab ham bir –birlaridan ajralib
turadilar. Bolalarning maktabga psixologik tayyorgarligi keng va
mukammal boʻlib rivojlangan boʻlishi darkor. Bolalarga qanchalik yaxshi
bilim bersak, oʻylaymizki ular kelajakda Vatanga sadoqat ruhida, yetuk
inson boʻlib yetishadilar. Demak, tarbiyachi bola shaxsida axloqiy his
–tuygʻularni tarbiyalash uchun hamma vosita va metodlarni qullasa,
yaxshi xulq namunalarini oʻrgatish ancha oson kechadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish va maktabga
tayyorlash jarayoni oldiga qoʻyilgan maqsad va vazifalarning bajarilishi
“Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim –tarbiyasiga qoʻyiladigan Davlat
talablari” orqali nazorat qilinadi. Davlat talablaridan maktabgacha
yoshdagi bolalarga beriladigan ta’lim –tarbiya mazmunining asosiy
yoʻnalishlari
hamda
ularning
maktabga
tayyorgarlik
darajasiga
qoʻyiladigan minimal talablar berilgan boʻlib u davlat xujjati sifatida e’tirof
etiladi.
Bolarni rivojlantirish va maktabga tayyorlash jarayoni oldiga
qoʻyilgan maqsad va vazifalarning bajarilishiga erishish “Bolalarni
rivojlantirish va maktabga tayyorlash” tayanch dasturi asosida amalga
oshiriladi.
“Ta’lim toʻgʻrisida”gi Qonun hamda “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”da
mamlakatning ijtimoiy –iqtisodiy taraqqiyotini ta’limning asosiy omili

---

24
boʻlgan kadrlarni tayyorlash borasidagi eng zarur tadbirlar tizimi belgilab
berilgan sogʻlom avlodni tarbiyalash davlat va jamiyatning ustuvor
yoʻnalishidir.
Davlat talablari asosida tuzilgan “Bolajon” tayanch dasturiga asosan
maktabgacha yoshdagi bolalarning ota –onalari, tarbiyachilari, hamda
oʻzlari uchun turli sohalar boʻyicha dasturlar, qoʻllanmalar, tavsiyalar va
jismonan rivojlantirishga yordam beradigan turli tuman oʻyinlar va ta’lim
tarbiya metodi yoritiladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim –tarbiyasiga qoʻyiladigan
Davlat talablarida belgilangan koʻrsatkichlarga erishish 6-7 yoshdagi
bolalarni maktabga tayyorlashga, mustaqil Oʻzbekistonning ravnaqi
uchun barkamol inson boʻlib yetishishlariga zamin hozirlaydi. Bolani
maktabga tayyorlashda oilani oʻrni juda kattadir. Bola tarbiyasida
oilaning barcha a’zolaridan bolalarga nisbatan toʻgʻri munosabatni, balki
ularning taqdiri uchun yuksak ma’suliyat hissini ham talab qiluvchi qiyin
va murakkab ishdir.
Bolani maktabga tayyorlashda tarbiyani har tomonlama jumladan
ma’naviy axloqiy, aqliy estetik, jismonan va mehnat tarbiyalarini
birgalikda olib borish yaxshi samara beradi.
Ma’naviy tarbiyani bolaga oʻtmishda Vatan ravnaqi, el –yurt tinchligi
va faravonligi yoʻlida kurashgan xalq qahramonlari haqida gapirib berish,
mustaqillik, qadriyat va an’analarimizni oʻrgatish orqali singdirish
mumkin.
Oilaviy tarbiya jarayonida shaxsning bir qator axloqiy jihatlari
shakllanadigan, boshqa hyech qaysi tarbiya ob’kti oiladagidek yuqori
natija bermaydi.
Kelajak avlodga estetik tarbiya berishda ham oilaning muhim oʻrni bor.
Oila davrasida qoʻshiqlar kulanishi, biror ertak yoki asarni oila davriasida
oʻqish, birga spektakl va kino koʻrish va tahlil qilish va hokazolar bolani

