Mavzu: turizmda rejalashtirishning iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy-madaniy jihatlari

---

12.3-MAVZU: TURIZMDA REJALASHTIRISHNING IQTISODIY, 
EKOLOGIK VA IJTIMOIY-MADANIY JIHATLARI 
 
MA’RUZA MASHG’ULOTI REJASI: 
12.3.1.Turizmni rejalashtinshga ekologik ta’sirlarning turlari va 
rejalashtirishda ularni hisobga olish. 
12.3.2.Atrof-muhitni muhofaza qilish bo’yicha tadbirlarni rejalashtirish. 
12.3.3.Turizm faoliyati va uni rivojlantirish sohasidagi ijtimoiy-
madaniy oqibatlar. 
12.3.4.O’RTMT:
Atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha tadbirlami 
rejalashtirish. 
Tayanch so’z va iboralar: 
ichki turizmning samaralik mezoni, turizmni 
rejalashtirishga ekologik ta’sirlarning turlari va rejalashtirishda ularni hisobga 
olish, atrof-muhitni muhofaza qilish bo‘yicha tadbirlarni rejalashtirish, turizm 
faoliyati va uni rivojlantirish sohasidagi ijtimoiy-madaniy oqibatlarni tushuntirish. 
12.3.1.Turizmni rejalashtinshga ekologik ta’sirlarning turlari va 
rejalashtirishda ularni hisobga olish. 
Turizm va atrof-muhit o’zaro bog’langan, jismoniy muhit (tabiiy va inson 
tomonidan yaratilgan) ko’plab xushmanzara elementlarga ega, lekin turistik 
faoliyat bu muhitga ham ijobiy, ham salbiy ekologik ta’sir ko’rsatishi mumkin. 
Turizmni rivojlantirish va uni boshqarishni shunday amalga oshirish kerakki,
o’tkazilgan jarayonlar atrof-muhitni buzishga xizmat qilmasin, balki u bilan 
uyg’unlashib ketishi kerak. Agar turizm zarur darajada rejalashtirilsa va boshqarib 
borilsa, u katta ekologik jihatdan ijobiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Ular jumlasiga 
quyidagilar kiradi. 
1.
Tabiiy hududlarni, o’simliklar va hayvonot olamini muhofaza qilish, 
milliy (mintaqaviy) parklar va qo’riqxonalarni, boshqa turistik diqqatga sazovor 
joylarni rivojlantirishni asoslash va mablag’ bilan ta’minlashga xizmat qilish. Bu 
chora atrof-muhitni muhofaza qilish uchun cheklangan mablag’larga ega 
mamlakatlar va mintaqalarda ayniqsa samara beradi.
2.
Arxeologik va tarixiy ob’ektlarni saqlashni ular buzilib ketmasligi 
yoki umuman yo’qolib ketmasligi uchun asoslab berish va mablag’ bilan 
ta’minlash. 
3.
Turistlar 
keladigan 
joylarnining 
jozibadorligi, 
tozaligi 
va 
ifloslanmasligini ta’minlay borib atrof muhitning sifatini yaxshilash. 
Muvaffaqiyatli joylashgan turistik ob’ektlar ham shahar, ham qishloq ko’rinishini 
bezashi 
mumkin. 
Atrof-muhitning 
sifatini yaxshilash, o’z navbatida, 
infrastrukturaning (suv ta’minoti, quvur yo’llari, qattiq chiqitlarni yo’q qilish. 
Mahalliy aholi, ayniqsa yoshlarning ekologik ma’rifati darajasi oshishiga 
ko’maklashish. Turizmning salbiy ta’sir oqibatlariga quyidagilar kiradi: 
1.
Quvur yo’llarini va qattiq chiqindilarni yo’q qilish tizimining noto’g’ri 
rivojlanishi oqibatida suvlarning ifloslanishi.

---

2.
Noto’g’ri joylashgan turistik ob’ektlar, ularning mahalliy landshaft va 
chiroyli ko’rinishlar bilan uyg’unlashmaganligi, juda katta va yaltiroq reklama 
peshlavhalaridan foydalanish va boshqalar tufayli landshaftlar estetikasining 
yomonlashuvi.
3.
Turistik zonalarda ichki yonish dvigateliga ega transport vositalaridan 
haddan ortiq foydalanish, shuningdek shovqinlarning ko’pligi (samolyotlar,
transport vositalarining haddan ortiq ko’p to’planishi va sh.k.). 
4.
Tabiiy joylar va turistik ob’ektlardan chiqindilarni o’z vaqtida olib 
chiqib ketish muammosi. 
5.
Turistlar oqimi foyda keltirmaydigan bo’lgani, turistik ob’ektlarning 
asoslanmagan holda qurilishi oqibatida tabiiy zonalar ekologiyasining buzilishi. 
Ekologik jihatdan alohida zaif bo’lgan qirg’oqbo’yi, dengiz, tog’ va sahro 
ekotizimlari. 
6.
Noto’g’ri foydalanish, turistlar oqimining haddan ortiq ko’payib 
ketishi yoki maqsadga muvofiq bo’lmagan qurilishlar tufayli arxeologik va tarixiy 
yodgorliklarga zarar yetishi. 
7.
Yerdan foydalanish bilan bog’liq bo’lgan va turistik ob’ektlar va 
korxonalarni muvaffaqiyatsiz rejalashtirish, joylashtirish, loyihalash va qurish 
oqibatida yuzaga keladigan ekologik tavakkallar va muammolar.
Shunday qilib, barcha bosqichlarda turizmni rivojlantirishni rejalashtira turib, 
ekologiyaga salbiy ta’sirlarni kamaytirish bo’yicha har tomonlama tadbirlarni 
nazarda tutish, moliyaviy ta’minlash va samarali rejalashtirishni amalga oshirish 
zarur.