Mazkur huquqiy hujjat muayyan muassasa oldida turgan asosiy va kundalik vazifalami hal qilish maqsadida qo‘llanadi

DALOLATNOMA
Muassasa yoki ayrim shaxslar faoliyati bilan bog‘liq biron-bir bo‘lib o‘tgan (sodir bo‘lgan) voqea, hodisa, ish-harakatni yoki mavjud holatni tasdiqlash, unga guvohlik berish maqsadida bir necha kishi tomonidan tuzilgan hujjat. Dalolatnoma tuzishda xilma-xil maqsadlar ko‘zlanadi, lekin uni tuzishdan asosiy maqsad sodir bo‘lgan voqea-hodisalami yoki mavjud holatni qonuniy-huquqiy jihatdan isbotlash yoki tasdiqlashdir. Bir qancha hollarda dalolatnoma tuzish maxsus huquqiy me’yorlar bilan qat’iy belgilangan. Masalan, korxonalarning hisob-kitob bo‘limlari faoliyatida dalolatnomalar aw aldan belgilangan mazmun va davriylikka asosan tuziladi va huquqiy jihatdan muhim o‘rin tutadi. Dalolatnoma deyarli barcha hollarda pul mablag‘lari va moddiy boyliklarga bog‘liq tuziladi (hatto baxtsiz hodisa yoki tabiiy ofat haqidagi dalolatnoma asosida ham moddiy masala bor), binobarin, u ko‘proq tadbirkorlik, moliya-xo‘jalik faoliyatida, hisob-kitob, oldi-sotdi va savdo sohalarida keng qo‘llanadi. Dalolatnomalar tegishli taftish o ‘tkazilgandan keyin, rahbarlik almashinayotganda, moddiy boyliklami bir xususiy yoki yuridik shaxsdan ikkinchisiga o‘tkazishda, qurib tugallangan inshootlami qabul qilishdan oldin va keyin, mashina va uskunalaming yangi nusxalarini sinovdan o‘tkazish chog‘ida, qimmatdor buyumlami hisobdan o ‘tkazish yoki hisobdan chiqarishda, tovarlami miqdor va sifat bo‘yicha qabul qilib olishda, baxtsiz hodisalar yoki tabiiy ofatlar oqibatlarini tekshirishda, sud-tergov ishlari va tibbiyot sohasida, xodimlarning moddiy, yashash sharoitlarini o‘rganishda va boshqa hollarda tuziladi. 247 Ма \lumot-axborot hujjatlari Moliyaviy faoliyat va savdo-tijorat sohalarida tuziladigan dalolatnomalar tasdiqlash (kamomad yoki nuqsonlar bo‘lmagan hollarda) yoki ayblash (pul kamomadi yoki moddiy boyliklar yetishmasligi aniqlanganda) uchun hamda tegishli (qayd etuvchi, rag‘batlantiruvchi, jazolovchi) buyruqlar e’lon qilish uchun asos boiadi. Aksar hollarda dalolatnoma oldindan belgilangan qoidaviy namuna asosida tuziladi. Dalolatnomalar voqea-hodisalami haqqoniy aks ettirish maqsadida bir necha shaxslar (muassasa rahbarining buyrug‘i bilan komissiyalar, doimiy komissiyalar) yoki maxsus vakolatli yakka shaxs (taftishchi, nazoratchi) tomonidan tuziladi. Keyingi holatda va, umuman, dalolatnoma yakka shaxs tomonidan tuzilganda, guvohlaming ishtirok etishi va imzosi bo‘lmog‘i shart. Ayrim hollarda dalolatnomalar voqea-hodisaning qatnashchilari yoki unga guvoh bo‘lgan kishilaming tashabbusi bilan ham tuziladi. Dalolatnomaning zaruriy qismlari: 1. Idora, muassasa va tarkibiy bo‘linma nomi. 2. Tuzilgan sanasi va joyi. 3. Tartib raqami va tasdiq belgisi (zarur hollarda). 4. Matn sarlavhasi 5. Hujjat turi nomi (Dalolatnoma). 6. Hujjatni tuzish uchun asos (muassasa rahbarining buying4 i, idoraning qarori yoki ko4rsatmasi kabilar). 