---

25
estetik tarbiyasini shakllantirishdagi jihatlardir.
Ota
–onalar
voyaga
yetayotgan
farzandlarining
jismoniy
barkamolligiga oʻta ma’suliyat bilan qarashlari lozim. Masalan: ertalabki
badan tarbiya mashqlarini bolalar bilan birgalikda bajarish, toʻgʻri va
vataminlashgan ovqat berish, dam olishni, uyquni toʻgʻri tashkil etish, kun
tartibiga rioya qilish, vaqtida shifokor nazoratidan oʻtkazishlari zarur.
Bola hayotida mehnat tarbiyasi muhim sanaladi. Mehnat bolalarda
uyushqoqlik, diqqat, saramjom – sarishtalikni tarbiyalash, shuningdek
maqsadga erishishda sabot va matonat kabi iroda xususiyatlarini
rivojlantirish vositasidir. Bola hayotining kun tartibi, odatda sogʻlom bola
kasalmand va zaif bolaga nisbatan maktab kun tartibiga va butun dars
davomida oʻzida joʻsh oʻrib turgan gʻayratlarini tiyib jim oʻtirishga tezroq
koʻrinadi. Bolani maktab kun tartibiga tayyorlashda, uning sogʻligini
mustahkamlashda ertalab ma’lum vaqtda oʻrindan turish, ovqatlanish va
uyquga yotishga aniq rioya qilinishi kerak.
Har bir oila mehnat faoliyatining harakteri, maishiy marosimi, bolalarning
soni va shu kabilarga oʻz yashash sharoitini bolalarning soni va shu
kabilarga oʻz yashash tartibini oʻrnatadi. Biroq bir narsani, ya’ni
maktabgacha yoshdagi bolaning nonushtasi va tushligi oʻrtasidagi oraliq
4 soatdan oshmasligini, tushlik vak kechki ovqat oʻrtasidagi oraliq –bir
oz kattaroq (6 – 7 soat), buning orasida yengil ovqatlanish kechki choy
boʻlishi kerakligini unutmaslik kerak. Bolaning bir sutkadagi uyqusi
taxminan 11 soatni tashkil qilishi kerak. Bola tushlikdan soʻng 1 -1.5 soat
dam olishga odatlansin. Kechqurun u doimo bir vaqtda ya’ni 9 dan
kechikmay uxlagani yotsin.Bola miriqib uxlasin desangiz,quyidagi
qoidalarga rioya qilish lozim:bola uxlaydigan xonani yaxshilab
shamollatish; bolani uxlashga yotishdan oldin tishini tozalashga, yuz-
qoʻlini, oyogʻini yuvishga odatlantirish bolaga oʻrinda nonushta qilishga
aslo yoʻl qoʻymaslik.

---

26
Bolaning me’yorida rivojlanish uchun u toza xavoda koʻp harakat qilish
kerak. Bola ochiq havoda qish oylarida 4 soatdan kam boʻlmasligi, yozda
deyarli butun kunni ochiq havoda oʻtkazish lozim.
Bolaning kun tartibiga amal qilishi uchun asosan qat’iy nazorat
lozim. Bola kun tartibini bajarashi majburiyligiga va hyech qanday va
iltimoslar, ma’lum vaqtda ovqatlanmaslik hamda oʻynamaslikka sabab
boʻla olmasligiga koʻnikishi kerak. Shu bilan birga kun tartibining zarurligi
va uning foydasini doimo tushuntirib borish lozim. Masalan:
- ertalabki badantarbiya mashqlarini yaxshi bajarding, endi kun boʻyi
tetik yurasan;
- barakalla, gullarni tozalab yaxshi qilibsan menga ancha yordaming
tegdi;
- oʻz vaqtida ovqatlansak, piyoz oʻsagan hamda kasalga
chalinmaysan;
kun tartibining qimmat bola faoliyatining har xil turlarining almashinib
turishini ta’minlashdir, bu esa yosh oʻsuvchi organizmni char chashdan
saqlaydi, bolaning har tomonlama kamol topishiga imkon beradi.
Masalan: bola rasm solishga qiziqib ketib, stoldan 40 minut davomida
turmadi, lekin u faol harakat qilishi, chopishi kerak. Shuning uchun u
oʻynab boʻlganidan keyingina unga tinch oʻyin yoki mashgʻulotni tavsiya
qilish mumkin. Bola shunday tartibga rioya qilsa, u qay darajada
boʻlmasin asta –sekin oʻz faoliyatini boshqarishga odatlanadi, bu uni
kundalik va maktab kun tartibining asosiy qoidalariga osongina
koʻnikishda katta ahamiyatga egadir.
5 -6 yoshli bolalar bilan ishlaydigan bogʻcha tarbiyachilar soʻrovlari
shuni koʻsratdiki, koʻpchilik bolaning maktabga tayyorlashda jismoniy va
aqliy rivojlanishni afzal qoʻyishmoqda. Ta’lim tarbiyaviy –ishni bolaning
tafakkuri, nutqi va bilim jarayonlarini shakllantirishga yoʻnaltirilib,
pedagoglar bolani tabiat va jamoat toʻgʻrisida asosiy bilimlar bilan

---

27
boyitishadi.
Qanday qilib olimlar maktabgacha tayyorgarlikni aniqlashadi?
Pedagogik va psixologik adabiyotlarda bolaning ta’lim va tarbyai
jarayoniga qirib, uning mazmuni muvaffaqiyatli oʻzlashtirib olishga yoʻl
qoʻyadigan shaxsning umumiy rivojlanganligi deb koʻrsatilgan, aqliy va
estetik rivojlanishida egallashi kerak boʻlgan sifat va jihatlarning yaxlit bir
sistemasi deb koʻrsatilgan.
Maktabgacha tayyorgarlik darajasini bolaning aqliy, jismoniy vazifalarni
bajara oladigan butun organizm va asab sistemasining ma’lum yetuklik
saviyasini aniqlaydi. Shu bilan bir qatorda tevarak atrof haqida olingan
oddiy bilimlar xulqning ijtimoiy va axloq –irodaviy sifatlarini shakllanish
darajasi katta ahamiyatga ega.
7 yosh – bu bola yangi sharotiga tez oʻrganadigan va oʻqish
jarayonida
muvaffaqiyatli
ishtirok
etadigan
davr
hisoblanadi.
Ya.A.Komenskiy bolaning yettinchi yili –bu bekorchilikda buzilib
kengmaslik uchun maktabda oʻqishni boshlaydigan vaqt hisoblangan.
Bolani ona maktabida 5 -6 yil ta’lim –tarbiya olishini, u yetarli va optimal
muhlat deb hisoblagan.
Bolaning yoshi (7 yosh) mezonidan tashqari, uni sogʻligini umumiy
holati va asosiy antronometrik koʻrsatkichlari jismoniy tayyorgarligini
belgilashadi. Bunda boʻyoi (7 yoshga 110 smdan kam boʻlmasligi kerak)
vazn (20kg), koʻkrak aylanasi (nafas chiqqanda 55 smdan kam
boʻlmasligi kerak), tanadagi oʻzgarishlari suyaklarni oʻsishi. Bola mustaqil
oʻzi kiyinishni, ovqat yeyishni, narsalarni toza va tartibli sayalashni
oʻrganishi kerak. Bola kattalar mehnatini muhimligini tushunishi va
hurmat qilish kerak.
Bogʻcha tarbiyachilari har bir bolani maktabga tayyorgarligini toʻgʻri
aniqlashda yetarli pedagogik va texnologik bilim va tajribalarga ega
boʻlishi kerak, bunda ular “maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’lim

