Mədəniyyət və turizm Mündəricat

Ədəbiyyat: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə. “Az ərbaycan” cildi. Bakı, 2007,  
“B ədii daşyonma sənəti” məqaləsi, səh.788-790. 
 
 
 
 
 

---

82 
 
Zərgərlik 
 
Azərbaycan  zərgərlik  sənəti  qədim  tarixə  və  zəngin  bədii-texniki  ənənələrə  malikdir.  Elə  bu  səbəbdən 
Azərbaycan zərgərlərinin yaratdıqları sənət nümunələri haqlı olaraq geniş şöhrət qazanıb. Onların yüksək bədii 
məziyyətlərinə görə dünyanın müxtəlif ölkələrinə yayılması, məşhur muzeyləri və şəxsi kolleksiyaları bəzəməsi 
də elə bunun təsdiqidir. 
Arxeoloji  tapıntılara  əsaslansaq,  deməliyik  ki,  bizim  dövrə  gəlib  çatan  ən  qədim  zərgərlik  nümunələri 
eramızdan əvvəl I minilliyə aiddir. Həmin dövrə  aid edilən qəbirlərdə silah, alət və məişət əşyaları ilə yanaşı 
qızıl,  tunc,  dəmir  və  sümükdən  hazırlanmış  çoxlu  bəzək  əşyalarına  da  rast 
gəlinir.  Mum  qəliblərdən  istifadə  edilərək  yaradılan  sırğa,  bilərzik  və 
boyunbağılar  çox  vaxt  rəmzi  məna  daşıyan  ilan  və  şir  şəklində  hazırlanar, 
həm də şər qüvvələrdən qorunmağa xidmət edərdi. Qədim bəzək əşyalarının 
bədii tərtibatında əqiq, yaşma və s. minerallardan ustalıqla işlədilməklə, həm 
də  müxtəlif  formalardan,  heyvan  təsvirlərindən  və  həndəsi  naxışlardan 
istifadə edilib. 
Mingəçevir,  Xocalı,  Yoloylutəpə,  Qəbələ,  Xınıslı,  İsmayıllı,  Qaratəpə 
və  s.  yerlərdən  arxeoloji  qazıntılar  zamanı  tapılmış  qızıl  sırğa,  tunc  kəmər, 
gümüş bilərzik, qızıl cam və digər əşyalar yüksək sənətkarlıq nümunəsi kimi 
qəbul  olunur.  Bu  cür  zərgərlik  əşyalarının  hazırlanmasında  müxtəlif  texniki 
üsullardan  istifadə  olunurdu.  Basma,  qarasavad,  döymə,  minasazlıq,  oyma, 
pardaqlama,  xatəmkarlıq,  həkketmə,  hörmə,  şəbəkə  və  s.  Azərbaycan  zərgərliyində  geniş  yayılmış  texniki 
üsullardır.
 
 
Kəmər,  qozalı  qolbaq,  düymə  və  s.  zinət  şeylərinin  hazırlanmasında  döymə  üsulu  əvəzsizdi.  Əsasən 
gümüş üzərində tətbiq olunan qarasavad üsulundan isə silahların qını, dəstəyi, qundağı, eyni zamanda, bir sıra 
ev  avadanlığının  hazırlanmasında  istifadə  edilirdi.  Sırğa,  üzük,  medalyon,  bilərzik  və  s.  bəzək  əşyalarının 
yaradılmasında zərifliyi ilə seçilən şəbəkə üsulu tətbiq olunurdu. Xatəmkarlıq üsulu ilə xəncər, qılınc qını və 
dəstəyi,  habelə  müxtəlif  avadanlıq  bəzədilirdi.  Minasazlıq  üsulu  ilə  əşyanın  üzərində  həkk  olunmuş  rəsm, 
yaxud  naxışın içi  rəngli  mina  maddəsi  ilə  doldurulurdu.  Bu  texnikadan daha çox  xəncər  və  qılınc  qınlarının, 
sırğa, bilərzik və s. zinətlərin bəzəklərində istifadə edilirdi.
 
 
Çağdaş  dövrümüzdə  zərgərlik  keçmiş  ənənələri  davam  etdirən  forma  və 
məzmunca  zənginləşmişdir.  Gəncə,  Şamaxı,  Lahıc,  Qazax,  Naxçıvan,  Şuşa, 
Şəki, Təbriz, Quba tarixən Azərbaycanın məşhur zərgərlik guşələri sayılır.
 
 
Parisin  Luvr,  Sankt-Peterburqun  Dövlət  Ermitajı  muzeylərində  və 
Moskvanın  Silah  Palatasında,  Türkiyənin  Topqapı  saray-muzeyində,  Bakıdakı 
Azərbaycan  tarixi,  Azərbaycan  Dövlət  incəsənət  muzeylərində,  Lətif  Kərimov 
adına Azərbaycan xalçası və xalq tətbiqi sənəti Dövlət muzeyində Azərbaycan 
zərgərlərinin nadir bəzək örnəkləri saxlanılır. 
Bütün dövrlərdə milli zərgərliyin inkişaf etdirilməsində qadın bəzəkləri əsas yer tutub. Başlıca olaraq dörd 
hissəyə  bölünən, boyun,  qol  və  barmaq,  baş  və libasların  bəzədilməsində istifadə  olunan  əşyalar ilk  növbədə 
icrasının nəfisliyi, forma və naxışlarının orijinallığı ilə diqqət çəkir. Keçmişdə qiymətli metallardan hazırlanmış 
milli  kəmərlər  qadın  və  kişi  geyimlərinin  ayrılmaz  bir  hissəsi  sayılırdı.  Adətə  görə,  qadınlar  enli,  kişilər  isə 
nazik,  ensiz  kəmər  taxardılar.  Qızıldan,  gümüşdən,  bürünc  və  misdən  hazırlanan  bu  kəmərlər  müasir  və 
dəyişkən moda dünyasının təsirinə məruz qalsa da, elə bilirik ki, öz 

---

83