Mavzu: Operatsion tizim arxitekturasi bios-da ishlash

---

1-laboratoriya ishi 
Mavzu: Operatsion tizim arxitekturasi BIOS-da ishlash 
Ishning maqsadi: BIOS haqida boshlang‘ich ma‘lumotlar olish. Kompyuterning 
boshlang’ich sozlamalarini amalga oshirish usullari bilan tanishish. BIOS dasturiy va 
qurilmaviy sozlashlarini o’rganish.
Laboratoriya ishini bajarishda zaruriy vositalar: Shaxsiy kompyuter 
Masalaning qo’yilishi: 1. BIOS haqida ma‘lumotlar olish. 2. BIOSni dasturiy o‘rganish. 3. 
BIOSni qurilmaviy o’rganish.
Ofislardagi shaxsiy kompyuter va qurilmalarni elektr manbaiga ulashdan so’ng 
ularni ishlatishda BIOS dan foydalaniladi. U tizim platada joylashgan alohida mikrosxema 
bo’lib, faqat o’qish va saqlash rejimlarida ishlaydi, yozish mumkin emas. U energiyaga 
bog’liq emas, chunki alohida akkumlyator batareykasidan ta’minlanadi. BIOS hajmi 
kichik bo’lib, unda ishlab chiqarilgan zavodda dasturlar yoziladi va doimiy saqlanishi 
uchun akkumlyator batareykasidan energiya bilan ta‘minlanadi. Dasturning asosiy vazifasi 
kompyuter tok manbaiga qo’shilgandan so’ng, avtomatik ravishda barcha qurilmalarning 
ish faoliyatini nazorat qiladi. U qo’yidagi amallarni bajaradi: Kompyuterning asosiy 
qurilmalarini testdan o’tkazish. Asosiy qurilmalarda nosozlik o’chramaganda operatsion 
sistemaning boshlang’ich yuklash modulini operativ xotiraga yuklaydi.
Operatsion sistemaning qolgan modullarini tashqi tezkor xotiraga yuklaydi. BIOS (doimiy 
xotira) — Pentuum tipidagi kompyuterlarda mavjud bo’lib, ulardagi ma‘lumotlar 
mikrosxema tayyorlanayotganda yoziladi. Bu ma‘lumotlardan keyinchalik kompyuter 
ishlayotganda faqat o’qish uchun foydalaniladi.
BIOS - bu termin bazali kiritish - chiqarish sistemalarisining asosidir. BIOS dastur va 
apparat simlari o’rtasidagi bog’lovchi hisoblanadi. Bazali kiritish - chiqarish 
istemalarining asosi, bu kombinatsiyalash BIOS lar va qiymatlar uchun yuklanadigan 
drayverlardir. BIOS ning bir qismi tizim platadagi mikrosxemaga joylashadi va u Firm 
Ware deb nomlanadi (aynan mana shu mikrosxema foydalanuvchi BIOS ni kompyuterdan 
apparat qismiga o’tkazadi). Operatsion sistema o’z o’rnida BIOS orqali apparat taminotiga 
murojaat қилади. Bu bog’lanish drayver qurilmalar ko’rinishida amalga oshiriladi. 
BIOS (Basic Input/Output System) — asosiy kiritish-chiqarish tizimi bo’lib, 
motherboard(материнская плата)da alohida chip sifatida ishlaydi. Bu chipning vazifasi 
kompyuter va operatsion tizimni bir-biriga bog’lashdan iborat. Har safar kompyuter 
yoqilganda dastlab BIOS ishlaydi, kompyuter uskunalari parametrlarini tekshiradi va 
operatsion tizim yuklanuvchi fayliga(dasturiga) o’z ishini beradi(NTLDR, bootmgr). 
Kompyuter yongandagi har xil yozuvlar va tovushning chiqishi, ROM(Read Only 
Memory) xotirada yozilgan BIOSning ishi.
BIOS quyidagi vazifalarni bajaradi:
— kompyuterni faollashtirish, barcha elementlarini boshlang’ich holatga keltirish; 
— kompyuter qurilmalarini dastlabki tekshiruvini amalga oshiradi(POST-test);
— kompyuter qurilma qismini dastlabki sozlash ishlarini amalga oshiradi; 
— tizim resurslarini taqsimlaydi;
— PCI qurilmalarini ro’yxatdan o’tkazish va sozlash; 
— operatsion tizimni dastlabki yuklanishini amalga oshiradi(bootmgr);
— qurilmalarni bir-biri bilan moslashuvini tekshiradi;
— elektr ta‘minotini boshqarish, kompyuterni o’chirish, uxlash holatiga o’tkazish.

