Mavzu: Surxondaryo viloyati florasining noyob va kamyob o'simliklari. Reja: Surxon davlat qoʻriqxonasi

Mavzu: Surxondaryo viloyati florasining noyob va kamyob o'simliklari.

Reja:
1. Surxon davlat qoʻriqxonasi 
2.Surxondaryo viloyati florasining noyob va kamyob o'simliklari.

Surxon davlat qoʻriqxonasi — Surxondaryo viloyati, Sherobod tumanining shimoliy gʻarbiy qismida joylashgan 2 mustaqil maydondan — Koʻhitang togʻining sharqiy yon bagʻri va Paygʻambaroroddan iborat qoʻriqxona. Paygʻambarorol uchastkasi vodiytoʻqay ekosistemalari va buxoro bugʻusini muhofaza kilish maqsadida 1971-yilda tashkil etilgan. Koʻxitang davlat buyurtma qoʻriqxonasi 1986-yilda Paygʻambarorol qoʻriqxonasi bilan birlashtirilib, Surxon davlat qoʻriqxonasi q. ga aylantirildi . Vazifasi qoʻriqxona hududidagi oʻsimlik va hayvonot olamini muhofaza qilish, oʻrganish, ilmiy tadqiqot ishlari olib borishdan iborat. Surxon davlat qoʻriqxonasiq.ning togʻoʻrmon ekosistemasiga kiruvchi Koʻhitang (dengiz sathidan 850-3157 m yuqori) qismi (24583 ga) gidrologik tarmoqqa, kattakichik soylarga boy, Laylakon, Qizilolmasoy kabi yirik daryolari ham bor. Qoʻriqxona hududida Zarautsoy rasmlari saqlangan dara mashhur. Koʻhitangda turkiston va zarafshon archalari (8033 ga), turkiston zarangi (104 ga), turongʻil (512 ga), buxoro bodomi (891 ga), jiyda (183 ga), shirin bodom, oʻrik, yongʻoq, xandon pista, saksovul, butalar va boshqa oʻsadi. Oʻsimliklarning 810 turi mavjud, ularning 29 turi Oʻzbekiston Qizil kitobiga kiritilgan. Togʻ va togʻ yon bagʻirlarida turkiston silovsini, morxoʻr, osiyo mufloni, boʻri, tulki, quyon, boʻrsiq, har xil zaharli ilonlar va qushlarning 130 ga yaqin turi uchraydi.
Qoʻriqxonaning Paygʻambarorol uchastkasi (Amudaryodagi kichik orol — uz. 8, eni 5 km; 3044 ga) oʻrmonzor va toʻqayzordan iborat (1986-yil gacha etalon toʻqayzorlarning oʻsimlik va xayvonot dunyosini tabiiy holida saqlash maqsadida tashkil etilgan mustaqil qoʻriqxona boʻlgan). 970 gektarini oʻrmonzor, qolgan qismini jiyda, terakjiyda, yulrun va terak aralash toʻqayzorlar tashkil etadi. Shuningdek, orolda chuchukmiya, yulgʻun va galofit oʻsimliklar oʻsadi. Toʻqayzorlarda buxoro xonguli, yovvoyi toʻngʻiz, qamish mushugi, qushlardan qirgʻovul, burgut, tasqara, qirgʻiy; hind jayrasi, sudraluvchilardan choʻl agamasi, toshbaqalar, kaltakesaoar, ilonlar va boshqa koʻp uchraydi. 12—13-asrlarda orol muqaddas ziyoratgoh boʻlgan. Rivoyatlarga koʻra, orolda musulmon arboblaridan biri dafn etilgan va uning qabri ustida Zulkifl masjidi boʻlgan. Shu bois, musulmonlar bu orolni muqaddas joy, yaʼni „Paygʻambarorol“ deb atashgan.
Surxon qo‘riqxonasi muhofaza qilinadigan tabiiy hudud hisoblanadi. Uning maydoni 24 ming gektardan oshadi. Bu yerda noyob va yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan o‘simlik va hayvonot olamining turlari yashaydi. Hayvonot dunyosi vakillari orasida butunlay yo‘q bo‘lib ketish arafasida turgan hayvonlar bor. Bular morxo‘r va Buxoro qo‘chqoridir. Qo‘riqxona hududida Qizil kitobda qayd etilgan hayvonlar orasida qoplon va Turkiston silovsini kabi taniqli mushuksimonlar, shuningdek, yo‘l-yo‘l sirtlonlar, jayronlar, oq va qora laylaklar, qora kalxatlar, boltayutarlar, qirg‘iyburgutlar va boshqalar bor.
O‘simliklar dunyosi vakillarining yigirmadan ortiq turi O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan bo‘lib, bular pista, karnas, archa, kovrakdir. Ba’zi o‘simlik turlari juda kam uchraydi va faqat O‘zbekistonning janubiy qismidagi tog‘larida o‘sadi.
Qo‘riqxona hududida o‘ta muhim arxeologik obidalarni ko‘rish mumkin bo‘lib, ularning kashf etilishi katta tarixiy voqeaga aylangan edi. Ular orasida mezo-neolit davriga mansub bo‘lgan Zaraut Kamar g‘orida qadimgi odamlarning buqa va yovvoyi echkini ovlaganliklari aks ettirilgan noyob tosh-qoya rasmlari mavjud. Ajablanarlisi shundaki, tasvirlar yorqinligini yo‘qotmagan va bo‘yoqlari so‘nmagan. Bo‘yoqning tarkibi bugungi kungacha olimlar uchun katta jumboq bo‘lib qolmoqda.
Ammo eng muhim kashfiyot Teshik-Tosh g‘orida topilgan neandertal o‘spirinning qoldiqlari bo‘ldi. Bu kashfiyot 1938-yilda arxeolog A.P. Okladnikov tomonidan amalga oshirilib, u bolaning tog‘ echkilarining shoxlari bilan o‘ralib yerga ko‘milgan qabrini topgandi. Bunday dafn qilinish usuli neandertallar orasida mantiqiy fikrlash va madaniy ibodat amallarining mavjud bo‘lganidan dalolat beradi.


