Mavzu: Rivojlanishning ikki omili nazariyalari. Ijtimoiy va biologik omillar qarama qarshiligi

3. E. Eriksonning rivojlanishning epigenetik kontsepsiyas
ERIK ERIKSONNING RIVOJLANISH PSIXOLOGIYASI

Erik Homburger Erikkson rivojlanish psixologi va psixoanalist edi. Ma'lumki, birinchi navbatda, uning psixologik-ijtimoiy rivojlanish bosqichlari nazariyasi va identifikatsiya qilish inqirozining muallifi.
Tug'ilgan yili: 15 iyun 1902, Frankfurt am Main, Germaniya
O'ldi: 1994 yil 12 may, Rosewood Manor, Harvich, Massachusetts, AQSh
To'liq nomi: Erik Salomonsen Erikson
Turmush o'rtog'i: Joan Erikson (1930 yildan 1994 yilgacha)
Ma'lumoti: Vena universiteti

Eric Erickson tomonidan Psikososyal rivojlanish, nazariya - shaxsning psixologik rivojlanish nazariyasi, yaratilgan, u shaxsiyatning rivojlanishining 8 bosqichini ta'riflaydi va men shaxsiyatning rivojlanishiga qaratilgan.

Erikkson psixologik rivojlanishni besh bosqichga ajratgan Fridning nazariyasiga zid edi. Uning sxemasi sakkizta bosqichga ega edi. Erikkson "genital" bosqich deb nomlangan "yoshlik" deb nomlandi va kattalar davlatining yana uch bosqichini qo'shdi.

Erikson shuningdek, "ego-psixologiya" tushunchasiga egalik qiladi, "ehson" ning rolini "qullar bayrami" dan (Freudiylik nuqtai nazaridan) ko'proq ta'kidlaydi. Eriksonning fikriga ko'ra, hayotni tashkil qilish, jismoniy va ijtimoiy muhit bilan uyg'unlikni ta'minlash, sog'lom shaxsiy o'sish uchun mas'ul bo'lgan Ego; u o'ziga ishonch va o'zlikni anglashning manbai.

1970-yilda Erickson "Gandi haqiqati" kitobi uchun "Pulitser" mukofotiga loyiq deb topilgan.

E.ERIKSONNING PSIXOLOGIK RIVOJLANISH BOSQICHLARINING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI.

Mojaroni hal qilishda olingan xususiyatlarga erkaklar ("fazilatlar") deyiladi. Erkinlikning ismlarini bosqichma-bosqich sotib olish tartibida: umid, iroda, maqsad, ishonch, sodiqlik, sevgi, g'amxo'rlik va donolik. Erikson o'zining nazariyasini xronologik yoshga bog'lashiga qaramasdan, har bir bosqich nafaqat insonning yoshga bog'liq o'zgarishiga bog'liq, balki ijtimoiy omillarga ham bog'liq: maktablar va institutlar, bolalar tug'ilishi, pensiya va boshqalar.

Shaxsning kasbiy rivojlanishning bosqichlari.
Psixikaning irratsional (aqliy bilish jarayonlaridan tashqari) tarkibiy
qismlari bo’lmish emotsiya, mayl va shu kabilar yordamida shaxs xulqini tahlil
qiluvchi nazariya psixodinamika deyiladi. Mazkur nazariyaning yirik
namoyandalaridan biri - bu amerikalik psixolog E.Eriksondir. U shaxs rivojini 8 ta davrga ajratadi va ularning har qaysisi o’ziga xos betakror xususiyatga egadir.