---

BIOSni to’g’ri sozlash, kompyuter ishlashiga ta’sir ko’rsatadi, shuning uchun dastlab shu 
dasturchani yaxshi o’rganib olish lozim. Har xil turdagi motherboar‘lar har xil BIOS 
turlarini ishlatishadi, shuning uchun bitta yagona qo’llanma qilishning iloji yo’q, lekin 
asosi baribir bir xil. Protsessorlarning turi rivojlangan sari, BIOS sozlashlari ham 
qiyinlashib bormoqda. Bu esa, qo’shimcha qiyinchiliklar tug’dirmoqda. 8 BIOS dasturini 
asosan quyidagi firmalar ishlab chiqishadi:
1. American Megatrends (AMI);
2. Award Software;
3. Phoenix Technologies.
BIOSturiga qarab, uning ko’rinishi ham o’zgarib boradi, uning turidan tashqari bir necha 
versiyalari ham mavjud, bu versiyalar ham yangilanib borishi lozim. Award Software 
tomonidan ishlab chiqilgan BIOS dasturlari eng ommalashgan turi. Sal tushunarli bo’lishi 
uchun BIOSning ba‘zi versiyalarini rasmlarda ko’rsatib o’tamiz.
Award BIOS versiyasi 4.51
PG AWARD BIOS versiyasi 6,0 AWARD + PHOENIX. Birgalikda ishlagan, zamonaviy 
platalarda shunaqa.
BIOS versiyasi va ishlab chiqgan firmasini Windows operatsion tizim orqali quyidagicha 
ko’rish mumkin:
Пуск → Выполнить → msinfo32 

---

Bundan tashqari, Everest, Sandra, siw kabi utilitalar orqali ham kompyuteringizga 
o’rnatilgan BIOS haqida ma‘lumot olishingiz mumkin bo’ladi. Foydalanuvchi dastur va 
apparat qismlarini farqlay olmaydi. Buni yuqori darajadagi komponentlar sistemasi orqali 
tushuntirish mumkin. To’liq ma‘lumotni bizga BIOS tushunchasi beradi. Doimiy xotira 
kompyuter vositalarini tekshirish, operatsion sistema (OS, misol uchun Windows) ni 
yuklanishini amalga oshirish va kompyuter qurilmalariga xizmat ko’rsatuvchi ichki (baza) 
funksiyalarini bajaradi. Bu funksiyalarning asosiy qismini kiritish-chiqarish xizmatidagi 
dasturlar tashkil yetgani uchun mazkur dasturni BIOS (Basic Input Output System yoki 
bazali kiritish-chikarish sistemasi) deyiladi. BIOS da shuningdek kompyuter 
konfiguratsiyasini sozlovchi SETUP dasturi ham joylashgan bo’ladi. Bu dastur 
qurilmalarning ba‘zi bir xarakteristikalarini o’rnatish (videokontroller, qattik disk va disk 
yurituvchi qurilma, undan tashqari parollar o’rnatish va boshqalar) ga xizmat qiladi. Bu 
dastur ishlashini, kompyuterni har safar yuklashda va qayta yuklashlarda ko’rish mumkin. 
BIOS dastur va apparat qismlari sistemasi o’rtasida «oraliq qatlamni» hosil qiladi. 
Ko’pchilik foydalanuvchilar BIOS ostida drayver uskunalarini tushunishadi.
Kiritish – chiqarish sistemasi – bu BIOS ning kombinatsiyasi, shuningdek yuklanadigan 
drayverlar tuzilishi sistemali platadagi mikrosxemada saqlanuvchi BIOS ning bir qismi 
firvare - deb ataladi.
Operatsion sistema modullari o’z navbatida BIOS ning kengaytirilgan modulli hisoblanadi 
va shu orqali apparat ta‘minotiga murojat qiladi. Bu aloqa drayver dastur ko’rinishida 
bo’lib, har bir operatsion sistema (DOS, Windows 9X, Windows NT, Windows 
2000/OS/2, Linux) o’z drayveriga ega bo’ladi. BIOS ga turli qurilmalar o’rnatilganda, 
standart interfeysni operatsion sistemalarga ta‘minlaydi.
BIOS FEATURES SETUP bo’limi. 
Virus warning (virus haqida ogohlantirish) – bu parametrni o’rnatish kompyuterdan 
foydalanuvchining ruxsatisiz qattiq diskning yuklash sektoridagi barcha yozuvlarni 
taqiqlaydi. U yuklash sektorini zararlovchi boot – viruslar deb ataluvchi viruslardan 
himoya qilish uchun kiritilgan. Bu parametrni har doim qo’llash tavsiya etiladi, lekin 
masalan, Windows 95 o’rnatishda ―osilib qoladi . Agar virus warning enable o’rnatilsa 
bunda ekranda qora kvadrat paydo bo’ladi.
CPU Internal Cache/External Cache (protsessorning ichki-tashqi keshi). Protsessorning 
ichki va tashqi keshi ruxsat etiladi/taqiqlanadi. Qaysidir tur kesh –xotirani faqat kompyuter 