---

28
tarbiyachiga qoʻyiladigan davlat talablari” talablariga tayanishlari kerak.
Agar maktabgacha davrda bola normal rivojlangan boʻlsa, uning jismoniy
va aqliy rivojlanishiga hyech qanday kuchli ta’sirlar boʻlmagan boʻlsa,
unda bola yetti yoshda ta’lim olish darajasiga yetadi. Ammo ba’zi oila va
bogʻchada maktabga tayyor boʻlmagan bolalar ham uchraydi. Bunday
bolalar mutaxassis nazoratida maxsus tekshiruvdan oʻtishadi va
mutaxassis haqida xulosa chiqaradi. Bolaning maktabga tayyormaslik
xususiyatlaridan –bu oʻyin qarorligi mustaqil boʻla olmasligi va ijtimoiy
rivojlanishining past darajasidir.
Tuman
psixologik
–pedagogik
konsultatsiyalarida
bolaning
maktabga tayyorgarligini har tomonlama aniqlashadi. Ular ta’’lim
–tarbiyadagi profilaktik va korreksion usullarni tavsiya etadilar.
Eng tanilgan va keng tarqalgan psixologik diagnostika vositalari:
- A.Kernning maktabga tayyorgarlik testlari.
- A.Effektning “Reversiv test”.
- Maktabga tayyorgarlikni tekshiradigan Topningen tekshiruvi.
Testlarni mazmun jihatdan 2 guruhga boʻlish mumkin: oʻqish
jarayonida ishtirok etadigan alohida psixologik tomonlarni shakllangan
darajasini aniqlaydigan testlar; maktabga umumiy tayyorgarlikni
tekshiradigan testlar.
Konsultasiya xodimlari bolani tekshiriuvini ota –onalar oldida
oʻtkazadilar.
Soʻngra tekshiruvlar natijalari asosida qoʻyidagi choralarni maslahat
beradilar:
a) umum ta’lim maktabning 1 –sinfga yozish;
b) oʻqishni 1 yilga qoldirish;
v) bosani bogʻchaga yoki maktab qoshidagi maxsus sinfga yozdirish;
g) bolani maxsus maktabga yozdirish.
Bolani qachon va qancha tayyorlash kerak? Deganda kattalar

---

29
orasida ota –ona va tarbiyachilar 3 yoshdan boshlab, 1 sinfga bir yil
qolganda tayyorlashni kuchaytirish kerak.
Maktab xayotiga bolani kim tayyorlashi kerak? Bogʻcha tarbiyachilari
bolani maktabga tayyorlash butun bogʻcha davrida amalga oshishi
kerakligini tushunishadi va dastur talablariga binoan shuni amalga
oshiriladi.
Hozirgi zamon ota –onalar bolalani maktabga qanday tayyorlashmoqda.
Biz shuni koʻrsatib utgan edikki, ota –onalarning maktabda yaxshi
oʻqishning shartlaridan biri –shaxsning umumiy rivojlanishi deb
hisoblanadi. Ammo, bolaning aqliy rivojlanishini eng asosiy deb bilishadi,
shuning uchun mashgʻulotlarda bilim, nutq, xotirasini rivojlantirishga
xarakat qiladilar.
2.2 Madaniy ta'lim- gigiena koʻnikmalari va huquqiy tarbiya
Madaniy-gigiena koʻnikmalari va qobiliyatlarini rivojlantirish -
maktabgacha
tarbiyachilar
uchun
sogʻlom
turmush
tarzini
shakllantirishning asosiy vazifalaridan biri. Hayotning dastlabki
kunlaridan boshlab madaniy va gigiena mahoratini shakllantirishda
nafaqat qoidalar va normalarni oʻrganish, balki juda katta ijtimoiylashuv
jarayoni, bolaning kattalar dunyosiga kirishi. Ushbu jarayonni keyinroq
boshlash mumkin emas, erta va maktabgacha yoshdagi bolalik davrida
madaniy va gigiena malakalarini shakllantirish uchun eng maqbul boʻladi.
Keyinchalik, ularga asoslangan boshqa funktsiyalar va fazilatlar ishlab
chiqilgan.
MuvofiqlikMaktabgacha
yoshdagi
bolalar
orasida
oʻzini-oʻzi
ta'minlash
va
madaniy
xulq-atvorni
rivojlantirish
jamiyatdagi
muvaffaqiyatga moslashuv va sogʻliqlarini himoyalash vazifalaridan
biridir.
Madaniy-gigiena malakasini shakllantirish muammolari
Yosh avlod
soʻnggi yillarda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bolalar

