Mavzu: Ta'lim muassasalarida badiiy gimnastika mashg'ulotlarini tashkil etish Mundarija: Kirish

I.Bob. Badiiy gimnastikada jismoniy tayyorgarlikning maqsadi va vazifasi.
1.1. Badiiy gimnastikaning sport yo‘nalishi tarifi
1.Badiiy gimnastikada jismoniy tayyorgarlikning maqsadi va vazifasi. Jismoniy tayyorgarlik – bu bilimni, ko‘nikmalarni va mashq bajarishni shakillantirish jarayoni va ularni yuqori darajagacha olib borish.
Jismoniya-tayyorgarlikning maqsadi – gimnastikachilarni o‘zligini ko‘rsatish uchun samarali ko‘nikma shakillantirib turlicha, murakkablik va kam uchraydigan mashqlarni musiqa birligida shakillantirish va keyinchalik Badiiy mashoratini o‘sishini ta’minlash.
Jismoniya tayyorgarlikni vazifalari:²
zamonga javob beradigan mashqlar jismoniyasi to‘\risida maxsus bilm tizimini shakillantirish
turli xarakat ko‘nikmalarni shakillantirish
bajarish mashorati tarkibini rivojlanishi (jismoniy, jismoniy, estetik va musiqa – ifodalash).
Yangi noananaviy va birikmalarni ishlab chiqish.
Musobaqa dasturlarini tuzish.
Quyidagi jismoniy tayyorgarlikni bo‘limlarini ajratish mumkin:
Buyumsiz tayyorgarlik – tana xarakat jismoniyasini shakillantirish.
Buyum bilan tayyorgarlik – buyumlar bilan xarakatlanish jismoniyasini shakillantirish
Xoreografik tayyorgarligi – xoreografik xarakat jismoniyasini shakillantirish
Musiqali xarakat tayyorgarlik – musiqani tushunishni shakillantirish va musiqaga mos xarakatni ijro etish, unga loyiq, ta’rif, sur’at, ritm dinamikasi
Tuzilish tayyorgarlik- bu musobaqaga mos yangi mashqlarni, birkmalarni va musobaqa dasturini tuzish.
Jismoniy tayyorgarlikning qismlari:
Gimnastika «maktabini» elementlari:
Ko‘nikma va qulaylik ko‘nikma asoslarini yo‘nalmasi;
Ixtisoslik mashqlar
Ixtisosli majmualar
Model elementlar
Mualliflik elementlari
Xizmatli elementlar
1 sinf - gimnastika «maktabi» mashqlari gimnastika elementlarini tartibi, oddiy ko‘nikmalar.
A) gimnastika qomadni saqlash;
B) oyoq kaftini tashqarilab xarakatni bajarish, oyoq kafti tortilishi, prujinasimon, mayin qo‘yish bilan.
2 sinf – poydevor ko‘nikmalar – turli gimnastika xarakatlariga kiruvchi katta xajmdagi tarkibiga kiruvchi xarakat qilinishlar. Bu mashqlarni bajarish vaqtga jismoniyani shamma qoidalari aniq va yorqin ko‘rindi.
Poydevor ko‘nikmalar:
oyoq barmoqlarida yuqori turishni o‘zlashtirish (I, III, VI);
yugurish va yurishni turlari;
qo‘llarni to‘lqinlashtirish va purijinasimon
oyoqlarni purjinasimonlash;
burilishlar va muvozanat saqlashda belni to‘\ri tutish ko‘nikmalari;
shamma yo‘nalishda oyoqlarni pastlatib muvozanat saqlash;
qo‘nishda oyoq barmoqlaridan to‘liq kaftga o‘tish, gavdani sholatini qo‘l xarakatini to‘\irlab, oyoqlar uchini tartib bilan depsinganda;
bir oyoqda burilishlar.
Buyumlar bilan xarakat ko‘nikmalarini poydevori.
buyumlarni ushlab turish usullarini qulayligi;
mayda takror xarakatlar bilan (burilish, sakrashlar);
Badiiy gimnastikasining amaliyotida bu guruhning mashqlari tebranish mashqlarga nisbatan kam foydalaniladi, biroq ular gimnastikada katta ahamiyatga ega. Ular qo‘l, yelka bug‘ini, gavda muskullarini rivojlantirish, tayanch apparatini mustahkamlash, asboblarda mashq bajarish uchun zarur bo‘lgan to‘g‘ri qomat shakillantirish egallash uchun qo‘llaniladi.
Bundan tashqari bu mashqlar murakkab tayanch holatlarida muvozanat saqlash kabi muhim malakani shakillantirish va maksimal muskul zur berish qobiliyatini rivojlantirish maqsadida qo‘llaniladi.
