Mavzu: simmetrik kalitli kriptotizimlarning rivojlanishi, afzalliklari va kamchiliklarini tahlil qilish mundarija kirish

Diffi-Xelman algoritmi
Bu algoritm 1976-yilda Whitfield Diffie va Martin Hellmanlar tomonidan taklif etilgan. 2002-yilda Xelman bu algoritmni yaratishda Ralf Merklning hissasi katta ekanligini va nomlash lozim bo‘lsa Diffi-Xelman-Merkl deb nomlanishi kerakligini aytgan.
Algoritmni ikkita tomon uchun ko‘rib chiqaylik. 1-tomon A, 2-tomon B bo‘lsin. Himoyalanmagan kanal orqali ma’lumotlarni almashishdan oldin quyidagilar bajariladi: n - katta tub son tanlanadi, g - natural son tanlanadi, u n dan kichik va darajalari n moduli bo‘yicha qoldig‘i takrorlanuvchi siklga tushmaydigan son bo‘lishi kerak.
A tomon: v x < n bo‘lgan katta son tanlaydi va hisoblaydi: A=g^x mod n va natijani B tomonga jo‘natadi. B tomon uni qabul qilib oladi.
B tomon: v y < n bo‘lgan katta son tanlaydi va quyidagi formula bo‘yicha B=g^J mod n natijani hisoblab A tomonga jo‘natadi. A tomon uni qabul qilib oladi.
A tomon: B tomon jo‘natgan ma’lumotni o‘zining tanlagan soni x darajaga oshirib hisoblaydi va kalitni hosil qiladi: B^x mod n = g^ mod n - kalit.
B tomon: A tomon jo‘natgan ma’lumotni o‘zining tanlagan soni y darajaga oshirib hisoblaydi va kalitni hosil qiladi: A^y mod n = g m o d n - kalit.
Topilgan g m o d n qiymatdan kalit sifatida foydalaniladi. Algoritmdan tomonlar uchta va undan ko‘p bo‘lganda ham foydalanish mumkin.
Hughes algoritmi
Ikkita tomon uchun ko‘rib chiqaylik. 1-tomon A, 2-tomon B bo‘lsin.
Himoyalanmagan kanal orqali ma’lumotlarni almashishdan oldin quyidagilar bajariladi: v n katta tub son tanlanadi. g soni gA tomon: v x x mod n va hech kimga jo‘natmaydi.
B tomon: v y A tomon: B^x mod n = A _x hisoblaydi va A _x ni B tomonga jo‘natadi.
B tomon: z=y ¹ mod n ni hisoblaydi.
A ^ mod n = B^Iz mod n = g mod n=g^x mod n - ushbu almashinuvchi kalit hisoblanadi.
Ushbu algoritmdan foydalanib, tomonlar soni uchta yoki undan ko‘p bo‘lgan hollarda ham amalga oshirish mumkin.
Bu algoritmning Diffi-Xelman algoritmiga nisbatan qulaylik tomonlari maxfiylikning yanada ortishida va bajariladigan amallar sonnining kamayganida ham ko‘rish mumkin. Bundan tashqari kalitlarni almashish algoritmi tomonlar sonining qanchalik ortishi bilan kalitning maxfiylik darajasi ham shunchaga ortishi ko‘plab tizimlardagilarga ma’qul tushgan. Ushbu algoritmdan hozirda ko‘plab soha tizimlarida foydalanib kelinmoqda.


XULOSA
Axborot texnologiyalarining hozirgi zamon taraqqiyoti hamda yutuqlari fan va inson faoliyatining barcha sohalarini axborotlashtirish zarurligini taqozo etmoqda. Chunki aynan mana shu narsa butun jamiyatning axborotlashtirilishi uchun asos va muhim zamin bo‘ladi. Jamiyatni axborotlashtirish respublikamiz xalqi turmush darajasining yaxshilanishiga, ijtimoiy ehtiyojlarning qondirlishiga, iqtisodning o‘sishi hamda fan-texnika taraqqiyotining jadallashishiga xizmat qiladi.
Axborotlarni himoya qilish hozirgi davrning asosiy muammolaridan biri hisoblanadi. XX asrning oxirlaridan boshlab barcha turdagi axborotlar qog‘ozdan elektron ko‘rinishga o‘tkazildi. Hozirgi kunda elektron ko‘rinishdagi axborotlar har xil buzg‘unchilar, xakerlar tomonidan hujumga uchramoqda. Global kompyuter tarmoqlari paydo bo‘lgandan keyin axborotlarni himoya qilish yanada qiyinlashdi. Endilikda tarmoq orqali yuqori darajada himoyalanmagan tizimlarni buzib kirish yoki ishdan chiqarish ham mumkin bo‘lib qoldi. Tizim xavfsizligini ta’minlash uchun bu muammolarga kompleks tarzda yondashish kerak.
Ming yilliklar davomida kriptografiyadan davlat qurilishida, harbiy va diplomatiya aloqasini muhofazalashda foydalanib kelingan bo‘lsa, axborot asrining boshlanishi bilan kriptologiya jamiyatda, xususiy sektorda foydalanish uchun ham zarur bo‘lib qoldi. Qariyb 35 yildan buyon kriptologiyada keng miqyosda ochiq tadqiqotlar olib borilmoqda. Hozirgi kunda konfidensial axborot (masalan, yuridik hujjatlar, moliyaviy, kredit stavkalari to‘g‘risidagi axborotlar, kasallik tarixi va shunga o‘xshash)larning talay qismi kompyuterlararo odatdagi aloqa kanallari orqali uzatilmoqda. Jamiyat uchun bunday axborotning konfidensialligi va asl holda saqlanishi zaruratga aylangan. Kriptografiya tarixida birinchi muhim voqyea simmetrik kriptotizimlarning birinchi marta Davlat standarti maqomiga ega bo‘lishi bo‘lsa, keyingi o‘n yilliklarning muhim kashfiyoti kriptologiyaga yangicha yondashuvlarni boshlab bergan oshkora kriptografiyaning yuzaga kelib uning muttasil rivojlanib borayotganligidir.
AQShdan keyin Yevropa davlatlari va Yaponiyada elektron raqamli imzo bo‘yicha qonun va dastlabki davlat standartlari qabul etildi. Ko‘pchilik davlatlar, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasi ham kriptografiya vositalaridan axborot– telekommunikasiya tarmoqlarida maxfiy axborotlarni xavfsiz uzatish va elektron raqamli imzo yaratishda o‘z milliy algoritmlaridan foydalanmoqdalar.
Ushbu bitiruv malakaviy ishda

• Kriptografiya tarixi, asosiy tushunchalari va ta’riflari o’rgandim;

  
  

• Simmetrik kriptografik algoritmlarning matematik asoslari bayon etdim;

  
  

• Simmetrik kalitli kriptorizmlarni qo’llash sohalarini o’rgandim;

  
  

• Simmetrik shifrlash algoritmlarining afzallik va kamchiliklarini tahlil qildim;

  
  

• Kalitlarni almashish va generatsiya qilish algoritmlarini tahlil qildim;

  
  

Hozirgi paytda kriptografik metod va vositalar nafaqat davlat, balki tashkilotlar va oddiy shaxslarning axborot xavfsizligini ta’minlash uchun

qo‘llanilmoqda. Rivojlangan davlatlarda shu sohaga oid standartlar qabul qilingan. 2003 yil sentabr va dekabr oylarida respublikamizda elektron raqamli imzo haqida qonunlar qabul qilindi, 2005 yilda shifrlash algoritmi va 2009 yilda raqamli imzo algoritmi davlat standarti tasdiqlandi.