Bosqichlar	Yosh	Inqirozdan tiklanishi	Fozilliklar	Inqirozdan minusda chiqish	Mavjud patalogiyalar: yoqtirmaslik	Jiddiy aloqalar radiusi, munosabatlar	Savollar
I. Go'daklik	1 gacha	ishonch	umid va quvvat	ishonchsizlik	yopiq shaxs	onasi	dunyo ishonchlimi?
II. Ilk bolalik	1 - 3	muxtoriyat	erkinlik	uyat, shubha	majburlanish	ota-onasi	men yaxshimi?
III. Maktabgacha bolalik, oyin davri	3 - 6	tashabbus	niyat	aybdorlik hissi	toxtab qolish	oila a'zolari	qancha narsa qila olaman?
IV. Maktab yoshi	6 - 12	mehnat sevarlik	muvaffaqiyat	to'laqonlik emaslik	inertsiya	qo'shnilar, maktabdagilar	qo'limdan keladimi?
V. O'spirinlik	12 - 20	hisobga olish	sodiqlik	tartibsizlik	rad qilish	tengdosh va boshqa guruhlardagi etakchilik	men o'zi kimman?
VI.Yoshlik	20 - 25	jinsiy yaqnlik	sevgi	izolyatsiya	o'ziga hoslik, yagonalik	do'stlik, jinsiy aloqa, raqobat, hamkorlikdagi hamkorlar	jinsiy aloqa qila olamanmi?
VII. Yetuklik	26 - 64	generatsiya (ishlash)	g'amho'rlik	turg'unlik	atrof-muhitni rad etish	Mehnat va uy xo'jaligini yuritish	hayotim bugun nimani anglatadi?' hayotimning qolgan qismini nima qilaman?
VIII. Qarilik	65dan so'ng	yaxlitlik, integratsiya	dono	umidsizlik	mensimaslik, man-manlik	insoniyat, tanishlar davrasi	mening hayotim mantiqiymi?

Birinchi davr - go’daklik. Ushbu davrda go’dakda ongsizlikka asoslangan tashqi dunyoga nisbatan “ishonch” tuyg’usi vujudga keladi. Buning bosh sababchisi ota--onaning mehr-muhabbati, g’amxo’rligi va jonkuyarligining nishonasidir. Agarda go’dakda ishonch negizi paydo bo’lmasa, balki borliqqa nisbatan ishonchsizlik hissi tug’ilsa, u taqdirda
voyaga etgan odamlarda mahdudlik, umidsizlik shaklida aks etuvchi xavf
vujudga kelishi, ehtimol.
Go`daklik davri inson hayotidagi organik ehtiyojlarni qondirishga nisbatan yo`naltirilgan xatti-harakatlarning tug`ma,instiniktiv shakllari sof holda kuzatiladigan yagona davr hisoblanadi. Go`daklik davridagi bolaning hayoti to`liq kattalar bilan hamkorlikdagi emotsional munosabat bilan bog`liq
bo`lib,bola kayfiyatining yaxshi bo`lishiga to`g`ridanto`g`ri ta`sir ko`rsatadi.

Go'daklik davrida:

8 oyligidan boshlab

esa,bola o`zgacha
muhit va begonalar
qo`liga tushsa,o`z
xavotirini yig`isi
orqali namoyon
etadi.

2-3 oylikdan boshlab

go`dak onasini taniy
boshlaydi,onasining
tabassumiga tabassum
va turli harakatlar
bilan javob qaytaradi.

I kkinchi davrda, ya’ni ilk bolalik davri. Go`daklik davridan so`ng

rivojlanishning yangi bosqichi ilk bolalik davri hisoblanadi.Ilk bolalik davri 1 yoshdan 3 yoshgacha
bo`lgan davrni o`z ichiga oladi. Jonzodda yarim mustaqqillik va
shaxsiy qadr-qimmat tuyg’usi shakllanadi yoki aksincha, ularning qaramaqarshisi bo’lmish uyat va shubha hissi hosil bo’ladi. Bolada mustaqillikning o’sishi, o’z tanasini boshqarishga keng imkoniyat yaratib, bo’lg’usida shaxs xususiyatlariga aylanuvchi tartib va intizom, mas’uliyat, javobgarlik, hurmat tuyg’ularini tarkib toptirishga puxta zamin hozirlaydi.



Ilk bolalik davrida: