Raqobat holatining tahlilini quyidagi to’rtta asosiy mezondan kelib chiqqan holda amalga oshirish mumkin:
Raqobat holatining tahlilini quyidagi to’rtta asosiy mezondan kelib chiqqan holda amalga oshirish mumkin:
1) sotuvchining xulq-atvori tavsifiga ko’ra:
- polisiyosiy raqobat;
- oligosiyosiy raqobat.
2) tovarning tabaqalashuvi darajasiga ko’ra:
- bir turdagi raqobat;
- bir turdagi va gomogen (tovarning tabaqalashuvisiz) raqobat;
-geterogen (tovarning tabaqalashuvi) raqobat.
3) tarmoqqa kirishning erkinlik darajasiga ko’ra:
- ochiq raqobat;
-yopiq raqobat.
4) qo’llanilayotgan hatti-harakatlarga ko’ra:
- narx bo’yicha raqobatlashuv;
- narxsiz raqobatlashuv.
O’z miqyosiga ko’ra raqobat eng avvalo ikki turga — tarmoq ichidagi raqobatga va tarmoqlararo raqobatga bo’linadi.
Iqtisodiy adabiyotlarda bir tarmoq ichidagi raqobatning to’rtta shakli alohida ajratilib ko’rsatiladi.
Iqtisodiy adabiyotlarda bir tarmoq ichidagi raqobatning to’rtta shakli alohida ajratilib ko’rsatiladi.
Bular erkin raqobat,monopolistik raqobat,monopoliya va oligopoliyadir.
Erkin raqobat ikki darajada namoyon bo’ladi:
tarmoq ichida,ya’ni bir xil tovarlar ishlab chiqaruvchi korxonalar o’rtasidagi raqobat;
tarmoqlaro,ya’ni turli tarmoqlardagi korxonalar o’rtasidagi raqobat.
Tarmoqlar ichidagi raqobat ishlab chiqarish va sotishning qulayroq sharoitiga ega bo’lish,qo’shimcha foyda olish uchun bir tarmoq korxonalari o’rtasida boradi.Har bir tarmoqda texnika bilan ta’minlanish darajasi va mehnat unumdorligi darajasi turlicha bo’lgan korxonalar borligi sababli shu korxonalarda ishlab chiqarilgan tovarlarning individual (alohida) qiymati bir xil bo’lmaydi.Tarmoq ichidagi raqobat tovarlarning ijtimoiy qiymatini,boshqacha aytganda,bozor qiymatini aniqlaydi va belgilaydi.Bu qiymat,odatda,o’rtacha sharoitda ishlab chiqarilgan va muayyan tarmoq tovarlarining anchagina qismini tashkil etadigan tovarlarning qiymatiga mos keladi.Tarmoqlar ichidagi raqobat natijasida texnikaviy darajasi va mehnat unumdorligi yuqori bo’lgan korxonalar qo’shimcha foyda oladilar va aksincha,texnika jihatdan nochor korxonalar esa,o’zlarida ishlab chiqarilgan tovar qiymatining bir qismini yo’qotadilar va zarar ko’radilar.