---

ishining sun‘iy zaruriyati bo’lgan holatlardagina, masalan, qaysidir eski kengayish 
platasini o’rnatishda taqiqlash mumkin.
CPU level 1 Cache/ CPU Level 2 Cache (1 bosqich protsessor keshi/ 2 bosqich protsessor 
keshi) – 1 bosqich keshi yoki 2 bosqich protsessor keshi Pentium Pro (Pentium 2, Deshutes 
va h.k.) arxitekturali protsessorlar uchun ruxsat etiladi/ taqiqlanadi. Biror tur kesh xotirani 
faqat kompyuter ishida sun‘iy sekinlatish zaruriyati bo’lgan holatda, masalan, eski 
kengayish platasini o’rnatishda taqiqlash mumkin.
CPU Level 2 cache ECC Check (2 bosqich protsessorining kesh-xotirasi uchun ECC ni 
ulash kiritish – parametr faqat Pentium II arxitekturasidagi protsessorlarning platalari 
uchun ishtirok etishi mumkin. Unga, agar o’rnatilgan Pentium II sinf protsessori ECC 
nazorati mavjud ikkinchi bosqich kesh – xotiraga ega bo’lsa ruxsat etiladi. Ba‘zi 
protsessorlarda xatoga yo’l qo’yilgan va bu rejimni kiritish kompyuterning beqaror 
ishlashiga olib keladi.
10 NDD SMART Capability (SMART diagnostikasi imkoniyati) – qattiq diskning 
holatini SMART standarti talablariga muvofiq diagnostika qilish mumkinligiga ruxsat 
etish/ taqiqlash imkonini beradi. BIOS mualliflari, afsuski, BIOSda SMART 
diagnostikasining harakatlanish mexanizmini ko’rsatmaydilar, shuning uchun qattiq 
diskdagi axborotlarga qanday yo’l bilan ishlov berilishi unchalik tushunarli emas, shuning 
uchun qattiq disk parametrlarining chegaralangan mazmuni aniq ishlab chiqaruvchiga 
bog’liq. Parametrga ruxsat etishda va qattiq diskning normal ishlashi buzilganda BIOS, 
ekranda kompyuterning xarakteristikasi berilgan jadval paydo bo’lguncha tegishli xabarni 
beradi. Shuni hisobga olish kerakki, bu parametrga ruxsat etish kompyuterning 
unumdorligini bir necha foizga kamaytiradi.
Quich Power On Self Test (Kompyuterning ta’minlash ulangandan keyingi jadal testi)- 
bu parametrga ruxsat etish (yo’l qo’yish) BIOS bilan kompyuterning boshlang’ich test 
o’tkazish vaqtini sezilarli qisqartirishga olib keladi. Ayniqsa katta hajmlardagi operativ 
xotirada qisqartirishga ancha sezilarliro’y beradi. Faqat shuni hisobga olish kerakki, xotira 
masalan, bunday holatda testdan o’tkazilmaydi, faqat uning o’lchami aniqlanadi.
BOOT Sequence (yuklash ketma-ketligi) – bu parametr qurilmalar bo’yicha so’rov 
o’tkazish ketma-ketligini shakllantiradi, ular yordamida OT ga vazifa yuklanishi mumkin. 
Bu qurilmalar yoki fizik qattiq disklar va oddiy disk yurituvchilar uchun harflar bilan, yoki 
qurilma nomi bilan belgilanadi: CD-Rom to’plagichlar uchun CD-ROM; a toplagichlar 
uchun 120 Mb li drayv LS yoki 100 Mbli ZIP IDE to’plagichlar uchun ZIP .
Zamonaviy talqinlar uchun ifodalar quyidagicha bo’lishi mumkin: A, C; C only; CD-
ROM, C; C, A; D, A; LS /ZIP, C. SWAP Floppy Drive (Disk yurituvchilarning o’rnini 
almashtirish) – Agar ruxsat etilgan bo’lsa A va B disk yurituvchi o’rin almashadi. Bu 
kompyutyerda ikkita disk yurituvchi mavjud bo’lgandagina ma‘noga ega.
BOOT UP NUMLOCK STATUS (Kompyuterning qamrab olishiga ko’ra raqamli 
klaviaturaning ulanishi) – bu parametrga ruxsat etish indekator NUMLOCKni o’z ichiga 
oladi va raqamli klaviatura raqamlar va belgilar kodlarini hoisil qiladi, aks holda 
yo’nalishlar kodi INS, Del va boshqalar yuzaga keladi. OS/2 Onboard Memory > 64 Mb 
(OS/2 uchun belgi tanlash, agar xotira 64 Mb dan ortiq bo’lsa) – ikkita shartni bajarishga 
ruxsat etish talab etiladi- kompyutyerda 64 Mb dan ortiq xotira o’rnatilganda va OS/2 OT 
ini sifatida foydalanilganda. PCI / VGI Palette Snoop (PCI da VGI videokartasi palitrasini 
to’g’rilash) – agar ekranda ranglar noto’g’ri tasvirlansa, bu parametrga ruxsat etiladi. 

