Mavzu: Qadimgi Xitoy, Hindiston, Misr va Mesopotamiya madaniyati

Shumerda badiiy adabiyot rivoji yuqori darajaga ko‘tarilgan. Noyob asarlar jumlasiga «Dehqonchilik almanaxi», «Gilgamesh haqida doston» kirib, unda Gilgamesh va Enkidularning do‘stligi, qahramonliklari va sar-guzashtlari haqida hikoya qilinadi. Mil. avv. III minginchi yil oxiriga kelib Shumerning inqirozga uch-rashi tufayli uni Bobil bosib oladi. Bobil tarixi ikki davrga bo‘linib, Qa-dimgi davri mil. avv. II mingyillikning birinchi yarmini va yangi davri mil. avv. I mingyillikning o‘rtalarini o‘z ichiga oladi. Qadimgi davrning eng cho‘qqiga chiqqan vaqti podsho Xammurapi (1750-1732) hukmronlik qilgan yillarga to‘g‘ri keladi. Xammurapi yirik davlat tuzib, bu davlatni o‘zi tuzgan qonunlar asosida boshqargan. Xam-murapi to‘plami mixxat yozuvida bazalt tosh ustuni sathida bitilgan. Qo-nunlar to‘plami 282 moddadan iborat bo‘lib, u kirish, qonunlar va xulo-sadan iborat. Kirish qismida qonunlarni chiqarishdan asosiy maqsad mam-lakatda adolat o‘rnatishdan iborat, deb ko‘rsatilgan. Unda podsho ulug‘-lanib, ko‘klarga ko‘tarilgan. Qonunlarda xususiy mulk himoya qilingan. Jumladan: agar kimki ibodatxonaning yoki podshoning mulkini o‘g‘irlasa, u o‘ldirilishi lozim; o‘g‘irlik molni olgan kishi ham o‘ldirilishi kerak… Xammurapi qonunlari o‘z davrining muhim tarixiy, yuridik hujjati hisob-lanadi. Balandligi 2 m bazalt ustunida Xammurapining tik turgan holida kursida o‘tirgan quyosh va adolat xudosi Xamash qo‘lidan hokimiyat bel-gisi – tayoqni olayotgan holati tasvirlangan. Bu jihatdan u tasviriy monu-mental asar hamdir.

• Shumerda badiiy adabiyot rivoji yuqori darajaga ko‘tarilgan. Noyob asarlar jumlasiga «Dehqonchilik almanaxi», «Gilgamesh haqida doston» kirib, unda Gilgamesh va Enkidularning do‘stligi, qahramonliklari va sar-guzashtlari haqida hikoya qilinadi. Mil. avv. III minginchi yil oxiriga kelib Shumerning inqirozga uch-rashi tufayli uni Bobil bosib oladi. Bobil tarixi ikki davrga bo‘linib, Qa-dimgi davri mil. avv. II mingyillikning birinchi yarmini va yangi davri mil. avv. I mingyillikning o‘rtalarini o‘z ichiga oladi. Qadimgi davrning eng cho‘qqiga chiqqan vaqti podsho Xammurapi (1750-1732) hukmronlik qilgan yillarga to‘g‘ri keladi. Xammurapi yirik davlat tuzib, bu davlatni o‘zi tuzgan qonunlar asosida boshqargan. Xam-murapi to‘plami mixxat yozuvida bazalt tosh ustuni sathida bitilgan. Qo-nunlar to‘plami 282 moddadan iborat bo‘lib, u kirish, qonunlar va xulo-sadan iborat. Kirish qismida qonunlarni chiqarishdan asosiy maqsad mam-lakatda adolat o‘rnatishdan iborat, deb ko‘rsatilgan. Unda podsho ulug‘-lanib, ko‘klarga ko‘tarilgan. Qonunlarda xususiy mulk himoya qilingan. Jumladan: agar kimki ibodatxonaning yoki podshoning mulkini o‘g‘irlasa, u o‘ldirilishi lozim; o‘g‘irlik molni olgan kishi ham o‘ldirilishi kerak… Xammurapi qonunlari o‘z davrining muhim tarixiy, yuridik hujjati hisob-lanadi. Balandligi 2 m bazalt ustunida Xammurapining tik turgan holida kursida o‘tirgan quyosh va adolat xudosi Xamash qo‘lidan hokimiyat bel-gisi – tayoqni olayotgan holati tasvirlangan. Bu jihatdan u tasviriy monu-mental asar hamdir.

Mesopotamiyadagi uchinchi kuchli davlat – Ossuriya edi. Ossuriya mil. avv. III mingyillikda tashkil topib, mil. avv. II mingyillikning ik-kinchi yarmida gullab yashnadi. Ossuriya yaqin Sharqda savdo yo‘llari-ning kesishgan joyida joylashganligi sababli tez orada kuchli davlatga aylandi. Ossuriya madaniyatida yetakchi o‘rinni arxitektura egallardi. Arxitektura obidalari ichida eng kattalari Dur-Sharrukinda qurilgan pod-sho Sargon II ning saroy majmuyi va Nineviyadagi Ashshurbanipalning saroyidir. Mazkur saroy devorlarida haykallar tasviri (hayvonlar) aks et-tirilgan. Ossuriyada saroy devorlarida podsho hayotidan lavhalar va ta-biat ko‘rinishlarini aks ettirish avj olgan. Masalan, podsho Ashshurba-nipalning Nineviyadagi saroyining devorlarida «Katta sherlar ovi» tas-virida yaralangan, o‘layotgan va o‘lgan sherlarning holatlari ustalik bi-lan aks ettirilgan. Yuqorida qayd qilinganidek, Mesopotamiyada ko‘p xudolik mavjud bo‘lib, oy xudosini shumerliklar – Nishar, akkadliklar esa Sin deb ata-ganlar. Quyosh xudosini shumerliklar – Utu, akkadliklar esa Shamash deb nomlaganlar. Venera sayyorasi xudosini shumerlar – Ianni, akkadliklar o‘z ma’budasi Ishtar bilan taqqoslaganlar. Dastlab qurbonlikka odamlar so‘yil-gan, keyinchalik qo‘y va qo‘zilar qurbon qilingan.

E’tiboringiz uchun rahmat…