Muhim arxeologik obidalardan tashqari, qo‘riqxonada Amudaryoda joylashgan noyob Payg‘ambarorol mavjud. Orol ziyoratchilar uchun muqaddas joy sanaladi, chunki bu yerda 25 musulmon payg‘ambarlaridan biri Zul-Kifl alayhissalom dafn etilgan. Uning qabri ustiga maqbara qurilgan va bu joy muqaddasdir
Surxon qo‘riqxonasi
3876
Tabiat o‘zining ajoyib go‘zalligi bilan hayratda qoldirishda davom etadi. Ba’zan u sayyoramizdagi eng go‘zal maskanlarni yaratadi va bunday joylardan biri Pomir-Oloy tog‘ tizmasining Hisor tizmasi janubi-g‘arbiy qismida joylashgan Surxon qo‘riqxonasidir.

Surxon qo‘riqxonasi muhofaza qilinadigan tabiiy hudud hisoblanadi. Uning maydoni 24 ming gektardan oshadi. Bu yerda noyob va yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan o‘simlik va hayvonot olamining turlari yashaydi. Hayvonot dunyosi vakillari orasida butunlay yo‘q bo‘lib ketish arafasida turgan hayvonlar bor. Bular morxo‘r va Buxoro qo‘chqoridir. Qo‘riqxona hududida Qizil kitobda qayd etilgan hayvonlar orasida qoplon va Turkiston silovsini kabi taniqli mushuksimonlar, shuningdek, yo‘l-yo‘l sirtlonlar, jayronlar, oq va qora laylaklar, qora kalxatlar, boltayutarlar, qirg‘iyburgutlar va boshqalar bor.
Tabiat o‘zining ajoyib go‘zalligi bilan hayratda qoldirishda davom etadi. Ba’zan u sayyoramizdagi eng go‘zal maskanlarni yaratadi va bunday joylardan biri Pomir-Oloy tog‘ tizmasining Hisor tizmasi janubi-g‘arbiy qismida joylashgan Surxon qo‘riqxonasidir. Surxon qo‘riqxonasi muhofaza qilinadigan tabiiy hudud hisoblanadi. Uning maydoni 24 ming gektardan oshadi. Bu yerda noyob va yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan o‘simlik va hayvonot olamining turlari yashaydi. Hayvonot dunyosi vakillari orasida butunlay yo‘q bo‘lib ketish arafasida turgan hayvonlar bor. Bular morxo‘r va Buxoro qo‘chqoridir. Qo‘riqxona hududida Qizil kitobda qayd etilgan hayvonlar orasida qoplon va Turkiston silovsini kabi taniqli mushuksimonlar, shuningdek, yo‘l-yo‘l sirtlonlar, jayronlar, oq va qora laylaklar, qora kalxatlar, boltayutarlar, qirg‘iyburgutlar va boshqalar bor.
O‘simliklar dunyosi vakillarining yigirmadan ortiq turi O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan bo‘lib, bular pista, karnas, archa, kovrakdir. Ba’zi o‘simlik turlari juda kam uchraydi va faqat O‘zbekistonning janubiy qismidagi tog‘larida o‘sadi.
Qo‘riqxona hududida o‘ta muhim arxeologik obidalarni ko‘rish mumkin bo‘lib, ularning kashf etilishi katta tarixiy voqeaga aylangan edi. Ular orasida mezo-neolit davriga mansub bo‘lgan Zaraut Kamar g‘orida qadimgi odamlarning buqa va yovvoyi echkini ovlaganliklari aks ettirilgan noyob tosh-qoya rasmlari mavjud. Ajablanarlisi shundaki, tasvirlar yorqinligini yo‘qotmagan va bo‘yoqlari so‘nmagan. Bo‘yoqning tarkibi bugungi kungacha olimlar uchun katta jumboq bo‘lib qolmoqda.
