Mədəniyyət və turizm Mündəricat

dırnağa folklor hadisəsidir. 
Orta  əsrlərin  zəngin  və  qüdrətli  aşıq  yaradıcılığı,  bu  dövrün Qurbani, 
Abbas  Tufarqanlı,  Xəstə  Qasım,  Sarı  Aşıq  və  onlarla  sonrakı  dövrün 
sənətkarlarının yaradıcılığı ən azı iki-üç yüz il xalqın dilində yaşadıqdan sonra 
yazıya  alınmışdır.  Sonrakı  sənətkarların  yaradıcılığının  yazıya  köçürülmə 
arasındakı  zaman  müddəti  azalsa  da  onları  da  xalq  yenə  yaddaşdan  yazıya 
vermişdir. Aşıq Alının, Aşıq Ələsgərin, Aşıq Hüseyn Bozalqanlının və bir çox 
digər sənətkarların yaradıcılığı buna nümunədir. İstər orta əsr, istərsə də XX 
əsrin  ilk  onilliklərinə  qədərki  aşıqların  yaradıcılığında  yazılı  ənənə  ilə  bağlı 
elə bir güclü təsir yoxdur. Aşıq poeziyası həmin dövrlərdə də erkən kökləri və 
dayaqları  üzərində  inkişafmı  davam  etdirmişdir.  İstər  aşığın  bədahətən  söz 
deməsi,  onun  öncəgörməsi,  improvizatorçuluq  məharəti,  istərsə  də  nağıl,  dastan  söyləməsi,  müxtəlif  tipli 
rəqsləri, pantomim mizanları və s. bütünlüklə folklor ənənələrinə söykənir. Təbii ki, bu gün aşıq sənətinin bir 
sıra  klassik  mizanları  unudulub  sıradan  çıxmış,  deformasiyalara  uğramışdır.  Onun  müəyyən  ənənələri  sovet 
dövründə təhrif edilmişdir. Aşıq yaradıcılığının folklordan ayrılma prosesi nəzərə çarpmağa başlamışdır. Lakin 

---

42 
 
eyni zamanda aşıq sənətində ötən yüzillikdə Şimali Azərbaycanda baş verən keyfiyyət dəyişikliklərinin hamısını 
Güney Azərbaycanına şamil etmək olmaz. Bu bölgədə aşıq sənəti öz klassik ənənələrini daha mühafizəkarlıqla 
qoruyub saxlamışdır. Aşığın folklordan ayrılma prosesi güneydə şimal ərazidə olduğundan daha ləng getmişdir. 
Son  onilliklərdəki  milli  özünəqayıdış  həmin  prosesi  artıq  dayandırmış  və  ona  dovrün  bir  sıra  yeni 
xüsusiyyətlərini əlavə etmişdir. 
Ağız ədəbiyyatı ilə aşıq yaradıcılığı arasındakı açıqlanan və ya açıqlanmayan, görünən və görünməyən 
ümumilik  və  fərqlər  təbii  ki,  onlar  arasında  müəyyən  sərhədlər  və  fərdiliklər  də  yaradır.  Ona  görə  də  aşıq 
yaradıcılığını mərasim və uşaq folkloru kimi ağız ədəbiyyatının əlahiddə, ayrıca bir sahəsi kimi öyrənmək daha 
doğru olardı. Çünki bir neçə xüsusiyyət fərqinə görə onu xalq yaradıcılığından ayırmaq ümumilikdə mümkün 
olmadığı  kimi,  bu  yaradıcılığı  ağız  ədəbiyyatı  ilə  yazılı  poeziya  arasında  ortaq  bir  təfəkkür  modeli  kimi 
götürmək  də  doğru  olmazdı.  Çünki  o,  ayrıca  və  fərqli  estetik,  yaxud  mənəvi-əxlaqi  dəyərlər  yaratmır,  yalnız 
xalq ənənələrinə və milli-psixoloji qaynaqlara söykənməklə inkişaf edir. 
Aşıq  yaradıcılığını  davam  etdirmək,  yaşatmaq,  ifa  etmək  məharəti  imkanlarına  görə  aşıqlar  müxtəlif 
qruplara  və  yarım-qruplara  ayrılırlar.  Bütün hallarda  həmin  proses  şifahi  ənənəyə  əsaslanır.  Sənəti  yaşadan 
bütün  aşıqlar  ifa  mədəniyyəti  imkanından  asılı  olmayaraq  sənətin  daşıyıcılarıdır.  Onların  hər  birinin  aşıq 
yaradıcılığının  cilalanmasında,  nəsildən-nəsilə  ötürülməsində,  folklor  mətnlərinin  variantlaşmasında 
özünəməxsus  yeri  və  payı  vardır.  Onları  bir-birinə  qarşı  qoymaq,  hansınınsa  xidməti  üzərinə  kölgə  salmaq 
yanlışlıqlara  aparıb  çıxarardı.  Çünki  onların  hamısı  ümumilikdə  aşıq  sənətinə  həyat  verən,  onu  yaşadıb  etnik 
düşüncədəki yerinin pozulmazlığını qoruyan sənətkarlardır.  
İmprovizə və ifaçılıq, eləcə də yaradıcılıq imkanlarına, mənəvi-əxlaqi, estetik dəyərlərin ifa qüdrətinə və 
aşıq sənəti irsini mənimsəmə səviyyəsinə görə aşıqları aşağıdakı qruplara ayırmaq olar: