Mavzu: osi modeli
Yüklə 363,5 Kb.
|
|
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNALOGIYALAR VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI QARSHI FILIALI 2-MUSTAQIL ISH Bajardi: To’lqinov Azizbek Tekshirdi: Abduvaliyev A. 2-Mustaqil ish mavzulari Reja: OSI modeli. OSI pog’onasi, vazifalari, asosiy protokollari. OSI pog’onalarning o‘zaro ishlashi jarayonlari va xizmatlari. TCP/IPprotokollar steki haqida umumiy tushuncha. TCP/IP pog’onasi, vazifalari, qo‘llaniladigan asosiy protokollari. Tarmoq topologiyalari: mesh, yulduz, daraxt, shina, halqa. TCP/IP va OSI modellarning kompyuter tarmoqlarini qurishda o‘rni OSI modeli. Kompyuterlar tarmoqga ulanganda ko‘p operatsiyalar bajariladi, kompyuterdan kompyuterdga ma’lumotlarni uzatishni ta’minlaydi. Foydalanuvchiga, qandaydur ilova bilan ishlayotganga, qanday jarayonlar uchun boshqa ilovaga, yoki tarmoqdagi boshqa kompyuterda jaylashgani Olingan bloklar paketli tarmoqlar ko‘rinishida tayorlanadi. Paketlar kodlashtiradi, tanlangan kirish usullari bo‘yicha tarmoqga elektrik yoki yorug‘lik signallar yordamida uzatiladi. Keyin qabul qilingan paketlardan ular ichidagi ma’lumotlar bloki yana tiklanadi, bloklar ma’lumotlarga yoqiladi va ular boshqa ilovaga erishishga imkon beradi. Bu, albatta, bo‘layotgan jarayonlarning juda soddalashtirilganlik bayoni. Ko‘rsatilgan protseduralarning bir qismi faqat dаsturiy amalga oshiriladi, ikkinchisi – apparatli, qandaydur operatsiyalar dasturlar bilan ham va apparatlar bilan ham bajarilishi mumkin. Barcha bajaradigan protseduralarning tartibga solish, ularning darajalarga va daraja qisimlariga bo‘lib, bir biriga ta’sirini ko‘rsatish uchun tarmoq modellarining vazifasidir. Ular to‘g‘ri ta’sir etishni tashkillashtirishni bir tarmoq ichidagi abonentlarga ham, va har xil darajadagi xilma-xil tarmoqlarga ham imkon yaratadi. Bugungi kunda OSI (Open System Interchange) оchiq tizimning axborot olmashuv etalon modeli deb ataladigan modeli eng ko‘p tarqalgan. Bunda “оchiq tizim” deb nomlanishi uziga berk bo‘lmagan tizim deb tushuniladi, u qandaydir boshqa tizimlarga ta’sir etish imkoniyati bor (yopiq tizimga qaraganda). 1984 yili OSI modeli xalqaro ISO standartlari tashkiloti tomonidan (International Standarts Organiratioh) taklif etilgan. O‘sha vaqtdan beri uni hamma tarmoqli maxsulot chiqaruvchilari qo‘llaydi. Model OSI har qanday unversal modelga o‘xshab, qo‘pol, og‘ir va unchalik ixcham emas, shuning uchun har xil firmalar tomonidan taklif qilinadigan real tarmoqli vositalar qabul qilingan funksiyalar bo‘linishini majburiy ushlab turmaydi. Biroq OSI modeli bilan yaqinrоq tanishish tarmoqda nimalar bo‘lishini yaxshi tushinish mumkin. Modeldagi barcha tarmoqli funksiyalar yetti darajaga bo‘lingan (1-rasm). Bunda yuqorida turgan darajalar ancha murakkab, global vazifalarni bajaradi, buning uchun o‘zining maqsadlarida pastki darajalarini ishlatadi va ularni boshqaradi.