---

30
bogʻchasidan uyga qaytayotgan bolalar asosiy self-servis qobiliyatiga
ega emaslar: bolalar yuvish, kiyim-kechak va soyabonlarni qanday qilib
bilishmaydi. Oʻz-oʻziga xizmat qilish qobiliyatlarini shakllantirish boʻyicha
ishlarni takomillashtirishning eng yaxshi usullarini topish muammosiga
duch kelamiz. Maktabgacha yoshdagi bolalarni madaniy va gigiena
koʻnikmalarini shakllantirishga kiritish, eng avvalo, bolalikdan butun
umrga choʻzilgan ruhiy farovonlikning oliy darajadagi ongidir.
Maktabgacha ta'lim muassasasi faoliyatida madaniy-gigiena malakali
bolalarni tarbiyalashga katta e'tibor qaratilmoqda. Har bir yosh guruhida
bu vazifa Maktabgacha ta'limning "Tugʻilgandan maktabgacha"
maktabining taxminiy asosiy ta'lim dasturiga muvofiq amalga oshiriladi.
Madaniyatni shakllantirish vazifalari
-
gigiena koʻnikmalari
Madaniy-gigiena malakalarini muvaffaqiyatli shakllantirish quyidagi
vazifalar bilan hal etiladi:
Madaniy gigienik mahorat va oʻz-oʻziga xizmat qilish mahoratini
oshirish qobiliyatlarini rivojlantirish;
Bolalarni mustaqil boʻlishga ragʻbatlantirish;
Maktabgacha yoshdagi bolalarda madaniy va gigiena koʻnikmalarini
tarbiyalash uchun oʻquv-didaktik yordam kompleksi bilan mavzuni
rivojlanayotgan muhitni ta'minlash;
Maktabgacha yoshdagi bolalarda gigiena va oʻzini oʻzi parvarish
qilish koʻnikmalarini tarbiyalashda ota-onalarning pedagogik mahoratini
oshirish.
Bolalar bilan kundalik ish jarayonida shaxsiy gigiena qoidalariga rioya
qilish ular uchun tabiiy boʻlib qolishi va gigiyenik koʻnikmalar
takomillashtirilishini ta'minlashga intilish kerak. Shuning uchun
"mahorat" va "mahorat" tushunchalarini ta'kidlash kerak. Koʻnikmalar - bu
bolaning erishgan bilimlari asosida muayyan harakatlar qilish
qobiliyatidir. Qobiliyat - koʻp takrorlash va mashqlar natijasida

---

31
shakllangan avtomatlashtirilgan harakat. Odatning odatiy holga oʻtishiga
ma'lum bir xil yoki oʻxshash sharoitlarda muntazam ravishda takrorlash
orqali erishiladi. Koʻnikmalarni farqli oʻlaroq, odatdagi xatti-harakatlarni
amalga oshirish qobiliyatini emas, balki uni amalga oshirishning
haqiqatini ta'minlaydi. Majburiyatga aylangan koʻnikma odatdir.
Farzandlar tomonidan sotib olingan odatlar, uzoq vaqtdan beri davom
etmoqda va xalqning hikmati, ikkinchi turdagi kabi, aylanib boradi. Qabul
qilingan odatlar mohiyatli va qayta oʻqitish uchun qiyin boʻladi.
Madaniy-gigiena malakasini shakllantirish printsiplari
Madaniy-gigiena malakasini shakllantirish tamoyillariga quyidagilar kiradi:
Tizim yondashuvi;
Muntazamlik va uzluksizlik;
Bolaning yoshi va individual xususiyatlarini hisobga olgan holda
oʻrganishning rivojlanish xarakteri;
Oʻqituvchilar va ota-onalarning madaniy va gigiena malakalarini
shakllantirishga yondashuvining yaxlitligi.
Odatlar va koʻnikmalarning shakllanishi kattalar va butun atrof-
muhitning bevosita pedagogik ta'siri ostida amalga oshiriladi. Koʻnikma
va odatlarning mustahkamligi, moslashuvchanligi bir qator omillarga
bogʻliq: shartlar, bu ishni oʻz vaqtida bajarish, bajarilgan harakatlarga
bolaning hissiy munosabati, muayyan harakatlarda bolalarni muntazam
ravishda amalga oshirish. Maktabgacha
ta'lim
muassasalarida
bolalarning yangi mas'uliyatlari, yangi narsalar, bolalarning yangi turlarini
egallashi kerak boʻlgan yangi mahorat, odatlarning shakllanishiga
alohida e'tibor beriladi. Shu bilan birga, bolalar nafaqat oʻzlari xohlagan
narsani emas, balki zarur boʻlgan narsalarni ham bajarishadi, turli
tabiatdagi qiyinchiliklarni engishadi.
Madaniy-gigiena koʻnikmalari va odatlar odatda maktabgacha
yoshda shakllanadi, chunki bolaning markaziy asab tizimi juda plastiktir

