Mavzu: Qayta tiklanuvchi va qayta tiklanmaydigan energiya manbalari. Reja

Shamol elektrostansiyalari. Birinchi shamol elektr stansiyalari IX asrning 90 – yillarida Daniyada ishlab chiqilgan. 1910-yilda ushbu mamlakatda bir necha yuz dona kichik uskunalar qurilgan.

Quyosh elektrostansiyalari. Hozirgi paytda ko‘pchilik mamlakatlarda quyosh energiyasidan isitish maqsadida foydalaniladi, elektr energiyasi manbai sifatida esa juda oz mamlakatlar shamol gereratorlariga ega. Shu bilan birga quyosh nuri quvvatining 2·10¹⁷ Vt i yergacha etib keladi.

Suv oqimlari energiyasiga asoslargan elektrostansiyalar. Qayta tiklanuvchan energiya manbalaridan yana biri daryo va dengiz oqimi energiyasidan foydalanishga asoslangan. Bunday elektrostansiyalarda suv to‘lqini oqimi energiyasidan foydalanib elektr energiyasi olishda daryo o‘zanida yoki bevosida dengizlarning qirg‘oqlarida oqim elektrostansiyalari quriladi.

Biomassani yoqishga asoslangan elektrostansiyalar. Oxirgi paytda olimlar e’tiborini ko‘proq biogazdan foydalanish muammolarni band etmoqda. Yonuvchi metan gazi (60-70%) va yonmaydigan karbonat angidridi aralashmasidan tashkil topgan yonilg‘i - biogaz yonilg‘isi hisoblanadi. Uning tarkibi, odatda – oltingugurt sulfidi, vodorod, kislorod va azot aralashmalaridan tashkil topgan.

Qayta tiklanadigan energiya manbalari, atrof -muhitda doimo mavjud yoki vaqti -vaqti bilan paydo bo'ladigan energiya oqimlari. Qayta tiklanadigan energiya manbalariga quyidagilar kiradi: quyosh radiatsiyasi, gidroenergetika, shamol energiyasi, biomassa, dengiz va okean oqimlari, to'lqin energiyasi, Yer ichki qismining issiqlik energiyasi (geotermal energiya). Qayta tiklanadigan energiya manbalarining potentsial zaxiralari kelajakda insoniyatning energiyaga bo'lgan barcha ehtiyojlaridan, shuningdek, qayta tiklanmaydigan energiya manbalarining (organik va yadroviy yoqilg'i) potentsialidan ancha yuqori. Qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish (noan'anaviy energiya) qayta tiklanmaydigan yoqilg'i-energetika resurslari zaxiralarini kamaytirish, markazlashtirilmagan iste'molchilar va yoqilg'ini uzoq masofalarga etkazib beradigan hududlarni energiya resurslari bilan ta'minlash muammosini hal qiladi.
Qayta tiklanadigan manbalardan elektr energiyasini ishlab chiqarish mutlaqo ekologik toza variant deb ishoniladi. Bu mutlaqo to'g'ri emas, chunki bu energiya manbalari an'anaviy qazib olinadigan yoqilg'i elektr stantsiyalariga qaraganda atrof -muhitga ta'sir qilishning tubdan farq qiladi. Qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish issiqlik balansining o'zgarishiga, quyosh kontsentratorlari (quyosh energiyasi) bilan katta maydonlarning qorayishiga olib kelishi mumkin; shovqin ta'sirlari, mahalliy iqlim o'zgarishi, ko'chib yuruvchi qushlar va hasharotlar uchun xavflar (shamol kuchi); qattiq zarrachalar, kanserogen va toksik moddalar, karbonat angidrid, biogaz (bioenerji) emissiyasi; gidrodinamik va termal buzilishlar ta'siri ostida biologik anomaliyalar paydo bo'lishi, qirg'oq hududlarini vaqti -vaqti bilan suv bosishi, qirg'oq eroziyasi, qirg'oq qumlari harakatining o'zgarishi (gidrotermal energiya, to'lqinlar energiyasi, to'lqinlar); er osti suvlari darajasining o'zgarishi, tuproqning cho'kishi, botqoqlanishi (geotermal energiya) va boshqalar.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi. T. “O’zbekiston” NMIU, 2016. – 56 b.

2. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza 2016 yil 7 dekabr. T. “O’zbekiston” NMIU, 2016. 48 b.

3. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. T. “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b.

4. O’zbekiston Respublkasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida. T. 2017 yil 7 fevral, PF-4947-sonli Farmoni.

5. Тенденции и перспективы технологий солнечной энергетики Материалы 6-ого заседания Азиатского форума солнечной энергии – Ташкент. 2013. 20-23 ноября. С.54