Ammo eng muhim kashfiyot Teshik-Tosh g‘orida topilgan neandertal o‘spirinning qoldiqlari bo‘ldi. Bu kashfiyot 1938-yilda arxeolog A.P. Okladnikov tomonidan amalga oshirilib, u bolaning tog‘ echkilarining shoxlari bilan o‘ralib yerga ko‘milgan qabrini topgandi. Bunday dafn qilinish usuli neandertallar orasida mantiqiy fikrlash va madaniy ibodat amallarining mavjud bo‘lganidan dalolat beradi. 8927
Chotqol biosfera qo‘riqxonasi Ugam-Chotqol milliy bog‘ining janubida joylashgan. Qo‘riqxonaning umumiy maydoni 45 ming gektarni tashkil etadi va ikki qismga bo‘linadi - Boshqizilsoy va Maydontol. Birinchi qismi Chotqolning janubiy yonbag‘irlarida 1000 - 3247 m balandlikda, ikkinchisi esa - shimoliy yon bag‘irlari va muzliklarda 1200 - 3800 m balandlikda joylashgan.
Qo‘riqxonaning go‘zal landshafti tog‘ tizmalarining archa o‘rmonlari, haybatli alp tog‘lari va yam-yashil yaylovlar va shamolli Surxon qo‘riqxonasi muhofaza qilinadigan tabiiy hudud hisoblanadi. Uning maydoni 24 ming gektardan oshadi. Bu yerda noyob va yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan o‘simlik va hayvonot olamining turlari yashaydi. Hayvonot dunyosi vakillari orasida butunlay yo‘q bo‘lib ketish arafasida turgan hayvonlar bor. Bular morxo‘r va Buxoro qo‘chqoridir. Qo‘riqxona hududida Qizil kitobda qayd etilgan hayvonlar orasida qoplon va Turkiston silovsini kabi taniqli mushuksimonlar, shuningdek, yo‘l-yo‘l sirtlonlar, jayronlar, oq va qora laylaklar, qora kalxatlar, boltayutarlar, qirg‘iyburgutlar va boshqalar bor.
O‘simliklar dunyosi vakillarining yigirmadan ortiq turi O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan bo‘lib, bular pista, karnas, archa, kovrakdir. Ba’zi o‘simlik turlari juda kam uchraydi va faqat O‘zbekistonning janubiy qismidagi tog‘larida o‘sadi.
Qo‘riqxona hududida o‘ta muhim arxeologik obidalarni ko‘rish mumkin bo‘lib, ularning kashf etilishi katta tarixiy voqeaga aylangan edi. Ular orasida mezo-neolit davriga mansub bo‘lgan Zaraut Kamar g‘orida qadimgi odamlarning buqa va yovvoyi echkini ovlaganliklari aks ettirilgan noyob tosh-qoya rasmlari mavjud. Ajablanarlisi shundaki, tasvirlar yorqinligini yo‘qotmagan va bo‘yoqlari so‘nmagan. Bo‘yoqning tarkibi bugungi kungacha olimlar uchun katta jumboq bo‘lib qolmoqda.
Ammo eng muhim kashfiyot Teshik-Tosh g‘orida topilgan neandertal o‘spirinning qoldiqlari bo‘ldi. Bu kashfiyot 1938-yilda arxeolog A.P. Okladnikov tomonidan amalga oshirilib, u bolaning tog‘ echkilarining shoxlari bilan o‘ralib yerga ko‘milgan qabrini topgandi. Bunday dafn qilinish usuli neandertallar orasida mantiqiy fikrlash va madaniy ibodat amallarining mavjud bo‘lganidan dalolat beradi.
dasht zonalari bilan bezatilgandir
Chotqol qo‘riqxonasi tog‘ naqshlari, g‘orlar va shovqinli sharsharalar bilan tabiatning mohir qo‘llari bilan bezalgan. Maydontolning janubiy qismida esa Teraksoy qirg‘og‘idagi Qorasuv tepaligi qoyalarida siz qadimgi g‘or rasmlarini - Teraksoy qadimgi yozuvlarini ko‘rishingiz mumkin. Yana Chotqol qo‘riqxonasida juda qiziqarli ornitologik sayohatlar o‘tkaziladi.