1-rasm
Pastdagi darajani maqsadi – yuqorida turgan darajalarga xizmat ko‘rsatish bo‘lib, bu xizmatlarni bajarishda detallari muhim emas. Pastdagi darajalar oddiy, aniq funksiyalarni bajaradi. Ideal qaraganda har bir daraja faqat yonida bo‘lgan bilan muloqatda bo‘ladi. Yuqoridagi daraja shu vaqtda ishlab turgan ilovani amaliy vazifasiga to‘g‘ri keladi, pastki esa – aloqa kanallari bo‘yicha bevosita uzatishga to‘g‘ri keladi. Bunda bir abonentdagi har bir daraja shunday ishlaydiki, boshqa abanentning tegishli darajasi bilan to‘g‘ri aloqada bo‘layotganday, ya’ni tarmoq abonentlarining bir nomdagi darajalari o‘rtasida virtual aloqa mavjud. Real aloqani bir tarmoqdagi abonentlar faqat eng pastki, birinchi, fizik darajada olishadi. Uzatuvchi abonentda axborot hamma darajani o‘tadi, yuqoridan boshlab pastida olingan axborot tеskаri yo‘l yuradi: pastki darajadan yuqorisiga. Har xil darajalarning funksiyalarini ko‘rib chiqamiz. Amaliy daraja (Application), yoki ilovalar darajasi, foydalanuvchi ilovalarini bevosita ushlab turib xizmatlarni ta’minlaydi, masalan ma’lumotlar bazasiga kirish fayllarini uzatish dasturiy vositalari, elektron pochta vositalari, serverda registratsiya qilish xizmati. Bu daraja qolgan olti darajani boshqaradi. Taqdim etish darajasi (Presentation), yoki ma’lumotlani taqdim etadigan daraja, ma’lumotlar formatini belgilaydi va ular sintaksisini tarmoqga qulay shaklda qayta tuzadi, ya’ni tarjimon funksiyasini bajaradi. Bu yerning o‘ziga ma’lumotlarni shifrlаsh va shifrni yechish bajariladi, kerak bo‘lsa ularni siqadi. Seansli daraja (Session) aloqa seanslarini o‘tkazishni boshqaradi (aloqani o‘rnatadi, ushlab turadi va to‘xtatadi). Transportli daraja (Transport) paketlarni xatosiz va yo‘qotmasdan, kerakli ketma – ketlikda еtqаzishni ta’minlaydi. Bu yerda uzatadigan ma’lumotlarni bloklarga bo‘linadi, paketlarga solinadi va qabul qilinayotgan ma’lumotlarni taxlaydi. Tarmoqli daraja (Network) paketlarni adreslashtirishga javob beradi va mantiqli ismlarni fizik tarmoqli adreslarga o‘tkazadi (va tеskаri), shuningdek paket kerakli joyga borish marshrutini tanlaydi (agar tarmoqda marshrutlar bo‘lsa). Kanalli daraja, yoki uzatish liniyalarining boshqarish darajasi, boshlanish va oxirgi boshqarish maydonlarning kiritgan standart ko‘rinishini shaklga solinishiga javob beradi. Shu joyda tarmoqga kirishni boshqarilishi bajariladi, uzatish xatolari topiladi va xatoli paketlarni qabul qiluvchiga qayta yuborish bajariladi. Fizik daraja (Physical) – modelni eng pastki darajasi bo‘lib, uzatish muxitida qabul qilingan uzatilgan axborotni signallarga kodlash uchun javob beradi va teskarisi – kodlarni yechish. Bu yerni o‘zida birlashtiruvchilarga, raz’yemlarga, elektrlik moslashlarga, yerga tutashtirishga, halaqit beruvchilardan himoyalanishga va h.k. talablar belgilanadi. Modelning ikkita pastki darajalarini (1 va 2) ko‘p funksiyalari apparatli qilinadi (daraja 2 ni qisman funksiyalari – tarmoqli adapterning dasturiy drayveri bilan). Huddi shunday darajalarda uzatish tezligi va tarmoq topologiyasi, almashuvni boshqarish usuli va paket o‘lchamlari topiladi, ya’ni tarmoq turiga bevosita tegishli bo‘ladi (Ethernet, Token – Ring, FDDI). Yuqori darajalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri aniq apparat bilan ishlashmaydi, lekin 3-5 darajalar uning xususiyatlarini hisobga olishi mumkin. Darada 2 (kanalli) da ko‘pincha 2 darajagacha ajratiladi. Yuqori darajada (LLC – Logical Link Control) mаntiq aloqani boshqaradi, ya’ni virtual kanal aloqasini o‘rnatadi (uning funksiyasining bir qismi tarmoqli adapterning drayver dasturi yordamida bajariladi). Pastki darajada (MAC – Media Access Cantroi) axborot uzatish muxitga bevosita kirishni bajaradi (aloqa kanaliga). U to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarmoqning apparaturasi bilan bog‘langan. Tarmoqni ishlashi uchun esa bizga OSI modeli va TCP/IP protokollar steki zarur hisoblanadi. OSI (Open System Interconnection) modeli 7ta pog'onadan iborat va har bir pog'ona paket (ma'lumot uzatishning bir turi hisoblanadi) hosil qilishda o'z belgisini qo'yib