MƏDƏNİYYƏT: problemlər və perspektiVLƏR

Литературa: 
 
1.Ron Richards: “A Director’s method for film and television”, Focal Press (Boston, London), 
1992. 
2.Пол Уайт: “Творческая Звукозапись” Переработанное Издание.1989 (2002). 
3.Mike Senior: “Mixing Secrets for the small studio”. Focal Press UK, 2011. 
4. A Guide to the Project Management Body of Knowledge (Pmbok Guide) - 5th Edition, 
Project 
Management Inst; 5th edition edition (May, 7, 2013) 
1
A Guide to the Project Management Body of Knowledge (Pmbok Guide) - 5th Edition, 
Project 
Management Inst; 5th edition edition (May, 7, 2013) 
2
Ron Richards: “A Director’s method for film and television”, Focal Press (Boston, London), 
1992. 
3
Mike Senior: “Mixing Secrets for the small studio”. Focal Press UK, 2011. 
4
Пол Уайт: “Творческая Звукозапись” Переработанное Издание.1989 (2002). 
 
 
Mahmud Akın Hasan oğlu 
ADMİU-nun magistrantı – Türkiyə  
DOĞU MÜZİĞİNİN TARİHİNE DAİR 
Peşəkar musiqi tariximiz çox zəngin və  qədimdir. Azərbaycanda peşəkar musiqinin 
yaranma tarixinin köklərini araşdırarkən bu qədim diyarın mədəniyyət mərkəzlərindən olan 
Urmiyada dünyaya göz açmış  Səfiəddin  Əbdülmaninin  İbn Yusif İbn Faxir Urməvinin adı 
çəkilir. Onun zəngin musiqi yaradıcılığı  və bu mövzuda yazdığı elmi bilgilər bütöv Şərq 
müziyinin inkişafında müstəsna rola malikdir. Urməvi musiqi nəzəriyyəsinə dair bir çox dəyərli 
əsərlər yazmışdı. O, bəstəkar ifaçı, muallim olmaqla yanaşı “Nuzhə” və “Muviği” isimli musiqi 
alətləri icad etmişdi. 1252-ci ildə “Kitab-əl-ədvar” adlı əsər yazmışdır. On beş fasıldan oluşan bu 
əsər sonralar Azərbaycan musiqişünasları tarafından öyrənilmişdir. Bundan başqa Azərbaycan 
musiqisinin dərin köklərindən danışarkən Mir Möhsün Nəvvabın da adı hatırlanmalıdır. Yaşadığı 
dövrün çox bilikli adamlarından olan Nəvvab XIX əsrin görkəmli ensiklopedçisidir. Ərəb, fars, 
türk dillərini gözəl bilən Nəvvab Azərbaycan elminə, ədəbiyyatına və mədəniyyətinə muhteşem 
katkıda bulunmuşdur. 
 Türk müzik tarihinden söz açtığında türk müzikologlarından konuşmamak mümkünsüz. 
Türk müziğinin yükselişinde kriz yaşandığı dönemde, milli bəstəçilik okulunun bozulmak 
korkusu yaşanarken bir gazi gibi ortaya fırlayan büyük türk bestecisi ve müsizyeni Sadeddin 
Areldir. Sadeddin Arel türk ulusal müziğini yabancı etkiler girdabından çekip çıkarmak, onun 
saflığını ve özgünlüğünü muhafaza etmek için kalbini, beynini, akıl ve mübariz, vatandaşlık 
onurunu, asıl türk merdaneliyini koydu ortaya. Yazmış olduğu bilimsel eserlerle O, zengin renkli 

 
64
türk ulusal müziğinin enenelerinin yaşamasını ve gelecek nesillere hasarsız aktarılmasını 
sağlamıştır. 
Tabii ki, Sadeddin Arel türk müziğini yabancı renklerden hıfz eden tek müzikbilimci 
değildi. Türk müziğində bu ideyanı gerçekleşdiren şahslar tüm devrde olmuş, bu gün de vardır 
ve onlar kendi kutsal amelleri ile türk dünyasının parlak simaları gibi ebedi kalacaklar.Bu küçük 
yazıda türk müziğinin tarihini yazmak imkansızdır. Bu öğrenilmesi beklenen önemli kültürel 
sorunlarından biridir. 
 