---

32
va ovqatlanish, kiyim-kechak, yuvish bilan bogʻliq harakatlar har kuni va
takroriy takrorlanadi.
Eng gigienik koʻnikmalar erta yoshgacha va maktabgacha yoshdagi
bolalarda shakllanadi. Kelgusida erishilgan koʻnikmalar birlashtirilib,
kengaytirilishi kerak.
Madaniy va gigiena malakalarini shakllantirish metodlari
Maktabgacha
yoshdagi
davrda
gigiena
malakasini
yanada
muvaffaqiyatli
shakllantirish
va
mustahkamlash
uchun
bolalar
bogʻchasida gigienik ta'lim olish uchun maxsus toʻplamlardan foydalanib,
ogʻzaki va ingl. Usullarni birlashtirish, turli mavzulardagi rasmlarni,
ramzlarni tavsiya qilish mumkin. Bolalar va qiziqarli adabiy sahnalar
"Moidodyr", "Fedorino Voe" va "Kichik qiz". Ularning asosida siz kichik
sahnalarni oʻynashingiz, bolalar orasida rollarni tarqatishingiz mumkin.
Gigiena haqidagi barcha ma'lumotlar bolalar uchun turli faoliyat va dam
olish jarayonida beriladi, ya'ni. Rejimning har bir tarkibiy qismida siz
gigiena ta'limi uchun qulay vaqtni topishingiz mumkin.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni samarali gigienik ta'lim olish uchun
boshqalarning va kattalarning paydo boʻlishi juda muhimdir. Biz bu
yoshdagi bolalar juda ehtiyotkorlik bilan va taqlid qilishga moyilligini
doimo yodda tutishimiz kerak, shuning uchun oʻqituvchi ular uchun
namuna boʻlishi kerak.

---

33
Xulosa
Madaniy va gigiena koʻnikmalari xulq-atvor madaniyatining muhim
qismidir. Oʻqituvchilar va ota-onalar doimo bolaligida madaniy va
gigiyena bilan shugʻullanadigan qobiliyatlarni doimo eslab qolishlari
kerak. Maktabgacha yoshdagi bolalarning madaniy va gigiena
koʻnikmalarini rivojlantirish orqali biz bir vaqtning oʻzida koʻplab aqliy
jarayonlarni bolaning rivojlanishiga ta'sir qilamiz va sogʻlom turmush
tarzi asoslarini shakllantiramiz.
Maktabgacha tarbiya bolalik davrida hijyenik madaniyatning eng
oddiy koʻnikmalari va koʻnikmalarini egallagan, qiziqish bilan mashgʻul
boʻlgan, mustaqil va qoʻshma harakatlardan bahramand boʻlgan (tiniq
qoʻllar, yaxshi kayfiyat, kiyimlar chiroyli tarzda katlanmış) bolalarning
maktabgacha yoshdagi bolalik davrida. U kattalarning ijobiy bahosidan
qoniqish hosil qiladi, oʻz navbatida ijobiy harakatni takrorlashga harakat