boradi. Ya'ni bunda agar ma'lumot biror qurilmadan chiqib ketishdan oldin 7-pog'onadan boshlab pastki pog'onaga tushib borib paket ko'rinishiga keladi va uzatiladi. Ikkinchi kompyuter uni qabul qilib olgandan so'ng esa 1-pog'onadan boshlab yuqoriga qarab chiqib boradi va ma'lumot ko'rinishiga keladi. Bunda agar qaysidir pog'onada xatolik bo'lsa, paket qaytadan so'raladi yoki so'rov bekor qilinadi (bu tushunchalar nisbiy hisoblanib, ma'lumot almashinuv aynan aytilganidek amalga oshirilmaydi). OSI modeli etalon model bo'lib, bu faqat nazariy jihatdan mavjud. Hozirgi kunda bu model asosida TCP/IP stek protokollariga asoslangan holda tarmoq ishlaydi. TCP/IP ishlab chiqilishining yagona sababi OSI modelini soddalashtirish va qulay foydalanish hisoblanadi. TCP/IP stek protokollari tuzilishi: Bugungi kunda OSI (Open System Interchange) оchiq tizimning axborot olmashuv etalon modeli deb ataladigan modeli eng ko‘p tarqalgan. Bunda “оchiq tizim” deb nomlanishi uziga berk bo‘lmagan tizim deb tushuniladi, u qandaydir boshqa tizimlarga ta’sir etish imkoniyati bor (yopiq tizimga qaraganda). 1984 yili OSI modeli xalqaro ISO standartlari tashkiloti tomonidan (International Standarts Organiratioh) taklif etilgan. O‘sha vaqtdan beri uni hamma tarmoqli maxsulot chiqaruvchilari qo‘llaydi. Model OSI har qanday unversal modelga o‘xshab, qo‘pol, og‘ir va unchalik ixcham emas, shuning uchun har xil firmalar tomonidan taklif qilinadigan real tarmoqli vositalar qabul qilingan funksiyalar bo‘linishini majburiy ushlab turmaydi. Biroq OSI modeli bilan yaqinrоq tanishish tarmoqda nimalar bo‘lishini yaxshi tushinish mumkin. Modeldagi barcha tarmoqli funksiyalar yetti darajaga bo‘lingan (6-rasm). Bunda yuqorida turgan darajalar ancha murakkab, global vazifalarni bajaradi, buning uchun o‘zining maqsadlarida pastki darajalarini ishlatadi va ularni boshqaradi. protokollar oilasi IP (Internet Protocol) – tarmoqlararo protokol TCP (Transmission Control Protocol) – asosiy transport protokoli UDP (User Datagram Protocol) – ikkinchi transport protokoli ARP (Address Resolution Protocol) – adreslar mosligini aniqlash uchun SLIP –(Serial Line Internet Protocol) – telefon kanallari orqali ma’lulot uzatish protokoli PPP (Point to Point Protocol) –ma’lumot almashinuvining “nuqtadan nuqtaga” kanal protokoli FTP (File Transfer Protocol) –fayllar almashinish protokoli RIP – yo’naltirish protokoli Telnet – virtual terminal emulyatsiyasi protokoli NFS – taqsimlangan fayl tizimi va tarmoq bosmasi tizimi SNMP – tarmoqni boshqaruvchi oddiy protokol DNS (Domain Name System) – domen nomlari tizimi Internet – gigant tarmoq. Savol yuzaga keladi: yagona boshqaruvsiz qanday qilib u o’z butunligi va vazifalarini bajarish qobiliyatini saqlab qoladi? Qisman javob: tarmoq o’z ishchanligini qat’iy belgilangan protokollar orqali saqlaydi. “Mustahkamlik zahirasi" protokollarning o’zida joylashtirilgan. Diagnostika vazifalarini ICMP bajaradi. Boshqaruv vazifasining muhimligini hisobga olgan holda shu maqsadda ikki protokol yaratilgan SNMP ( Simple Network Management Protocol - 1988г. ) и CMOT ( Common Management Information Services and Protocol over TCP/IP). Ko’pincha boshqaruvchi amaliy dastur tarmoqqa SNMP-UDP-IP-fizik tarmoq zanjiriga ko’ra ta’sir etadi. Boshqaruvning asosiy obyekti odatda tarmoqning tashqi pori yoki marshrutizator sanaladi. Har bir boshqariluvchi obyektga unikal identifikator beriladi. Ikkala protokol ham axborotni boshqarish uchun Internet tuzlmasi (Internet structure for management information, SMI) va Internetning boshqaruv axboroti bazasi (Internet management information base, IMIB) bilan hamkorlikda ishlaydi. Internetning boshqaruv protokollarini hujjatlashtirish bilan Internet engineering task force (IETF) uyushmasining ishchi guruhi shug’ullanadi. Internet tarmog’ini boshqarish modeli Tarmoq elementi boshqariluvchi obyekt (Managed entity) va vakildan (Managed entity) tashkil topgan. Boshqaruvchi axborotni uzatish aloqa tarmog’ini boshqarish markazi va vakillar o’rtasida amalga Oshiriladi Yüklə 363,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|