---

Odatda bu natija MPEG kartalar, 3D tezlatkichlar va b.kabi nostandart qurilmalardan 
foydalanilganda yuzaga kelishi mumkin.
Chipset FEATURES SETUP bo’limi. 
FPM DRAM, EDO DRAM va Synchronous DRAM uchun parametlarni belgilaydi.
AUTO CONFIGURATION (avtomatik konfiguratsiya) – 3 belgiga mazmunga ega: 60 
ns – tez ta‘sir etuvchi 60 nsli DRAM ga kirish parametrlarini belgilaydi. 70 ns- tez ta‘sir 
etuvchi 70 nsli xotira uchun parametrni belgilaydi;
DISABLED (taqiqlangan) – DRAM xotirasiga kirish mumkin bo’lgan barcha 
parametrlarini belgilash imkonini beradi.
DRAM RAS# PRECHARGE TIME (RAS bo’yicha avvaldan zaryadlash vaqti) – bu 
funksiya RAS signalini shakllantirish uchun tizimli shinaning taktlarini sonini aniqlash 
imkonini beradi. Bu ifodaning kamaytirilishi tez ta‘sir etishni orttiradi, ammo aniq xotira 
uchun haddan tashqari kamaytirish ma‘lumotlarning yo’qolishiga olib kelishi mumkin. 
Quyidagi ifodalarni qabul qiladi: 3 yoki 4.
DRAM R/W Leadoff Timing (O’qish- yozish operatsiyalarini bajarishga tayyorlashdagi 
taktlar soni) – DRAM bilan barcha operatsiyalarni bajarishgacha shinadagi taktlar sonini 
belgilaydi. Parametr quyidagi ifodalarni (ma‘nolarni) qabul qilishi mumkin:
8/7 – O’qish uchun 8 takt va yozish uchun 7 takt;
7/5 - O’qish uchun 7 takt va yozish uchun 5 takt;
DRAM RAS to CAS delay (RAs va CAS orasidagi to’xtam) – xotiraga kirish vaqtida 
ustunlar va qatorlarga yurish bir-biridan alohida bajariladi. Bu parametr bir signalning 
boshqasidan ma‘lum masofada bo’lishini aniqlaydi. Parametr quyidagi ifodalarni qabul 
qilishi mumkin:
3- 3 takt to’xtam;
2- 2 takt to’xtam; Bu ma‘noni (ifodani) kamaytirish tez ta‘sir etishni orttiradi. 1 
1 DRAM READ BURST Timing (xotirani paketli o’qish vaqti) – O’qish va yozishga talab 
protsessor yordamida 4 ta alohida fazoda yuzaga keltirliladi. 1 fazoda xotiraning ma‘lum 
sohasiga murojat etishga xarakat qilinadi, qolganlarida asosan ma‘lumotlarni o’qish ro’y 
beradi. Parametr quyidagi ifodalarni qabul qilishi mumkin:
X 2222- 2 takt ushlab turish; 
X 3333- 3 takt ushlab turish;
X 4444- 4 takt ushlab turish.
Taktlarni umumiy miqdorini kamaytirish tez harakatlanishni orttiradi . 
SDRAM CONFIGURATION (SDRAm Konfiguratsiyasi) – bu parametr bilan BIOS 
dasturi SPD blokidagi axborotlarga asoslanib xotiraga kirishni o’tginchi tavsiflarini 
aniqlashi zarurmi yoki buni kompyutyerdain foydalanuvchi bajarishi kerakligi 
aniqlanadi.Quyidagi ifodalarni qabul qilishi mumkin:
By SPD – kirish parametrlari SPD bo’yicha belgilanadi
7ns (143 MHz) –kirish parametrlari 7ns kirish vaqtili xotirasi uchun va 143 MHz shinasi 
chastotasi kabi BIOs yordamida belgilanadi. 8ns (125 MHz)-kirish parametrlar 8 ns 
kirish vaqtili xotirasi uchun va 125 MHZ shinaning chastotasi kabi BIOS bilan 
belgilanadi Disabled –foydalanuvchi tomonidan o’rnatiladi SDRAM RAS Precharge 
TIME (sinxron xotira avvaldan zaryadlash vaqti)-bu parametr xotirani regenerasiyalash 
sikli boshlanguncha RAS bo’yicha zaryadni tez yoki sekin to’planishini aniqlashga 
imkon beradi.

---

POWER MANAGEMENT SETUP bo’limi 
Power Management (Elektr sarflanishni boshqarish) kompyuterda ishlanmayotgan bo’lsa, 
uning elektr sarflanishini kamaytirish uchun, yoki BIOS ga ruxsat etish yoki taqiqlash. 
Ushbu ifodalarni qabul qilishi mumkin:
USER Define (foydalanuvchi tomonidan aniqlanadi)- bu parametrni o’rnatishda siz kam 
elektr sarflash rejimiga o’tish vaqtini mustaqil belgilashingiz mumkin; 
MIN Saving (minimal energiya saqlanishi ) – bu parametrni tanlashda kompyuter 40 
minutdan 2 soatgacha vaqt orqali (ona plataning aniq BIOS iga bog’liq) kam energiya 
sarflash rejimiga o’tadi.
MAX Saving (maksimal energiya ) - kompyuter, foydalanuvchi unda ishlashni 
tugatgandan so’ng 10 – 10 sekunddan keyin kam energiya sarflash rejimiga o’tadi. 
Disable (Energiya sarflashni taqiqlash) – energiya saqlash rejimi taqiqlaydi. ACPI 
funtion (ACPI ning harakatlanishi) – ACPI standartining BIOS saqlashiga ruxsat etadi yoki 
taqiqlaydi. Shuni eslatib o’tish kerakki, 1998 yil oxirida holatiga ko’ra faqat window 98 
bu standartni saqlagan. Ushbu ifodalarni qabul qilishi mumkin:
Enabled – ruxsat etiladi;
Disabled – taqiqlanadi.
Video Off Option (Monitor qanday rejimga ulanadi) – kompyuter “Uyquga ketishi” 
ning qaysi bosqichida monitorni kam elektr istemol qilish rejimiga o’tkazishni belgilash 
imkonini beradi.
Ushbu ifodalarni qabul qilishi mumkin:
SUSP, STBY-> Off (Suspend 4 standby rejimiga ulanish) – monitor suspend yoki 
standby rejimi boshlanishida kam elektr sarflash rejimiga o’tadi. All modes -> off (barcha 
rejimlarda ulanish) – monitor istalgan rejimda kam energiya sarflash rejimiga o’tkaziladi.
Always ON (har doim ulangan) – monitor hech qachon kam energiya sarflash rejimiga 
o’tkazilmaydi. Suspend->off (Suspend rejimiga ulanish) – monitor suspend rejimi 
boshlanganda energiya sarflash rejimiga o’tadi . PM Events – bu seksiyada 
kompyuter ―uyg’onishi kerak bo’gan murojaatlardan ushlab turishlar, agar bu ushlab 
turishlardan foydalanuvchi qurilmalarga murojaat bo’lsa, ko’rsatiladi. BIOS ning CMOS 
dan farqi: BIOS dan tashqari CMOS apparat vositalarini boshqarish bo’limi (ichida 
joylashgan) mavjud bo’lib, tizim platalariga CMOS xotira dastur ta‘minoti yozilgan. BIOS 
yoki ROM BIOS nomli mikrosxema mavjud. Bu mikrosxemaga sistemani boshlang’ich 
yuklash va qurilma drayverlari mavjud bo’ladi. Bundan tashqari test protsedurasi va tizim 
konfiguratsiyasi bo’ladi. Bu parametrlarni saqlovchi va batariyadan zaryadlovchi CMOS 
xotira ba‘zi hollarda NV RAM deb ataladi. Shunday qilib, BIOS bir yoki bir nechta 
mikrosxemalarga dastur yuklovchilarini saqlaydi. Bu dasturlar kompyuter ishga tayyor 
bo’lgandan toki ishni tugatgunga qadar bajariladi. Bular ko’p hollarda BIOS PS tipidagi 
kompyuterlarda ham asosiy funksiyani bajaradi. BIOS, qatiy aytganda, operatsion 
tizimning emas, balki shaxsiy kompyuterning kompanenti hisoblanadi, negaki shaxsiy 
kompyuterda ishlatiladigan operatsion tizim o’zgartirilganda ham BIOS o’zgarmaydi 
(DEQQ da joylashganligi uchun).
BIOS quyidagi vazifalarni bajaradi: 
- kompyuterni initsiallashtirish, ya‘ni mashina tok manbaiga ulaganda, uning barcha 
elementlarini boshlang’ich holatga keltirish; 