Shuningdek, statik va kuch mashqlari tebranish mashqlarini bajarishda muhim ahamiyatga ega. Xususan, tebranish harakatlarini o‘zlashtirish uchun, asboblarda asosiy osilish va tayanish holatlarini to‘g‘ri va ishonchli bajarish kerak buni esa, kuch va statik xarakterdagi maxsus tayyorlov mashqlarini bajarmasdan erisha olmaymiz.
Statik va kuch mashqlarini ikki guruhga ajratish qabul qilingan:
Statik mashqlar va kuchlanishli harakatlar.
Statik mashqlar bu gimnastikachining asbobda mashq bajargan vaqtida qabul qilingan harakatsiz holatidir (osilish va tayanishlar).
Statik mashqlar xilma- xil shakilga va turli qiyinlik darajasiga ega. Shuning uchun ular boshlovchi-gimnastlardan boshlab Badiiy masterlarigacha mashg‘ulotlarda keng qo‘llaniladi. Statik osilishlar (turnikda, brusslarda, xalkalarda, baland-past brusslarining yuqorgi poyasiga osilish) eng oddiydir. Bunda gimnastning tanasi ko‘pincha tayanch ostida yotadi va turg‘un muvozanat holatida bo‘ladi.
Bu holda dastlabki holatidan kuzatsak, u og‘irlik kuchi ta’sirida dastlabki nuqtaga qaytib keladi. Masalan, agar turnikda osilgan gimnastni kuzatib, passiv tebrantirsak, ma’lum vaqtdan keyin uning tanasi baribir osilish holatida to‘xtaydi.
Statik tayanishlarni bajarganda gimnastning tanasi odatda tayanch ustida joylashadi va noto‘g‘ri muvozanat holatida bo‘ladi. Ushlash nuqtasidan tana qiyinlashadi. Bunda tayanish usuli ham muhim ahamiyatga ega: agar tayanch maydoni katta bo‘lsa yoki gimnast harakatsiz asbobdan mustahkam ushlash imkoniyatiga ega bo‘lsa, turg‘unsiz muvozanatni ushlab turish osonroq bo‘ladi. Bundan muvozanat saqlashni talab qiladigan turli statik mashqlar nia uchun qiyinlik darajasi bo‘yicha farq qilishi tushunarlidir. Bruslarda oddiy tayanish shu asbobda qo‘llarda tik turishdan ancha osonroqdir, chunki gimnastning tanasi tayanchdan ko‘proq ko‘tarilgandir. Polda qo‘llarda tik turish brusslarda shunday tik turishdan ancha murakkab mashq hisoblanadi, chunki keyingi holatda gimnast xodalardan ushlash imkoniyatiga ega va bu unga muvozanat saqlab turishga yordam beradi. Xalkalarda qo‘llarda tik turish bulardan ham murakkabroqdir, chunki Badiiychi harakatlanuvchi asbobda turib, yiqilmaslik uchun tana bilan yanada aniqroq muvozanatlashi kerak. Nihoyat, ilgargi tik turishlardan har bir qo‘lda tik turish (polda, brusslarda) murakkabroqdir, buni bajarishda tayanch maydoni eng kichikdir.
Statik mashqlarning murakkablik darajast (osilish va tayanshlarni ham) qabul qilingan holatning boshqa xususiyatlariga ham bog‘liq, xususan, gimnast tana qismlarining bir-biriga nisbatan qanday joylashganiga bog‘liq. Agar Badiiychiga butun tanani yoki uning ayrim katta qismlarini osilish holatida ushlab turish uchun muskullarni juda kuchlantirish zarur bo‘lmasa, statik mashqlarni bajarish oson bo‘ladi. Shuning uchun aralash osilishlar va tayanishlar eng oson hisoblanadi, ularni bajarish vaqtida Badiiychi bir yo‘la asbobga faqat qo‘l bilan tayanmasdan, tananing boshqa qismlari: toz, son, tovo bilan ham tayanadi, masalan, sonda o‘tirish brusslarda, yakkachupda (yoki yotib osilish) baland-past brusslarda, past turnikda mashqini har qanday tayyorgarlikdagi gimnast bajarishi mumkin.
Zarur bo‘lgan holatni og‘ir tana zvenolarining tushib ketishi va belgilangan holatning buzilishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun muskul kuchlanishlarini talab qiladigan stati holatlarni bajarish katta jismoniy zo‘r berishga bog‘liqdir.
Bunday mashqlar, masalan, burchak hosil qilib osilish yoki tayanish, bunda gimnastning oyoqlari qorin darajali muskulllari hisobiga gorizonal holatda ushlab turiladi. Turli gorizontal osilish va tayanishlar shuningdek, qo‘llarni yonga uzatib tayanishlarni bajarish yaxshi jismoniy rivojlanishni talab qiladi. Bu murakkab statik mashqlar yorqin ifodalangan kuch xarakteriga ega, chunki muskullarga qulaysiz sharoitda ishlashga to‘g‘ri keladi.
