Mavzu: nerv sistemasining fiziologiyasi

Bu makroskopik dumbokchalari bilan kup tarmoklanadigan kiska usimtalar-dir.(Tablitsa kursatiladi)
Dendritlarning umumiy satxi neyron tanasining satxining ulchamidan katta, ularda kup mikdorda boshka neyronlarning uchi joylashgan buladi.
AKSON-uzun usimta bulib, u xam tarmoklanishi mumkin, unda yon va oxirgi usimtalar xosil buladi. Akson kuzgolishni neyron tomonidan boshka xujayralarga yoki tukimalarga utkazishga moslashgan va uzunligi 1 m ga yakin bulishi mukin.
Kup sonli aksonlardan nerv tolalari va nerv sistemasining utkazuvchi yullari shakllanadi.
Xar bir usimta SINAPS bilan tugallanadi. U nerv impulsini bir neyrondan ikkinchisiga yoki biror tukimaga utkazishni ta'minlaydigan fiziologik aktiv moddalar bilan bulgan pufakchalar, mediatorlar bilan tulgan buladi. Nerv tukimasi xujayralari ayrim uziga xos kuzgaluvchanlik va utkazuvchanlik xossalariga ega. Kuzgaluvchanlik- tashki muxitdagi uzgarishlarni kabul kilish va ularga javob reaktsiyasidir (misol keltirish kerak). Organizmning tashki yoki ichki muxitdan kelgan ta'sirotlarga organizmning javob reaktsiyasi refleks deyiladi. Reflektor yoyi deb refles bosib utgan yulga aytiladi (Sxemada kursatila-di).
Retseptor __________ sezuvchi
neyron
____________ Markaziy
neyron


Effektor __________ Xarakatchan
neyron


Orka miya kelib chikishga kura, MNS-ning kadimiy bulimi xisoblanadi. Xamma umurtkali xayvonlarda kanalning ichida joylashgan bulib, yassilashgan silindirsimon kurinishga ega. U uzunchok miyadan boshlanib, birinchi, ikkinchi bel umurtkalarida tugallanadi. Orka miya segment shaklida tuzilgan bulib, undan 8 ta buyin, 12 ta kukrak, 5 ta bel, 5 ta dumgaza, 1-2 ta dum segmentlari buladi. Jami 31 sigment bulib ularning xar biridan 1 juftdan orka miya nervlari chikadi. Orka miyaning xar bir segmenti muskullarning muayyaan, gruppasi teri va boshka organlarning ma'lum kismini innervatsiyalaydi.
Orka miyaning kundalang kesimida nerv xujayralari tanasining turlaridan xosil bulgan kulrang modda va nerv tolalaridan xosil bulgan ok modda ajralib turati (tablitsa tushintirish). Orka miyaning kukrak bulimi satxida vegetativ nervosistemasi markazlarining bir kismi buladi, kulrang modda oldingi shoxlarida xarakat
neyronlari joylashgan ularning nerv tolalari tutam-tutam bulib yigiladi orka miyadan chikadi va oldingi ildizlarni xosil kiladi. Sezuvchi neyronlarning tanasi orka ildizlarning orka miya tugunlarida ya'ni orka miyadan tashkarida buladi. Oldingi va orka ildizlari birga kushilib ketadi va orka miya nerv tarkibida sekelet muskullariga boradi.
Barcha kukrak va ikkita yukori bel sigmentlarining kulrang moddali oldingi va orka shoxlaridan yana shoxlarga xam ega. Ulardan simpotik nerv sistemasiga joylashgan. Bu xujayralarning usimtalari orka miyadan oldingi ildizlar tarkibida chikadi.
Orka miyaning ok moddasi oldingi yon va orka kanalchalarga va ustunlarga bulinadi. Bevosita kulrang modda yakinda orka miyaning kushni yoki bir-biriga yakin joylashgan segmentlarini biriktiradigan tollaarning kalta dastalari buladi. Bu miyaning utkazuvchi yullari xisoblanadi. Orka miyada kup reflektor yoshlar joylashib organizmning barcha bir xarakat funktsiyalari shular yordamida amalga oshiriladi. Pay reflekslari va chuzilishi ularning eng oddiy turlariga kiradi. Bukuvchi-yozuvchi, ritmik reflekslar va vaziyat reflekslari birmuncha murakkab tuzilgan. Orka miyaning markazlari ichki organlari faoliyatining idora etilishini ta'minlaydi. Orka miya muskullar tonusini boshkarib turati (misol keltirish). Orka miya tananing barcha retseptorlaridan bosh miyaga va undan barcha organlar xamda tukimalarga impuls utkazish funktsiyasini xam bajaradi (misol keltirish).
Orka miyaning faoliyati bosh miyaning yukorisida joylashgan bulimlarning muvofiklashgan ta'siriga buysunadi. Agar xayvonning orka miyasi olib tashlansa, xarakatlarning falajlanib kelishiga olib keladi.
Tayanch iboralar: nerv tolasi, mielin, Shvann xujayralari, refleks yoyi, Akson, pereferik, sinaps, refleks, retseptor, effektor, ok modda, kulrang modda.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

RO’YXATI:

1. 
   www.google.uz
   
2. 
   www.ZiyoNet.uz
   
3. 
   www.ref.uz