---

34
qiladi. Bu yoshda bolaning yuvilishi, qoʻllarini yuvish, tashqi qiyofani
koʻrib chiqish, roʻmoldan foydalanish, ovqatlanish jarayonini tashkil
etishda yordam berish, vilkalar va peçetani toʻgʻri ishlatish, ehtiyotkorlik
bilan ovqatlanish, mustaqil harakatlarga intilish kerak. Shunday qilib,
madaniy-gigiena malakasini oshirish bolaning sogʻligʻini yaxshilashga
qaratilgan. Shu bilan birga, u muhim vazifani oʻz ichiga oladi - xulq-atvor
madaniyatini rivojlantirish. Bolalarning sogʻligʻiga gʻamxoʻrlik, ularning
jismoniy taraqqiyoti ularning poklik, tartib-intizom va tartibga boʻlgan
mehrini oshirishdan boshlanadi. "Bolalar bogʻchasining eng muhim
vazifalaridan biri", deb yozadi N.K. Krupskaya - bolalar salomatligini
mustahkamlaydigan koʻnikmalarga oʻrgatish. " Maktabgacha tarbiya
gigienasi rivojlanayotgan barcha tadbirlar bolalarning normal jismoniy,
aqliy va hijyenik rivojlanishiga va ularning salomatligini yaxshilashga
yordam beradi.
Tajriba –sinov ishlarimiz natijasi shuni koʻrsatdiki,
sanoqli oilalardagina madaniy-gigieniyaga amal qilinadi. Mashgʻulotlar va
tavsiyalarimizni tartibli qoʻllash natijasida oilada bolani maktabga
tayyorlashda madaniy-gigieniyaga rioya qilish usullaridan foydalanish
zarurligi singdirildi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. I.A.Karimov “Jahon moliyaviy –iqtisodiy inqirozi, Oʻzbekiston sharoitada
uni bartaraf etishning sharoitida uni bartaraf etishning yoʻllari va choralari”
Toshkent – “Oʻzbekiston” – 2009y
2. I.A.Karimov “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch” Toshkent “Ma’naviyat”
2008 y
3. Asosiy vazifamiz –Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz faravonligini yana
yuksaltirishdir” Toshkent “Oʻzbekiston” 2010 yi
4. I.A.Karimov “Mamlakatni madernisiya qilish va iqtisodiyotimizni barqaror
rivojlantirish yoʻlida” .Oʻzbekiston NMIU 2008y
5. Karimov I.A. “Barkamol avlod –Oʻzbekiston taraqqiyotining poydevori”. T.,

---

35
Sharq 2017y
6. Oʻzbekiston Respublikasining “Ta’lim toʻgʻrisida”gi qonuni “Marifat”
gazetasi. 2017 yil 1 oktyabr
7. Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim –tarbiyasiga qoʻyiladigan davlat
talablari. T., Oʻz.PFITI, 2000y. Tuzuvchilar M.Rasulova, X.Abduraxmonova
va boshqalar.
8. Bolalarni maktabga oʻqishga tayyorlash. T.: Oʻz.PFITI. 2017y
9. Maktabgacha ta’lim davlat standarti Oʻz.PFITI., T.: 2015y
10. “Bolajon” tayanch dasturi. T.: 2010 y
11. Oʻzbekiston Respublikasi maktabgacha ta’limga qoʻyilgan Davlat talblari.
T.: 2000y
12. Dergunskaya V.A., Koshkina A.A., Oʻyinlar - maktabgacha tarbiyachilar
bilan tajriba: Oʻquv-uslubiy yordam - Moskva, Ustoz ta'limi markazi, 2013 -
64 p.
13. Kartushina M.Yu., 3-4 yosh bolalar uchun salomatlik bayramlari: bolalar
bogʻchalari uchun ssenariylar - Moskva, 2008. - 96 p.
14. Kozlova SA, Maktabgacha pedagogika: Kurs kitobi - Moskva:
Akademiya, 2006. - 416 p.