---

 - testdan o’tkazish, ya‘ni kompyuterda yaxlitlikni, apparatura va dasturli resurslarning 
ishga layoqatliligini tekshirish (protsessor, xotira, drayverlar va boshqalar);
- operatsion tizimni o’rnatish, ya‘ni tizimli diskdan OT yuklovchisini o’qish;
- xizmat ko’rsatish jarayonlarini va tashqi qurilmalar bilan amallarni bajaruvchi quyi 
darajali dasturli va apparatli uzilishlarni qayta ishlash;
- shaxsiy kompyuterning standart kiritish-chiqarish qurilmalarini boshqarish.
Shaxsiy kompyuterning tashqi qurilmalarini boshqarish drayverlar deb ataluvchi 
maxsus dasturlar yordamida amalga oshiriladi.
BIOS ning umumiy ko’rinishi. 
Yuqorida, ta‘kidlanganidek BIOS apparat ta‘minoti va operatsion sistema orqasida 
interfeysni ta‘minlaydi. BIOS mikrosxemada joylashgan bo’lib, diskga ko’chiriladi. 
Sistemali BIOS drayverlarning asosiy qismlarini (klaviatura, diskovod, qattiq disk, parallel 
portlar va h.k.) kompyuterning boshlang’ich ishi uchun saqlaydi. Yangi qurilmalar 
o’rnatilgan vaqtda, ularning ish faoliyati BIOSga kiritilmagan bo’ladi.
Bunday qurilmalar kompyuter ish vaqtida sezilmaydi, shuning uchun kerakli drayverlar 
diskdan o’rnatiladi. Bu ovoz adapteri, skaner, printer singari qurilmalariga ta‘luqli. Lekin 
ba‘zi uskunalar kompyuter ishi uchun zarur. Masalan: Ma‘lumotni ekranda paydo bo’lishi 
uchun video adapterni ishlatish kerak. Hozirda ko’p turdagi videoadapterlar mavjud. 
Ularning hammasini sistemali BIOSga kiritib bo’lmaydi. Bunday vaqtda kerakli drayverlar 
BIOS mikrosxemasiga maxsus disklar yordamida o’rnatiladi va operatsion sistema 
yuklanish davomida uni yuklaydi. Bunday ish tartibi yangi modellardagi qurilmalarda 
BIOS ni yangilashdan saqlaydi. Shaxsiy BIOS qoidaga ko’ra quyidagi platalarda 
o’rnatiladi:
Video adapter – doim shaxsiy BIOS mikrosxemasiga ega.
SCSI -adapter - bu BIOS barcha SCSI qo’llaydi.
Diskdan qo’shimcha drayverlarni to’plovchi CD-ROM, skaner ZIP lar uchun yozib olish 
kerak.
Tarmoq adapteri – qurilmalarning boshlang’ich ishi va disksiz markazlarini normal 
funksiyasi. 
IDE disklar yoki disk yurituvchilar - sistema ishida yordamchi funksiyani bajaradi. 
Barcha tizim platalarda mikrosxema ko’rinishida, BIOS yoki ROM BIOS deb ataluvchi 
dastur ta‘minoti kiritilgan. Mazkur tur xotirani ko’pincha ROM (Read Only Memory, ya‘ni 
faqat o’qishga mo’ljallangan xotira) yoki DXQ (doimiy xotira qurilmasi) deb yuritiladi. 
Bu mikrosxemada boshlang’ich yuklash dasturlari va drayverlar jamlangan. Unda 
shuningdek POST jarayoni jamlangan, bundan tashqari konfiguratsiya ma‘lumotlari 
kiritiladi. Barcha parametrlar CMOS – xotirada yozilgan bo’lib, batareya yordamida 
zaryadlanadi. Bu CMOS – xotirani ba‘zida NVRAM (Non Volatile RAM) deb atashadi. 