Ləman  Kərimli  
ADMİU- magistrant 
 
 
AZƏRBAYCAN KİNOSUNDA QADIN REJİSSORLARIN  
YARADICILIQ MÖVQEYİ HAQQINDA 
 
Azərbaycan kino tarixinə  nəzər salanda əsasən üç qadın rejissorun adına rast gəlinir: 
Qəmər Salamzadə, Zeynəb Kazımova və  Gülbəniz Əzimzadə. Bu üç rejissor arasında vaxta görə  
ilk dəfə  bədii film çəkmək məhz Qəmər Salamzadənin payına düşür. Düzdür, onun rejissor 
bioqrafiyası zəngin olmasa da ilkə o imza atmışdır.   
Q.Salamzadənin əsas yaradıcılıq fəaliyyəti "Azərbaycanfilm" kinostudiyasından başlayıb. 
Mehdi Hüseynin "Səhər" romanının motivləri  əsasında çəkilən eyni adlı filmdə rol almışdır. 
Q.Salamzadənin ilk rejissor işi 1930-cu ildə, kinonun lal dövründə  çəkilən "Qızıl kol" filmi 
olmuşdur. Bu filmdə o, müstəqil deyil, rejissor köməkçisi kimi çalışmışdır.  Əlbəttə, rejissor 
köməkçisi hələ film rejissoru olmaq deyildi və bu filmdə o öz istedadını, rejissor qabiliyyətini və 
dəsti-xəttini göstərmək imkanında deyildi. Yalnız yeddi ildən sonra Qəmər Salamzadə  "Dəcəl 
dəstə"  
(ssenari müəllifi-Yuri Fidler) 
 adlı  səsli  filmdə  həmkarı Aleksandr Popovla şərikli 
quruluşçu rejissor kimi çıxış edir. Bu film 
1937-ci ildə Bakı kinostudiyasında çəkilən yeganə 
bədii film kimi kino tariximizin ikinci uşaq filmi oldu.  
Müstəqil olaraq isə ona bədii film 
çəkmək nəsib olmur. Güman ki, onun belə iddiası vardı. Həmin filmə rejissor köməkçisi ikinci 
bir qadın rejissor Zeynəb Kazımova olur. Hər iki qadın daha sonra "Səbuhi" filmində rejissor 
assisenti kimi fəaliyyət göstərirlər. Sonradan hər iki rejissor öz fəaliyyətini sənədli kinoda davam 
etdirərək bir daha bədii kinoya qayıtmırlar.  
           Dünyanın müxtəlif ölkələrində nümayiş etdirilən "Arşın mal alan" (1945) filmində 
rejissor assisenti olmuş Z.Kazımovaya nəhayət, 1961-ci ildə "Həyat öyrədir" adlı qısametrajlı bir 
film çəkməyi tapşırırlar. Film hansısa bir kolxozun sürücüsündən bəhs edir. Bundan sonra 
Z.Kazımova "Kimi daha çox sevirik?" kinoalmanaxına daxil olan "Dağ meşəsindən keçərkən" 
(1964) novellası əsasında film çəkir. 
Z.Kazımova sənədli kino rejissoru kimi tanınmışdır. «Akif 
Cəfərovun briqadası», «Əzim  Əzimzadə», «Umnisə xanım», «Sevil Qazıyeva», «İgidliyin 
əbədidir sənin», «Muğan qızı», «Sürəyya», «Gəmilər tarlaya çıxır» və s. sənədli filmlərini, 
kinojurnallar üçün çoxlu süjetlər çəkmişdir.
 
 Qadın  rejissorlarımız  arasında daha çox tanınan və filmlərinin də sayı yetərincə olan 
Gülbəniz  Əzimzadədir. O, kino fəaliyyətinə müstəqil olaraq çəkdiyi, "Ömrün səhifələri"  
almanaxına daxil olan "Nəğmə  dərsi" filmi ilə başlayır. Daha sonra Anarla birgə "Dantenin 
yubileyi" filmini çəkir. Bu filmdən sonra yazıçı ilə rejissorun birgə bir neçə işləri olur: "Ötən ilin 
son gecəsi", "İmtahan" kimi bədii televiziya filmləri. Daha sonra Gülbəniz xanım "Təkcə adanı 
özünlə apara bilməzsən", "Qaladan tapılan mücrü", "Avqust gələndə" kimi uşaq filmlərinə, "Qətl 
günü", "Müqəddəs oda yanaram", "Ümid" kimi aktual mövzulu filmlərə quruluş verdi.Bu filmlər 
azərbaycanlı tamaşaçı  tərəfindən müsbət qarşılandı.  Həmişə müstəqil film çəkməyə can atan 
G.Əzimzadə filmlərində ciddi məsələlərə toxunsa da, onun qadın qəhrəmanlarında rejissorun öz 
qadın məni görünmür. Onun Yusif Səmədoğlunun eyniadlı romanı əsasında çəkdiyi "Qətl günü" 
filmi tarixin üç zaman kəsiyini  əhatə edir. Orxan Fikrətoğlunun ssenarisi əsasında çəkilən 
"Ümid" filmi isə Qarabağ mövzusuna həsr olunub.  

 
65
 
Salihə  Məmmədova  
ADMİU- magistrant 
 
 
 MİXAYIL ÇEXOVUN-AKTYOR PSİXOTEXNİKASININ DÜNYA TEATR 
MƏDƏNİYYƏTİNƏ TƏSİRİ 
 
Aktyor texnikası haqqında 
Qərbdə Cexovun üsulu akyor ustalığı texnikasına böyük təsiri olmuşdur. Sistemin 
bünövrəsi fiziki hərəkətlər hesabına jest və pozlarla gərəkli hiss və duyğuların,aktyor 
tapşırıqlarının yerinə yetirilməsi zərurətinə dayanır.Amerika dövrü Çexov üçün nəticələrin,əldə 
olunmuş nailiyyətlərin toplanması dövrü idi. Nəticələrdən biridə onu azad şəkildə öz 
axtarış,fikirləri,aktyor yaradıcılığı sistemi haqqında toplanmış kitabları idi.Çexovun yaşadığı 
müddətdə ABŞ-da işıq üzü görən biri rusca digəri isə ingilisdilində “Aktyor texnikası haqqında” 
adlı  kitabı aktyor yaradıcılığı üsüllarının yayılmasına zəmin yaratmışdır.Bu kitab illər boyunca 
yaradılırdı,bir neçə  dəfə ixtisarlara məruz qalıb və  nəhayət bir neçə dillərdə 
(alman,rus,ingilis)nəşr olunmağa başlayıb.Kitabda dörd yaradıcılıq prosesi 
mövcuddur.Məşğələlər –Şah Lir- əsasında verilib. 
Çexov Stanislavskinin sistemi üzərindən öz üsulunu inkişaf etdirirdi. 
O,öz metodunu “Cəbr”  anlandırır, “Hesabını”nı (arifmetika) yaradıcısı Stanislavskiyə buraxırdı. 
1932-ci ilin payızında Çexov kitabı yazmağa başlayır,almanca yazılan  əlyazma 370 səhifədən 
ibarətdir.Kitab uzun “Önsözdən” və dörd fəsildən ibarətdir.Önsözdə aşağıdakı mövzular yer alıb 
– “Xülya”,“Söz”,“Mənəvi mühit”,“Ritm”, “Yaradıcı  fərdlilik”, “İncəsənətin mexanizmi ilə 
naturalizmin mübarizəsi”, “Aktyoru fərdliliyə aparan yol”, “Dünyagörüşü”,“Xalqın 
taleyi”,“İdeal insan”, “Mən”.  
Birinci Fəsil 192-ci səhifədən başlayır. Burda Stanislavskinin terminologiyasına əsasən –
“təəsurat” anlayışı yeridilir. Abstrakt düşüncə  və  təəsurat yerinə başqa daha önəmli yanaşma 
təklif olunur-təxəyyüldən istifadə üsulu.İkinci mərhələdə (səh.228) rol üzərində iş təklif olunur. 
Üçüncü mövzu “Xüsusi üsul (texnika)” (səh.292). Burada yaradıcı proses sxemdə “Piyalə” 
şəklində göstərilir.Ardınca on yarımsərlövhələr davam edir- 1.Dramın Məğzi. 2.Dramın 
məğzinin aktyorlar tərəfindən incələnməsi (dünyagörüş). 3.Dramda dünyanın obrazı (hissiyyat). 
4. İnsan və onun taleyi а) insanın xarakteri; b) xarakter insan tipi kimi; c) onun daxili yolu; d) 
daxili yolun istiqaməti. 5. Tutuşdurma (xeyir və şər). 6. Pyesin ab-havası. 7. Pyesin vəziyyətləri. 
8. Personajlaın hərəkət azadlığı istiqamətləri. 9. Xarakterlərin kompozisiyası. 10. Nitqin 
formalaşması. 
Dördüncü və ən kiçik fəslin ardınca “Sonsözdə”mənfi rolu yüksəltməküçün nə etmək lazımdır 
sualına cavab tapmaq mümkündür.Əlyazmnın sonunda praktiki tapşırıqlar verilib.Əlyazma 
sonralar tanınmaz haladək ixtisarlara məruz qalır. 
“Aktyor texnikası haqqında” kitabı Çexov öz hesabına Nyu Yorkda 1946-cı ildə çapa verir. 
Çexov kitabdan məmnun qalır.“Mən elə bunu demək istəyirdim” - deyə  əlavə edir. 
Kitabın ingilis dilində olan nüsxəsi üçün Çexov yeni işçi götürür. Bu Çarlz Leonardo adlı Los-
Ancelesdə prodyuser və rejissor işləyən  şəxs idi.Bu şəxs  əlyazmanın sonuncu variantının 
redaktoru olmuşdur - bu nüsxə 1952-ci ildə üzə 
çıxır. 
Bu kitabda aşağıdakı fəsillər qeyd olunub: 
•  Aktyorun psixologiyası və cismi, 
•  Obrazların təxəyyülü və canlandırması. 
•  İmprovizasiya və ansambl. 
•  Mühit və fərdi hisslər. 
•  Psixoloji jest. 
•  Xarakter və xarakterlilik. 
•  Yaradıcılıqda fərdlilik. 

