Mavzu: mantiq ilmining predmeti, asosiy qonunlari. Tushuncha tafakkur shakli sifatida

TAQQOSLANADIGAN TUSHUNCHALAR umumiy belgilarga ega bo’lgan, mazmuni va hajmi jihatidan bir-biriga yaqin turgan tushunchalardir. Masalan, «Metallurg» va «Ishchi» tushunchalari ana shunday taqqoslanadigan tushunchalar hisoblanadi.
TAQQOSLANMAYDIGAN TUSHUNCHALAR esa, bir-biri bilan uzoq aloqada bo’lgan, ko’p hollarda moddiy yoki ideal bo’lishdan boshqa umumiy belgiga ega bo’lmagan predmetlarni aks ettiruvchi tushunchalardir. «Ijtimoiy progress» va «Zuxro yulduzi», «Ideal gaz» va «Go’zallik» tushunchalari taqqoslanmaydigan tushunchalar deb hisoblanadi. Mantiqda taqqoslanmaydigan tushunchalar o’rtasidagi mantiqiy munosabatlar o’rganilmaydi.
Taqqoslanadigan tushunchalar esa hajm jihatidan sig’ishadigan va sig’ishmaydigan bo’ladi.
Sig’ishadigan tushunchalarning hajmi bir-biriga butunlay, to’laligicha yoki qisman mos keladi. Ular o’rtasida uch xil munosabat mavjud: moslik, qisman moslik va bo’ysunish.
MOSLIK MUNOSABATIDAGI tushunchalar bitta predmetni (predmetlar sinfini) aks ettiruvchi tushunchalar bo’lib, ular bir-biridan faqat mazmuni bilangina farq qiladi. Masalan,«I.A. Karimov», «O’zbekiston Respublikasining Prezidenti» tushunchalari xuddi shu munosabatda mavjuddir.

B uni quyidagi sxema yordamida ko’rsatish mumkin.

A - I.A. Karimov.
V - O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti.


Q ISMAN MOSLIK munosabatidagi tushunchalarning hajmi qisman umumiylikka ega. Masalan:
A-Sportchi.
V -Talaba.


Bo’ysunish munosabatida tushunchalardan birining hajmi ikkinchisining hajmiga to’liq kirib, uni tashkil qiluvchi qism hisoblanadi. Masalan:
A -Fan.
V -Mantiq.
Sig’ishmaydigan tushunchalar hajmi jihatidan umumiylikka ega bo’lmagan tushunchalar hisoblanib, bir sinfga kiruvchi har xil predmetlarni yoki predmetlar guruhini aks ettiradi. Ularning umumiyligi faqat ana shunda. Bu tushunchalar o’rtasida ham uch xil munosabat bor: birga bo’ysunish, qarama-qarshilik, zidlik.