---

Shunday qilib BIOS da bir nechta mikrosxemalarda saqlanadigan dastur to’plami mavjud. 
Bu dasturlar kompyuter ish vaqtida operatsion sistema yuklanmasdan oldin bajariladi. 
BIOS odatda kompyuterda RS –ga oid 4 ta vazifani bajaradi:
Post – o’z-o’zini testdan o’tkazish: protsessor, xotira, videoadapter, disk kontrolleri, 
diskovod, klaviaturani ishiga tayyorlaydi.
BIOS parametrlari dasturini o’rnatish (Setup BIOS) – bu dastur kerakli klavish 
bosilganda ishga tushadi. Eski kompyuterlarda bu dastur uchun disk kerak.
Sistemali boshlang’ich yuklovchisi - diskli qurilmalarda bosh yuklovchi sektorni 
izlaydi.
BIOS – drayverlar to’plami. Dos yoki Windows da himoya uchun faqat BIOS 
drayverlari ishlatiladi. Barcha zaruriy qurilmalarni o’rnatilgandan so’ng operatsion tizimda 
ulardan foydalanish imkoniyati tug’iladi. Masalan, multimedia texnologiyasi. Multimedia 
foydalanuvchiga fantastik dunyoni (virtual haqiqiy) yaratishda juda ajoyib imkoniyatlarni 
yaratib beradi, bunda foydalanuvchi chekkadagi sust kuzatuvchi rolini bajarmasdan, balki 
u yerda avj olayotgan xodisalarda faol ishtirok etadi; shu bilan birga muloqat 
foydalanuvchi uchun odatlangan tilda - birinchi navbatda tovushli va videoobrazlar tilida 
bo’lib o’tadi.
Laboratoriya mashg’ulotini bajarish bo’yicha topshiriqlar: 
1. BIOSning joylashgan o’rnini aniqlang.
2. BIOSning vazifasini o’rganib chiqing.
3. Sistemali BIOS tarkibini o’zlashtiring.
4. SHEMga yangi qurilmalarni ulang va o’rnatishda BIOS rolini tahlil qiling.
5. Multimedia qurilmalarini o’rnatish tartibini o’zlashtiring. 
6. DMA va IRQ kanallarning bo’shini va mos slotlarni tanlang.
7. Tovush kartasini o’rnating va karnaylarni ishga tushiring.
8. Yangi tipdagi printerni o’rnating.
9. Qo’shimcha video adapter o’rnating.
10. Modem o’rnating.
11. Tramoq platasini o’rnating va uni ishga sozlang. 
12. Qo’shimcha IDE va USB interfeysli vinchestrlarni o’rnating va foydalanig.
13. Sovutish tizimini nazoratdan o’tkazing.
Ishni bajarish tartibi: 
14. Ishning uslubiy qismini o’rganib chiqing.
15. Topshiriq talabiga ko’ra tajriba ishini bajaring. 
Kompyuteringizda BIOS sozlamalarini amalga oshiring. 
17. BIOS orqali qaysi qurilmalarni o’chirish va kuzatish mumkin. 
18. BIOS chaqirish usullarini tushuntirib bering. 
19.Fleshkani yuklanuvchi holatida kompyuterlarga yuklash uchun BIOS ning qaysi 
bo’limini o’zgartirish kerak.