Mavzu: nostandart masalalarni yechishni o'rgatishda axborot texnologiyalaridan foydalanishni o'rgatishda reja

2. Algoritmning asosiy xossalari
Algoritmning xossalari bilan tanishishni oldingi paragrafda misollarni ko'rish paytida boshladik. Ma'lum bo'ldiki, algoritm ko'rsatmalar tizimidan iborat ekan. Ko'rsatmalarning mazmuni, kelish tartibi, qo'llanish doirasi va olinadigan natijadan kelib chiqib, algoritmning eng asosiy xossalari bilan tanishamiz.
Algoritm qyidagi beshta asosiy xossaga ega.
1. Diskretlilik. Bu xossaning masmuni algoritmlarni doimo chekli qadamlardan iborat qilib bo'laklash imkoniyati mavjudligida, ya'ni uni chekli sondagi oddiy ko'rsatmalar ketma-ketligi shaklida ifodalash mumkin. Bu yuqorida tanishgan barcha misollarimizda yaqqol ko'rinib turibdi. Agar kuzatilayotgan jarayonni chekli qadamlardan iborat qilib bo'laklay olmasak, uni algoritm deb bo'lmaydi.
2. Tushunarlilik. Algorimning ijrochisi haqida dastlabki misoldayoq to'xtaldik. Biroq shuni aytish kerakki, algoritmning ijrochisi hamma vaqt ham inson bo'lavermaydi. Choy damlashni, kompyuterni ishlatishni yoki boshqa yumushlarni bajarishni faqat odamga emas, balki pobotga ham byyurish mumkin. Biz kundalik hayotimizda berilgan algoritmlar bilan ishlayotgan elektron soatlar, mashinalar, dastgohlar, kompyuterlar, turli avtomatik va mexanik qurilmalarni kuzatamiz. Ijrochiga tavsiya etilayotgan ko'satmalar uning uchun tushunarli masmunda bo'lishi shart, aks holda ijrochi oddiygina amalni ham bajara olmaydi. Undan tashqari ijrochi har qanday amalni bajara olmasligi ham mumkin. Har bir ijrochining bajara olishi mumkin bo'lgan ko'rsatmalar yoki buyruqlar majmui mavjud, u ijrochining ko'rsatmalar tizimi (sistemasi) deyiladi. Demak, ijrochi uchun berilayotgan har bir ko'rsatma ijrochining ko'rsatmalar tizimiga mansub bo'lishi lozim. Ko'rsatmalarni ijrochining ko'rsatmalar tizimiga tegishli bo'ladigan qilib ifodalay bilishimiz muhim ahamiyatga ega. Masalan, quyi sinf a'lochi o'quvchisi "son kvadratga oshirilsin" degan ko'rsatmani tushunmasligi natijasida bajara olmaydi, lekin "son o'zini o'ziga ko'paytirilsin" shaklidagi ko'rsatmani bemalol bajaradi, chunki u ko'rsatma masmunidan ko'paytirish amalini bajarish kerakligini anglaydi.
3. Aniqlik. Ijrochiga berilayotgan ko'rsatmalar aniq mazmunli bo'lishi zarur. Chunki ko'rsatmadagi noaniqliklar mo'ljaldagi maqsadga erishishga olib kelmaydi.
Odam uchun tushunarli bo'lgan "3 - 4 marta silkitilsin", "5 - 10 minut qizdirilsin", "1- 2 qoshiq solinsin", "tenglamalardan biri yechilsin" kabi noaniq ko'rsatmalar robot yoki kompyuterni qiyin ahvolga solib qo'yadi. Bundan tashqari avval ta'kidlaganimizdek, ko'rsatmalarning qaysi ketma-ketlikda bajarilishi ham muhim ahamiyatga ega. Demak, ko'rsatmalar aniq berilishi va faqat algoritmda ko'rsatilgan tartibda bajarilishi shart ekan.
4. Ommaviylik. Har bir algoritm mazmuniga ko'ra bir turdagi masalalarning barchasi uchun ham o'rinli bo'lishi kerak. Ya'ni masaladagi boshlang'ich ma'lumotlar qanday bo'lishidan qat'i nazar algoritm shu xildagi har qanday masalani yechishga yaroqlidir. Masalan, ikki oddiy kasrning umumiy maxrajini topish algoritmi, kasrlarni turlicha o'zgartirib bersangiz ham ularning umumiy maxrajlarini aniqlab beraveradi. Yoki uchburchakning yuzini topish algoritmi, uchburchakning qanday bo'lishidan qat'i nazar, uning yuzini hisoblab beraveradi. Shaxsiy kompyuterni ishga tushirish algoritmini shu xildagi barcha kompyuterlar uchun ham qo'llasa bo'ladi. Marshrut yoki jismoniy mashq bajarish algoritmidan ham ko'pgina odamlar foydalanishlari mumkin.