Stereospetsifik va stereo -selektiv reaktsiyalarning asosiy farqi shundaki, stereospesifik reaktsiyalarda har xil stereospesifik reaktivlar ideal sharoitda mahsulotning har xil stereoizomerini beradi (mahsulot reaktivning stereoizomeriga xosdir), stereo -selektiv reaktsiyalarda bitta reaktiv boshqacha ta'sir ko'rsatishi mumkin. stereoizomerlarning turlari.
Stereospetsifik va stereo -selektiv reaktsiyalarning asosiy farqi shundaki, stereospesifik reaktsiyalarda har xil stereospesifik reaktivlar ideal sharoitda mahsulotning har xil stereoizomerini beradi (mahsulot reaktivning stereoizomeriga xosdir), stereo -selektiv reaktsiyalarda bitta reaktiv boshqacha ta'sir ko'rsatishi mumkin. stereoizomerlarning turlari.
Stereokimyo-bu molekulalarning uch o'lchovli tuzilishi bilan shug'ullanadigan kimyo bo'limi. Stereokimyoviy reaktsiyalar mahsulot stereokimyosidan kelib chiqib, stereospetsifik va stereo -selektiv deb ikki guruhga bo'linadi. Bu mahsulotlarga stereoizomerlar deyiladi.
2001 у Nobel mukofoti sovrindorlarining izlanishlari katalizatorlar Ifhttmkidagi asimmetrik sintez rivojiga katta hissa bo‘lib, fundamental tadqiqotlar yangi dori vositalari, boshqa biologik faol birikmalar va materiallar sintezini sanoat miqyosida qo‘llashga olib chiqdi. Enantiomerlarning teng miqdorlardagi aralashmasi hosil bolishi bilan boradigan sintez simmetrik sintez deyiladi. Asimmetrik sintezda enantiomerlardan biri ko‘p miqdorda hosil qilinadi. Tirik organizmdagi hujayralar faqat enantiomerlardan birini ishlatadi. Xiral molekulaning ikkita enantiomeri hujayraga turli xil ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun ham ulardan birini sintez qilish muhim ahamiyatga ega
200ly Nobel mukofoti sovrindori U Noulz (Knowles) asimmetrik gidrogenlash reaksiyalarida xiral katalizatorlarni Levodopi dori vositasi (aminokislota)ning sintezida qo’llagan. Uning stereoselektiv gidrogenlash usuli ko’pchilik terpenlar, vitaminlar, aminokislotalar, antibiotiklar, alkaloidlar, prostaglandinlar va boshqa biologik muhim birikmalarni sanoat miqyosida ishlab chiqarish imkoniyatini berdi. Masalan. levoflaksin antibiotigi sintezida (R)-1,2-propan pestitsidlar, ozuqa qo'shimchalari, vitaminlar, xiral sintonlar ishlab chiqarishga katta imkoniyatlar ochib berdi. U vurak glikozidlari, kortizon steroidining to'liq sintezi sohalarida ishatilgan bezgakka qarshi vositalar, plastifikatorlar, repellentlar, DDT olish bilan ham shug’ullangan.
Nobel mukofoti sovrindori R. Noyori gidrogenlash reaksiyalarida assimmetrik metalorganik xiral katalizatorlarni kashf qilgan. Stirolning etildiazoatsetat bilan Cu asoshlagi xiral katalizator ishtirokidagi reaksiyasidan stereoselektiv siklopropan hosilasini olgan Prostaglandinlar sintezi, Ru kationi asosida Binap katalizatori sintez qilib uni shamollashga qarshi vosita - Naproksenning sanoatdagi sintezida qo’llangan. Binapning Ru dikarboksilatlari bilan kompleksi turli qo'sh bog'larni qaytarish imkonini berdi. Izomerlanish, birikish reaksiyalari, oléfinlarni oksidlash, atsetilenlarning polimerlanishi, Si organik birikmalar va DNK oligomeri sintezi sohalarida izlanishlar olib borgan.
2001y Nobel mukofoli sovrindori B. Sharpless oksidlanish reaksiyalarida xiral katalizatorlarni qo'llagan. Xiral bo'lmagan molekulani yagona enantiomerga aylantirish uchun xiral oksidlash katalizatori kerak. Osmiyning asimmetrik tuzilishdagi tabiiy birlkma - xinin bilan kompleksini qo’llab to'yinmagan uglevodorodlardan xiral glikolning enantiomerini sintez qilgan. Sharpless ishlanmalari asosida ko'p miqdorda xiral allil spirtlari - glitsidol va metilglitsidol sintezi amalga oshirilgan. Ular ß-blokatorlar (kardiologiya) sintezida ishlatiladi
