Mavzu: Mulkchilikning turli shakllari va ularning iqtisodiy mazmuni

Xususiy mulk - bir shaxsga jumladan, tadbirkorga qarashli

bo‘lib, yollanma mehnatga asoslangan holda daromad olishga

qaratilgan mulkdir. Bu yerda mulk egasi bilan tadbirkomi bir xil

qarash kerak emas. Mulk egasi o‘z mulkini o‘zi yuritishi ham mumkin,

uni tadbirkorga ijaraga berishi ham mumkin. Agar mulk egasi

o‘z mulkini o‘zi yuritsa, u bir vaqtning o‘zida ham mulk egasi ham

tadbirkor sifatida namoyon bo‘ladi.

• 0 ‘zbekiston Respublikasining mulkchilik to‘g‘risidagi qonunida
• (7-modda) xususiy mulk o‘z mol-mulkiga xususiy egalik qilish,
• undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqidan iboratdir, deb
• ko‘rsatilgan. Shu bilan birga xususiy mulk bo‘lgan mol-mulkning
• miqdori va qiymati cheklanmasligi ta’kidlanadi. Xususiy mulk ham
• boshqa har qanday mulk shakllari kabi o‘zining ijobiy va salbiy tomonlariga
• ega. U so‘zsiz, tashabbuskorlik va tadbirkorlikni, mehnatga
• mas’uliyatlilik munosabatlarini rag‘batlantiradi. Shu bilan birga,
• tovar ishlab chiqarish sharoitida u xufyona daromad orttirishga intilish
• hissini tug‘diradi. Mulkchilikning bu shaklini tan olish iqtisodiyotda
• uni qo‘llash foydali bolgan bo‘g‘inlami aniqlash, uni tartibga
• solishning moliyaviy va huquqiy mexanizmlarini shakllantirishni
• taqozo qiladi.

• Lekin xususiy mulkchilikni bunday tan olish uni mutlaqlashtirish
• bilan umuman bog‘liq emas. Bu mulk sotib olingan ishlab
• chiqarish vositalari asosida mustaqil xo‘jalik yuritish yoki davlat
• 97
• korxonalari, kooperativ firmalar, magazin, oshxona va shu kabilami
• sotib olish orqali vujudga kelishi, ko‘payishi mumkin.
• Turli shakldagi mulklaming aralashib, birikib ketishi natijasida
• aralash mulk paydo bo‘ladi. Bu mulk alohida olingan obyektning turli
• mulkdorlar ishtirokida o‘zlashtirilishini bildiradi.
• Shuningdek, mamlakat yalpi ichki mahsuloti tarkibida nodavlat
• sektorining ulushi ham sezilarli darajada oshib bormoqda (3.1-jadval).

• Jadvaldan ko‘rinadiki, 2013-yilda ro‘yxatdan o‘tgan korxona
• va tashkilotlarning mulkchilik shakllari bo‘yicha 14,8 foizi davlat
• mulkiga asoslangan korxonalardan iborat bo‘lsa, 85,2 foizi nodavlat
• mulkiga asoslanadi, faoliyat ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlaming
• esa 16,3 foizi davlat mulkiga asoslansa, 83,7 foizi nodavlat
• mulkiga asoslangan holda faoliyat yuritmoqda. 2015-yilda esa mulkni
• davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish hisobiga faoliyat
• ko‘rsatayotgan korxona va tashkilotlarning 15 foizi davlat mulki asosida,
• 84 foizi esa nodavlat mulki asosida ishlamoqda.

• Mulkchilikning turli shakllari va ularning iqtisodiy mazmuni va ularning iqtisodiy mazmuni
• Jamiyat rivojining hozirgi bosqichida mulkchilik munosabatlari o’z ichiga davlat mulkini, ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish va matlubot sohalaridagi jamoa mulkining xilma-xil turlarini, ijtimoiy tashkilotlar mulkini, uy xo’jaligi va shaxsiy tomorqa xo’jaligi hamda yakka tartibdagi mehnat faoliyati bilan bog’liq bo’lgan mehnatkashlarning shaxsiy mulkini, tashqi iqtisodiy munosabatlar sohasidagi aralash mulk shakllarini va xususiy mulklarni oladi. shu sababli «O’zbekiston Respublikasining mulkchilik to’g’risida»gi qonunida turli-tuman mulklar quyidagi mulk shakllariga kiritiladi: davlat mulki, jamoa mulki, xususiy mulk, shaxsiy mulk, aralash mulk

• Mulkchilik turli shakllarining mavjud bo’lishi va ularning iqtisodiy mezoni, avvalo, ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va ishlab chiqarishning umumlashuvi darajasi bilan bog’liq. shu bilan birga mulkchilik shakllari ishlab chiqaruvchi kuchlarning holati, ijtimoiy mehnat taqsimoti va tashkiliy-iqtisodiy munosabatlarining yetuklik darajasi bilan mos kelishi zarur.