7. Komissiya tarkibi (raisi va a’zolar). 8. Ishtirok etuvchilar (guvohlar). 9. Dalolatnoma matni. 10. Ilovalar (har bir ilovaning necha betligi ko4rsatiladi). 11. Tuzgan va ishtirok etganlaming imzolari. 12. Ijro haqidagi belgi. Har bir dalolatnomaning ushbu zaruriy tarkibiy qismlari qatoriga ayrim hollarda boshqa ma’lumotlami ham qo‘shish mumkin. Chunonchi, ishni qabul qilish-topshirish chog‘ida 248 Dalolatnoma tuziladigan dalolatnomalarda xodimlar tomonidan topshirilayotgan qimmatdor buyumlar, hujjatlar sanab o‘tiladi (ilDalolatnomaning mazkur shakli umumiy holatni aks ettiradi. Biroq ba’zi hollarda zaruriy qismlaming o‘mi boshqacharoq boiishi ham mumkin. Chunonchi, hujjat nomi varaq o‘rtasida, tuzilgan sanasi hujjat nomi ostida chap tomonda, tuzilgan joyi esa o ‘ng tomonda yozilishi mumkin. Dalolatnoma matnining sarlavhasi o‘rganilayotgan va qayd etilayotgan voqea-hodisaning yoki holatning mazmunidan kelib chiqib qo‘yilishi kerak. Masalan: Institut kadrlar bo 'limida hujjatlarning saqlanish ahvoli haqida. Matn sarlavhasi «....haqida» shaklida bo‘lishi ham, shuningdek, bosh kelishikda («...hujjatlarning saqlanish ahvoli») bo‘lishi ham mumkin. Dalolatnoma matni murakkab tuzilishga ega bo‘lib, kirish va ta’kid (qayd, tasdiq) qismlaridan tashkil topadi. Kirish qismi quyidagi tarkibga ega: asos (dalolatnoma yuqori idoralaming me’yoriy hujjatlari yoki muassasa rahbarining yozma buyrug‘iga asosan tuziladi; ishtirokchilaming shaxsiy tashabbusiga ko‘ra tuziladigan dalolatnomalarda bu qism bo‘lmasligi mumkin); tuzildi (kim tomonidan - yakka, xususiy shaxsmi yoki komissiyami); ishtirok etganlar (asosiy tuzuvchilardan tashqari guvoh sifatida hozir bo‘lganlar yoki taklif etilganlar). Dalolatnoma tuzishda qatnashgan shaxslami sanaganda, ulaming lavozimi, ismi va otaismining bosh harflari, familiyalari ko‘rsatiladi. Agar dalolatnoma komissiya tomonidan tuzilsa, birinchi bo‘lib komissiya raisi, keyin shu tartibda komissiya a’zolari ko‘rsatiladi. Komissiya a’zolarining familiyalari, shuningdek, ishtirokchilaming familiyalari, odatda, alifbo tartibida yoziladi. Dalolatnomaning ta’kid qismida komissiya tomonidan amalga oshirilgan ishlaming maqsad va vazifalari, mohiyat va xususiyatlari bayon etiladi, ishni amalga oshirishga asos bo‘lgan hujjatlar ko‘rsatib o ‘tiladi, aniqlangan holatlar qayd etiladi. Zaruriy hollarda dalolatnomaning ta’kid qis250 Dalolatnoma mida aniqlangan holatlar yuzasidan xulosalar va takliflar qilinadi. Dalolatnoma matni so‘ngida uning necha nusxaligi ko‘rsatiladi. Dalolatnoma, odatda, uch nusxada tuzilib, birinchisi - yuqori idoraga, ikkinchisi - muassasa rahbariga jo ‘natiladi, uchinchisi esa hujjatlar yig‘majildiga solib qo‘yish uchun topshiriladi. Shuni ham aytish kerakki, dalolatnoma nusxalarining miqdori manfaatdor tomonlaming soni yoki ushbu hujjatni tuzishni m a’lum tartibga soluvchi m e’yoriy hujjatlar ko‘rsatmasiga bog‘liqdir. Dalolatnomaning necha nusxaligi haqidagi m a’lumot asosiy matn bilan ilovalar (agar bor bo‘lsa) yoki imzolar oralig‘ida joylashtiriladi. Dalolatnomaga ilovalar bo‘lgan taqdirda, ular dalolatnoma nusxalari haqidagi m a’lumotdan so‘ng, imzolardan aw al joylashtiriladi. Dalolatnoma sodir bo‘lgan voqea-hodisalarni aniqlashda va mavjud holatlami tasdiqlashda ishtirok etgan barcha shaxslar tomonidan imzolanadi. Bunda hujjat tuzuvchilar yoki tuzishda ishtirok etganlarning lavozimlari qayta ko‘rsatilmaydi. Dalolatnomaga aw al komissiya raisi, keyin a’zolari, eng oxirida uni tuzishda ishtirok etganlar imzo qo‘yadi. Komissiya a ’zolarining familiyalari ham, ishtirokchilaming familiyalari ham alifbo tartibida keltiriladi. Imzolar tik yoki bo‘ylama tartib bilan qo‘yiladi. Tuzuvchilardan birortasi dalolatnoma mazmuniga yoki uning biror bandiga qo‘shilmagan chog‘da, bu haqda imzolardan so‘ng eslatib o‘tiladi. Agar bildirilgan e’tiroz hajmi ko‘p bo‘lmasa, dalolatnomaning o‘zida, imzolardan keyin yozib qo‘yiladi. Aks holda, komissiya a ’zosi o‘z e ’tirozini alohida varaqqa yozib beradi va u dalolatnomaga ilova qilinadi. Dalolatnoma oddiy bichimdagi varaqda yoki umumiy bosma ish qog‘ozida rasmiylashtirilishi mumkin. U oddiy varaqda tuzilganda, to‘rtburchak muhmi qo‘llash maqsadga 251 М а'lumot-axborot hujjatlari muvofiqdir, chunki bir qancha doimiy zaruriy qismlar ana shu muhrda aks etishi mumkin. Dalolatnoma tuzilgandan keyin komissiya voqealarga aloqador va nomi ko‘rsatilgan shaxslami hujjatning mazmuni bilan tanishtirishi va bu haqda ulardan tasdiq yoki guvohlik imzosini olishi kerak. Yuqorida aytganimizdek, dalolatnomalar turli xil voqea va holatlar munosabati bilan tuziladi, binobarin, ulaming xillari, mazmuni va shakliy tuzilishi ham bir-biridan o‘zaro farqlanadi. Quyida ulardan ba’zilarini ko‘rib o‘tamiz. Rahbarlar, moddiy jihatdan m as’ul xodimlaming almashinuvi vaqtida tuziladigan ishni topshirish-qabul qilish dalolatnomalarida muassasa faoliyati ahvolini aniq ko‘rsatuvchi quyidagi asosiy m a’lumotlar qamrab olinishi kerak: rahbarlar almashuvida - rejadagi ishlaming asosiy ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari bo‘yicha bajarilishi, moliyaviy va boshqa sifat ko‘rsatkichlari (daromad, samaradorlik, sarf-xarajat miqdori va b.), shartnomalarning bajarilishi haqidagi m a’lumotlar, kadrlar bilan to‘ldirish, mehnatga haq to‘lash fondidan foydalanish, hisob bo‘limidagi ishlar ahvoli, ish yuritish va arxivning ahvoli va boshqalar. Bosh yoki katta hisobchi almashuvida - asosan, hisob bo‘limi faoliyati atroflicha qamrab olinadi; kadrlar bo‘limi boshlig‘i almashuvida esa, asosan, xodimlar ish faoliyati bilan bog*liq va kadrlar boiim ida saqlanuvchi barcha hujjatlaming umumiy ahvoli o‘rganiladi. Ishni topshirish-qabul qilish dalolatnomalarining zaruriy qismlari yuqorida ko‘rsatilganidan deyarli farq qilmaydi. Uning «Imzolar» qismida komissiya a’zolari, ishtirokchilar bilan birga ishni topshiruvchining hamda qabul qiluvchining imzolari ham bo‘ladi.