Kuchlanishli harakatlar-bir statik holatdan ikkinchisiga sekin o‘tishdir. Ularni bajarganda harakat inersiyasidan foydalanilmaydi va Badiiychi doimo tanani fazoda harakatlantirishga majbur bo‘ladi.
Tananing og‘irlik kuchiga nisbatan qaysi yo‘nalishda harakat qilishiga qarab, shunga muvofiq pastga va yuqoriga harakatlanishlar farqlanadi.
Pastga harakatlanishlar ancha yengil mashqlar qatoriga kiradi chunki, ularni bajarganda Badiiychi og‘mrlmk kuchi ta’sirida harakat qiladi va faqatgina muskullarni kuchlantirib, asta-sekin va bir tekisda tushish uchun tananing tez tushib ketishiga qarshilik ko‘rsatishi kerak xolos. Pastga oddiy tushishlarga xalkada tayanishdan osilishga kuch bilan tushish, turnikda tayanishdan bukilib osilish holatiga kuch bilan oldinga tushish va boshqalar misol bo‘la oladi.
Yuqoriga harakatlanish ancha qiyin mashqlardir. Bunda Badiiychi og‘irlik kuchiga qarama-qarshi tanani ma’lum balandlikka ko‘tarishi kerak. Bunga turnikda yoki xalkalarda osilish holatida tortilish, shu asboblarda kuch bilan ko‘tarilish va ayniqsa kuch bilan turli qo‘llarga tik turishlarga chiqish (brusslarda, xalkalarda va boshqalar) yaqqol misol bo‘la oladi.
Statik va kuch mashqlarining soni yuzlab nomlarga ega. Bu mashqlarning barcha asosiy xilma-xillarini hisobga olish uchun ta’snifi qo‘llaniladi. Unda asboblarda bajariladigan statik holatlar va kuchlanishli kuchishlarning barcha asosiy
Jismoniy tarbiyada badiiy gimnastikaning o‘rni
Badiiy gimnastika asosan estetik qoidalarga rioya qilishga o‘rgatadi, tana go‘zalligi tushunchasini shakillantiradi, musiqalilikni, sezgirlikni tarbiyalaydi. Musiqa va turli xil raqslar badiiy gimnastikada muhim o‘rin egallaydi. Musiqa jo‘rligida musiqani xirgoya qilish, o‘sha loyiqlikni, ritmni sezishni, musiqa bilan xarakatni birligini rivojlantiradi. Dunyo halqiga halq ijodiyoti bilan tanishtiradi. O‘z halqini san’atiga sevgini rivojlantiradi.
Mashg‘ulot jarayonida hayotiy zarur xarakat ko‘nikmalari va maxsus bilmlar shakillanadi. Iroda va tartibli sifatlar tarbiyalanadi.
Ular xarakat ko‘nikmalari sifatini rivojlantiradi, kayfiyatni, bo‘shashishlikni, ritmni, raqslik, xarakatni birligini rivojlantirishga ko‘maklashadi.
Gimnastika mashqlarini osonligi va turliligi, boyliligi, organizmning samarali ta’sirchanligi tomoshabinning mashg‘ulotlarga turli shug‘ullanuvchilarni kontingentini jalb qiladi.
Badiiy gimnastika vositalari ayollar organizmining anatomo-fiziologik va ruhiy xususiyatlariga mos keladi. Ular gavda konstituti va turli yoshdagilarga to‘g‘ri keladi.
Badiiy gimnastika sport yo‘nalishiga va amaliy asosiy yo‘nalishiga bo‘linadi. Asosiy badiiy gimnastika xar tomonlama jismoniy tayyorlanishga, sog‘liqni mustahkamlashga va xarakat funksiyalarini shug‘ullanuvchilarning qaddi-qomatini takomillashtirish maqsadiga foydalaniladi.
Ularning vositasi (raqslar, musiqa jo‘rligida o‘yinlar, buyumsiz mashqlar va buyumlar bilan mashqlar) bolalar bog‘chasida, umumta’lim maktablarida, o‘rta va oliy o‘quv muassasalarida ishlatiladi.
Asosiy badiiy gimnastikaning turlaridan biri ayollar gimnastikasi hisoblanadi. Ular sog‘liqni mustahkamlash uchun kasalliklarni oldini olish uchun qaratilgan. Ayollar gimnastikasini oliygohlarda va o‘rta maxsus kasb xunar muassasalarida, erkin sport jamiyatlarida va to‘garaklarda uchratish mumkin.