 
66
•  Tamaşanın kompozisiyası. 
•  Tamaşanın fərqli tipləri. 
•  Rola necə yanaşmalı. 
•  Sonsöz (11-ci Fəsil), 
•  İprovizasiya mövzuları. 
Bu nüsxədə Stanislavskiyə aid keçidlər əlavə olunur. 
Məsələn- 10-cu fəsildərol üzərində iş mövzusunda,Çexov Stanislavskinin kitabını istifadə 
etməyi məsləhət görür(Aktyorun öz üzərində 
işi-birinci hissə). 
11-ci fəsildə Çexov ilk dəfə müəllimindən aldığı xeyir-dua haqında yazır. 
- “Stanislavski mənə-Fikirlərini topla,qaydaya sal və aktyorun texnikası haqqında yaz-deyirdi. 
O,mənə  sən bunu eləməlisən,teatrı sevən və onun gələcəyini düşünən hər bir kəs bunu 
etməlidir...” 
- “Aktorun texnikası haqqında” kitabından sonra yazıçılıq fəaliyyəti davam edir,çünki Çexovun 
düşüncə və məşqləri ömrünün sonudək davam edir. 
          Çexov təcrübədə yeni aktyor texnikası ideyasını və ozünü təkmilləşdirmə ideyasını həyata 
keçirmayi bacarmışdır. 
  
 
 
Rəfael  Muradxanlı  
ADMİU- magistrant 
 
MÜASİR DRAMATURGİYADA VƏTƏNPƏRVƏRLİK MÖVZUSU 
 
      Vətənpərvərlik mövzusu incəsənətin müxtəlif növlərində, o cümlədən teatr sənətində, 
dramaturgiyada təzahür edir. Vətənpərvərlik mövzusunda çoxlu pyeslər yazılır, teatrlarda 
səhnələşdirilir. Bu günün vətənpərvərlik mövzusunun aktuallığı Qarabağ mövzusundadır. Tarixi 
hadisələrimizi gənc nəslə çatdırmaqda teatrların rolu böyükdür. Teatrların repertuarlarında 
vətənpərvər mövzulu tamaşalar var və bu tipli tamaşalar böyük təbliğata çevrilməlidir. 
Akademik Milli Dram Teatrında “Nadir şah”, “Hökmdar və qızı”, “Şah Qacar”, “Xəcalət”, Gənc 
Tamaşaçılar Teatrında “Əcəl atı”, Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında “Vicdanın hökmü”, Ağdam 
Dövlət Dram Teatrında “Ağ qayıq”, “Taleyin hökmü”, Bakı Uşaq Teatrında “Vətən” tamaşası və 
s. vardır. 
     Vətənpərvər mövzulu tamaşalardan biri də Bakı  Uşaq Teatrında hazırlanmış “Vətən” 
tamaşasıdır. “Vətən” tamaşası Azərbaycanın himninə  və bayrağına həsr olunmuş - himni, 
bayrağı ürəkdən sevmək hissini böyüyən gənc nəsillərə aşılamaq üçün himn və bayrağın birliyi 
olan bir tamaşadır. Tamaşanın quruluşçu rejissoru İntiqam Soltan və Ayşad Məmmədovdur. 
Tamaşada Üzeyir Hacıbəylinin bəstələrindən istifadə olunub və heç nəyə toxunmadan 
Azərbaycan himninin ladları üzərində  işlənilib. Azərbaycanın keçdiyi keşməkeşli yol, 
bayrağımızın yaranması tamaşada öz əksini tapıb. Plastika üzərində qurulmuş tamaşadır. 
Tamaşada daha çox rənglər təqdim olunub - bayrağımızın rənglərini əks etdirən üç obraz vardır: 
Göy, Qırmızı  və Yaşıl. Bu rənglər siyasi mənalarına, rəmzlərinə  qədər qabarıq göstərilir. Bu 
obrazların hərəsinin öz tarixi, öz mənası var və öz mənasına uyğun da aktyor onu oynamalıdır. 
Məsələn, mavi rəng göytürklərdən gəlmə bir şeydir və bu obraz türkçülüyümüzü də göstərir. 
Burada aktyor öz oyununa bozqurda xas olan hərəkətləri də daxil etmişdir. Qırmızı  rəng 
demokratiya simvoludur. Tamaşada bu obraz canfəşanlıq göstərir, mübarizə aparır, bir-birindən 
ayrı düşən digər iki rəngi – Mavi və Yaşılı birləşdirməyə çağırır, bir olmağa səsləyir. Bu obraz 
ümumilikdə döyüşkəndir, başlanğıcı da dinamik başlayır. Yaşıl rəng isə, islamın rəngidir, amma 
tək islam göstərilmir bu obrazda. Din tarixi, insanlıq tarixi, insanlığın dinlə bağlılığı göstərilir. 
Əvvəldə buddistlər, insanın yerə-göyə bağlılığı göstərilir. Bu obrazda İbrahim peyğəmbərdən, 
Musa peyğəmbərdən elementlər var. Məsələn, çomaqla gedir, çomaq əsaya çevrilir, sonra 
daşlayırlar. Sonra İsa peyğəmbər gəlir, çarmıxa çəkilir. Sonra islam dinindən elementlər 

 
67
göstərilir. Bütün bu tarixi göstərəndən sonra da bezir, onu Tanrı ilə bağlayan ipdən azad olur, 
azadlığa çıxır. Məna odur ki, insan Allahın elədiyindən bir növ bezir, qaçmaq istəyir, amma 
sonda yenə dərk edir ki, o ip – onu bağlayan ip dağıldısa, o, heç nə edə bilməz. Buna görə çalışır 
ki, o ipi bağlasın. 
Rauf Hüseynli (bayrağımızın türkçülüyü ifadə edən Mavi rəngi), Cavanşir 
Məhərrəmov (bayrağımızın azadlığı simvolizə edən Qırmızı  rəngi) vəNiyaz Qasımov 
(bayrağımızın islamı bildirən Yaşıl rəngi) ifa edirlər. Sonda Üzeyir Hacıbəylinin bəstəsi olduğu 
təntənəli himnimiz səslənir və hamı ayağa qalxaraq fəxarətlə onu ifa edir. 
Üç rəngin birləşməsi 
bayrağın yaranmasına, bayrağın yaranması himnin yaranmasına, himnin yaranması dövlətin 
yaranmasına şərait yaradır. Əgər bayraq, himn, dövlət varsa, millət də var. Tamaşa 2010-cu il, 
mayın 28-də Türkiyənin Ərzurum şəhərində uğurla oynanılıb. 
 
 
Şəbnəm  Mahmudova  
ADMİU- magistrant 
 
 MÜASİR AZƏRBAYCAN TEATRININ ESTETİK PRİORİTETLƏRİ 
 
Teatrın Avropasayağı olmasının ilkin səbəblərindən biri budur ki, baxmayaraq ki, tarixdə 
ilk teatr tamaşaları  Şərq ölkəsində yaranıb (hələ eramızdan  əvvəlki dövrlər nəzərdə tutulur), 
Avropa bu mədəniyyəti daha parlaq şəkildə  cəmiyyətə  təqdim etməyə müyəssər olur. Şərqdə 
yaranan teatr sənəti ləng “addımlarnan” irəliləsə  də, müəyyən dövrdən sonra, daha yüksək 
səviyyədə inkişaf etməyə başlayır. 
Azərbaycanda isə həmin prosesin ictimai-mədəni inkişafı fərqlidir. Burada teatr sənətinin 
yaranmasını  cəmiyyət çox gec qəbul edir, səhnəyə qadın aktrisaların gəlməsi qəbuledilməz bir 
proses olub, ətrafda narazılıqlara səbəb olurdu. Biz bu və ya digər amilləri də yada salsaq (teatr 
binasının olmaması, qadın aktrisaların yoxluğu, geyim, dekor və s), o zaman teatrımızın keçdiyi 
məşəqqətli yolu dəyərləndirmək mümkündür. 
Müasir dövrün Azərbaycan teatrından bəhs edərək biz, əsasən ötən  əsrin 50-ci illərdən 
sonrakı inkişaf proseslərini çözələdik, tamaşalara, rejissor və aktyorların yaradıcılıq 
fəaliyyətlərini nəzərdən keçirdik.  
Son illərdə Azərbaycan teatrında daha çox mərhum Vaqif İbrahimoğlu poetika axtarışları 
istiqamətində eksperimentlər aparıb, bu sahədə bir sıra yeniliklərə imza atıb. Vaqif İbrahimoğlu 
sənətə  gəldiyi ilk illərdən etibarən özünün orijinal dəsti-xətti ilə seçilib, teatr ictimaiyyətinin 
diqqət mərkəzinə çevrilib.  Müxtəlif biçimli bədii formalar, üslublar, təqdimat manerası ilə 
seçilən tamaşaların müəllifi olan V.İbrahimoğlu milli səhnə ifadəliliyini daima təkmilləşdirməyə 
çalışıb. Ayrı-ayrı illərdə müxtəlif dövlət teatrlarında çalışan rejissor artıq 90-cı illərdən etibarən 
özünün yaratdığı “Yuğ” teatrında bütün bədii niyyətlərini reallaşdırmağa başlayır. “Yuğ” teatrı 
ölkəmizdəki digər teatrlardan üslub və təqdimat prinsipi etibarilə fərqlənən tamaşalar qurmaqla 
daha çox diqqəti cəlb edir.  
V.İbrahimoğlu və onun teatr sənəti sahəsindəki araşdırmaları təəssüflər olsun ki, yarımçıq 
qaldı. Lakin yaratdığı “Yuğ” teatrı hazırda fəaliyyət göstərir, onun ardıcılı olan tələbə rejissor və 
aktyorları bu ənənəni davam etdirirlər.  
Daima araşdırmalar aparan V.İbrahimoğlu,  V.Meyerxold, B.Brext, K.S.Stanislavski və 
digər rejissorların yaradıcılıq irsindən bəhrələnmiş, milli teatr poetikasının bəlli hüdudlarını 
genişləndirməyə nail olmuşdur.  
Azərbaycan müasir teatrının estetik prioritetləri (üstünlükləri – Ş.Mahmudova) mərhum 
rejissor H.Atakişiyevin də yaradıcılığında özünü göstərir. Rejissor sağlığında özünün “Gənclər” 
teatrını yaradır, həmfikirlərini toplayaraq özünəməxsus tamaşalarla diqqəti cəlb edir. Onu da 
qeyd edək ki, hələ  Şəki Teatrında işlədiyi illərdən etibarən sevilib-seçilən rejissor, özünün 
ekspertlərini bu teatrda da davam etdirib, müasir teatrımızın üslub və ifadə zənginliyinə yönələn 
işlər görürdü. 
 

