Mavzu: Qattiq jismlar deformatsiyasi

1-4Fiz18 guruh talabasi Samandarova Sabinaning Qattiq jismlar fizikasi fanidan tayyorlagan taqdimoti

Mavzu: Qattiq jismlar deformatsiyasi

Mavzu: Qattiq jismlar deformatsiyasi

Reja:

• Deformatsiya. Deformatsiya turlari. Mexanik kuchlanish
• Qattiq jismlarning deformatsiyasi va ularning tuzilishi
• Qattiq jismlarning issiqlikdan kengayishi

© VIG pr.

Deformatsiya

Deformatsiya deb, tashqi kuch ta’sirida jismning shakli va hajmining o’zgarishiga aytiladi. Jism moddasining xususiyatlariga qarab deformasiya 2 xil bo’ladi:

Elastik

Plastik

© VIG pr.

Deformatsiya xillari

Deformatsiyada jismning zarralari bir-biriga nisbatan siljiydi. Jismning shakli yoki hajmini o’zgartirubchi kuch deformasiya kuchi deyiladi. Nyutonning 3-qonuniga asosan jismda qiymati jihatidan bu kuchga teng, yo’nalishi jihatidan qarama-qarshi kuch yuzaga keladi, bu kuch elastik kuch deyiladi.

Jismlarning bir necha xil deformatsiyasi farqlanadi:

siqilish

cho’zilish

egilish

siljish

buralish

© VIG pr.

Mexanik kuchlanish:

Deformasiya hosil qiluvchi kuchni shu ta’sir etayotgan yuzaga nisbati deformasiya kuchlanishi deyiladi.

Deformasiya o’lcho’vi bo’lib, nisbiy deformasiya hisoblanadi:

© VIG pr.

Mexanika bo`limida qattiq jism deformatsiyasiga to`xtalib o`tilgan edi. Shuni ta’kidlash lozimki jism na faqat tashqi kuch, balki qizitish va sovitish natijasida ham o`z shaklini, va demak ichki energiyasini o`zgartirishi mumkin.

Tashqi kuchlar ta’sirida, qizitilganda yoki sovitilganda jism hajmining va shaklining o`zgarishiga qattiq jismning deformatsiyasi deyiladi.

Deformatsiyalovchi sabab olingandan so`ng jism o`zining dastlabki holatini to`la tiklasa elastik deformatsiya, tiklamasa plastik deformatsiya deyiladi. Moddalar elastiklik va plastiklik xossalariga ega bo`ladi. Masalan po`lat, rezina, teri, mis, mum-plastik moddalardir.

Deformatsiya va qattiq jismning tuzilishi. Deformatsiya natijasida kristall panjara tugunlarida joylashgan zarralarining bir birlariga nisbatan siljishlari ro`y beradi. Bu esa zarralar o`rtasida vujudga kelgan o`zaro ta’sir kuchlari muvozanatining buzilishiga olib keladi. Natijada zarralarni dastlabki o`rnilariga qaytarishga harakat qiluvchi ichki elastiklik kuchlari Fel­ vujudga keladi.

Moddaning qattiqligi. Texnikada moddalarning qattiqligi ham muhim ahamiyatga ega bo`ladi. Ikkita material berilgan bo`lsa ularning qaysinisi ikkinchisining sirtida chizib iz qoldira olsa o`sha qattiq hisoblanadi. Metallarni arralash va kesish uchun ishlatiladigan moddalar, qayta ishlanadiganlariga nisbatan qattiqroq bo`lishi kerakligi shubhasiz.Hozirgi paytda bu maqsadlarda o`ta qattiq qotishmalardan foydalaniladi.Tabiiy moddalar ichida eng qattig`i olmosdir.