 
68
Ədəbiyyat: 
 
1.  Allahverdiyev M.Q. Teatr tənqidi və müasirlik: İncəsənət İnstitutunun tələbələri üçün dərs 
vəsaiti. Bakı: Maarif, 1990, 188 s.; 
2.  Allahverdiyev M.Q. Müasir teatrda ənənə 
və novatorluq məsələləri.Bakı:  
Azərnəşr,1974,100 s.; 
3.  Ağayeva N.K. Azərbaycan teatr tənqidi və teatrşünaslığının inkişaf problemləri. Bakı: Elm, 
1977, 356 s. 
 
 
Qorxmaz Kərimov 
ADMİU- magistrant 
 
AŞIQ SƏNƏTİNİN EKRAN TƏCƏSSÜMÜ 
 
Azərbaycan xalqının şifahi təfəkkürünün və ibtidai mədəniyyətinin təzahürü kimi musiqi 
mədəniyyətimizin  genafondu  statusunu daşıyan, aşıq sənəti incəsənətin digər janrları kimi 
zaman içərisində televiziyanın da diqqətini özündə  cəmləyə bildi və  təsadüfi deyil ki, 1980-ci 
ildən başlayaraq iyirmidən artıq  xalq dastanı Azərbaycan Dövlət Televiziyasında lentə alınaraq 
qızıl fonda daxil edilmiş, dəfələrlə ustad aşıqların yubiley tədbirləri televizya vasitəsilə geniş 
tamaşaçı kütləsinə çatdırılmışdır. Onlarla Azərbaycan bədii və sənədli filminin musiqi həllində 
azərbaycan aşıqlarının  zənguləli və şaqraq səsləri həlledici olmuşdur 
Günümüzdə televiziya və kino kimi aparıcı sahələrinin prinsiplərinə tabe olamasına 
baxmayaraq özündə söz, musiqi vəhərəkəti harmonik şəkildə birləşdirən aşıq sənəti çoxəsirlik 
tarixə,əsrlərlə cilalanıb təkmilləşən zəngin ənənəyə malikdir. Əsrlər keçdikcə ustad-şagird ( bu 
söz aşıq terminologiyasında “şəird” kimi tələffüz edilir)  münasibətləri formasında  nəsildən-
nəsilə ötürülərək bu günümüzə  gəlib çıxan aşıq sənəti  türk insanının musiqi zövqünün 
formalaşmasında müstəsna  əhəmiyyət kəsb etmiş,  şifahi mədəniyyət hadisəsi kimi xalqımızın 
milli duyum və düşüncə tərzini, saz və sözbirliyini özündə yaşadan, klassik ənənəyə bağlı yaşam 
fəlsəfəsidir. 
Aşıq  ədəbiyyatını öyrənmək və onun çoxsahəli fəaliyyətini, zəngin repertuarını 
aşkarlamağın müasir dövrdə  əsas yolu bu sənətin televiziya vasitəsilə  təqdimatına, ekran 
təcəssümünə xüsusi diqqət yetirmək olduqca aktual məsələdir. Aşıq musiqisi Azərbaycan 
folklorşünaslığında vacib qol olduğu üçün onun ekran təqdimatını araşdırmaq əhəmiyyətlidir.  
        Müasir dövrdə Azərbaycanın dünyaya inteqrasiya etdiyi bir vaxtda, televiziya ekranlarında 
müxtəlif məzmunlu proqramlarda aşıqların iştirakı, Azərbaycan mədəniyyətinin çoxəsirlik tarixi 
və  zənginliyi baxımından, həmçinin də  milli musiqimiz kimi dünyaya çatdırılması nöqteyi 
nəzərindən  son dərəcə  əhəmiyyətlidir. Ozan - Aşıq sənəti nümunələrinin bu gün Avropanın 
müxtəlif  şəhərlərində keçirilən “Azərbaycan günləri”ndə, UNESCO kimi mötəbər qurumların 
Azərbaycana həsr etdiyi tədbirlərdə nümayiş olunması, UNESCO-nun “Bəşəriyyətin qeyri-
maddi mədəni irsinin reprezentativ siyahısı”na daxil edilməsi, aşıq sənətinin Azərbaycan musiqi 
mədəniyyətində  necə mötəbər bir yer tutmasının bariz nümunəsidir. 28 sentyabr – 2 oktyabr 
2009-cu il tarixində Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması Komitəsinin 4-cü sessiyasının yekun 
qərarına əsasən UNESKO-nun Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilməsi aşıq sənətinin 
son dərəcə əhəmiyyətinin beynəlxalq səviyyədə təsdiqi deməkdir. Aşıq sənətinin UNESCO-nun 
qeyri-maddi irs siyahısına düşməsi bir başa dövlətin mədəniyyətə yüksək qayğısının 
göstəricisidir. 
Azərbaycan Respublikansının Prezidenti Cənab  İlham  Əliyevin, “Heydər  Əliyev 
Fondu”nun Prezidenti, UNESCO və  İSESKO-nun xoşməramlı  səfiri, millət vəkili Mehriban 
Əliyevanın  aşıq sənətinə böyük qayğı  və diqqəti Azərbaycan mədəniyyətinə  və Azərbaycan 
xalqına dövlət səviyyəsində göstərilən qayğı kimi xalqımızı daim sevindirir. 
 

 
69
Razimə İsmayılova  
ADMİU- magistrant 
 
QƏDİM YUNAN DRAMATURGİYASININ FORMALAŞMASINDA 
 MİFOLOGİYANIN TƏSİRİ 
 
Yunanıstan, yəqin ki, dünyada yeganə ölkədir ki, müasir həyatla, bağlı deyil keçmişi ilə, 
əsatirləri, mifləri ilə məşhurdur.  Antik yunan mədəniyyəti, o cümlədən teatrı və dramaturgiyası 
mifologiya üzərində qurulub desək, zənnimizcə, yanlışlığa yol vermərik.  
Mifologiya yunanca “mifos” və “loqos” sözlərindən  əmələ  gəlmişdir. Mənası  rəvayət, 
əfsanə, nağıl dastan kimi anlaşılır. 
Mifologiya – allahlar, müxtəlif ruhlar, miflər haqqında elmdir. 
Miflər hələ insanların təbiət hadisələrindən baş  çıxarmadıqları  və onlarla mübarizə apara 
bilmədikləri vaxtlarda yaranmış əfsanəvi təsəvvürlər, əsatirlərdir. 
Yunan dramaturgiyasının yaranması bilavasitə Dionis mərasimi ilə bağlıydı. Antik yunan 
dramaturgiyası köklərini yunan şifahi  ədəbiyyatından götürmüşdür. Rüşeymlərini antik 
mifologiyadan götürən qədim yunan dramaturgiyası uzun müddət məhz bu xətlə inkişaf edir, 
zaman keçdikcə yeni məzmun və forma xüsusiyyətləri qazanirdı. Dramaturgiya da əvvəllər 
yalnız mifoloji mövzulara, allahların və ilahələrin həyatından bəhs edən süjetlərə müraciət edir,  
Dionisin və digər tanrıların həyatını  təsvir edirdisə, zaman keçdikcə  tədricən bəşəri məzmun 
kəsb edirdi. Artıq  Şair Frinixin “Miletin İranlılar tərəfindən alınması” faciəsində Yunan-İran 
müharibələrinin nəticələrini göstərirdi. Adından da göründüyü kimi, bu faciə yazılarkən  əsatir, 
yaxud əfsanə yox, tarixi faktlar əsas götürülmüşdür.   
Ancaq zamanla dünyəvi məzmun qazanmasına, “göydən yerə enərək”, bəşəri mövzulara 
da müraciət etməsinə baxmayaraq, mifologiya hər zaman antik yunan dramaturgiyası üçün əsas 
mənbə,  qaynaq rolunu oynamışdır. Yunan dramaturqlarının  əsərlərinə ümumi nəzər salmaq 
kifayətdir ki, Esxildən tutmuş üzü Yevripidəcən deməy olar ki, hamısının əsərlərinin motivləri, 
mifologiyadan götürülməsi faktını təsdiqləyək. Dramaturqlar isə bu əsatirləri öz dövlərinə görə 
uyğunlaşdırıb yazmışlar.  
Yunan dramaturgiyasının inkişaf yolu mifdən keçdiyi kimi, həm də dastanlardan keçir. 
Belə ki, Homerin “İlliada” və “Odisseya” dastanları Yunan mədəniyyətinin mühüm hadisələri 
sayılmış, bir çox dramaturqların yaradıcılığına  əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Antik 
dramaturgiyada Homer yaradıcılığından – “İlliada” və “Odisseya” dastanlarından bəhrələnmə 
faktları kifayət qədərdir. “Faciənin atası” Esxil öz faciələrini “Homerin ziyafət masasından 
qalmış qırım-qırtılar” adlandırmışdır.  
Yunan dramaturgiyasında tanrılar dramaturqlar tərəfindən insaniləşdirilib. Əslində, yunan 
müəllifləri insani xüsusiyyətləri Allahların üzərinə köçürürdülər. Yəni tanrılar da insanlar kimi 
yemək yeyir, su içir, sevir, nifrət edir, qəzəblənir və s. Onların da cinsəl həyatları və hərənin bir 
peşəsi var. Maraqlı faktlardan biri də ondan ibarətdir ki, yunan dramatuqları heç də hər zaman 
tanrılara tərif yağdırmayıb. Qədim Yunan dramaturqlarının Allahlara və dinə münasibəti 
birmənalı olmamışdır. Antik yunan dramaturqların bəzi əsərlərində allahlara qarşı asi münasibət 
də özünü göstərir.  
Esxil əsərlərində tanrıları ali varlıq kimi təqdim edib, insan həyatının faniliyini göstərib. 
Tanrılar insanlara heçdən cəza verməzlər, onları  hər hansı cinayətə görə  və ya lovğalığa görə 
cəzalandırırlar. Esxili dünyaca tanıdan  əsəri “Zəncirlənmiş Prometey” və “Oresteya” 
trilogiyasıdır. Esxil həmçinin tarixi-mifoloji mövzuları dramaturgiyaya gətirmişdir.  
Yunan dramaturgiyasının ikinci görkəmli nümayəndəsi Sofoklun obrazları isə fatalizmə 
qarşı çıxır, qəzavü-qədərə inanmır. Yunan ədəbiyyatında ən kədərli, ən bədbəxt obrazları, demək 
olar ki, Sofokl yaratmışdır (hərçənd ki, Aristotel bu təyini Yevripidə aid etmişdir). Buna misal 
olaraq, “Şah Edip”, “Antiqona” pyeslərinin baş  qəhrəmanlarını göstərə bilərik. Bu əsərlər 
Sofokla dünyaca məşhur etmişdir. Sofokl obrazlarını görmək istədiyi kimi təqdim edir və  sırf 
mifoloji mövzuların basqısından uzaqlaşdırmağa çalışırdı.   

 
70
Antik dramaturgiyanın üçüncü nümayəndəsi Yevripidin də bütün əsərlərinin süjetləri 
mifologiyadan götürülmüşdür. Lakin sələflərindən fərqli olaraq, o tanrıların hadisələrin axarında 
iştirakını ikinci planda vermişdi. Yevripid əsərlərində xorun aparıcı rolunu azaldaraq, köməkçi 
vasitə kimi vermişdir. Yunan dramaturgiyasında heç bir dramaturqun etmədiyini Yevripid etmiş, 
səhnəyə xəstə, qoca çirkin personajları çıxardaraq, dramaturgiyanı və teatrı real həyata daha çox 
yaxınlaşdırmışdır. Məhz bu addımına görə Aristofan “Qurbağalar”  əsərində Yevripidi kəskin 
tənqid edir, onu yunan tragediyasını korlamaqda ittiham edirdi. Yevripidin ən məşhur  əsəri 
“Medeya”nın da motivi mifologiyadan götürülmüşdür. 
Yunan mifologiyası simvolikdir, işarələrlə boldur. Burada öləri insan tanrıdan nə istərsə 
olarmış. Yazılan faciələrdə də görəcəyik ki, əsərlərdə yuxuya, qurbanvermə mərasiminə, işarətə 
böyük inam verilir. Sonda fikirlərimizi ümumiləşdirərək, belə bir qənatə gəlirik ki, antik yunan 
dramaturgiyasının formalaşmasında mifologiyanın rolu əsasdır, təyinedicidir. Mifologiya qədim 
yunan dramaturgiyasından ötrü dekorativ bəzək, ekzotika, zahiri forma deyil, mifologiya yunan 
dramaturgiyasını özülüdür, məğzidir, canıdır. Bu səbəbdən qədim yunan dramaturgiyasının 
təhlili yunan mifolojisinin analizindən ayrı təsəvvür edilə bilməz.