Media va axborot savodxonligi

Yangi darsliklarga mediasavodxonlik qay darajada singdirilgan?
Umumtaʼlim oʻquv dasturlari orqali oʻquvchilarning bilimlarni oshirish, ularning yetakchilik va tadbirkorlik, media va axborot savodxonligi bilan birga zoʻravonlik va unga qarshi kurashish hamda global fuqarolik koʻnikmalarini shakllantirish bugungi talablardan biridir. Shuni hisobga olib, media va axborot savodxonligi Xalq taʼlimi tizimida taʼlim mazmunini belgilab beruvchi Milliy oʻquv dasturining 20 ta ustuvor, yaʼni tayanch kompetensiyalari qatoriga kiritilgan. Shunga koʻra, fanlar kesimida davlat taʼlim standartlariga, oʻquv dasturlariga axborotni olish va saralash, xususan soxta axborotni tanib olish, tanqidiy tafakkur bilan tahlil qilish, toʻgʻri tarqatish, ishonchli manbalarni aniqlash, soxta va haqiqiy axborotni farqlash, axborot makonida oʻzining va boshqalarning xavfsizligini taʼminlash, axborot vositalaridan maqsadli foydalanish kabi koʻnikmalar kiritilmoqda.
Xalqaro tajribada mediasavodxonlikni oʻqitishda 2 ta eng koʻp tarqalgan yondashuvga guvoh boʻlish mumkin. Birinchi yondashuv – Media taʼlimni mavjud fanlar mazmuniga singdirish orqali oʻqitish. АQSh, Germaniya, Buyuk Britaniya taʼlimida mana shu yondashuvni kuzatish mumkin. Ikkinchi yondashuv – alohida fan orqali oʻqitish.
Tajriba va tadqiqot natijalariga koʻra, mediasavodxonlikning daxldor boʻlgan bir nechta fanlar mazmuniga singdirilishi, yaʼni oʻzaro uygʻun oʻqitilishi yaxshi samara bermoqda. Xalqaro maktab taʼlimida fanlar integratsiyasini kuzatish mumkin. Bu esa oʻquvchilarga dunyoni, voqea va hodisalarni, jarayonlarni yaxlit tasavvur qilish imkonini beradi. Shu sababdan, Xalq taʼlimi tizimida media savodxonlikni oʻqitishning birinchi yoʻli tanlandi. Bugungi kunda mediasavodxonlik koʻnikmalarini shakllantirish bilan bogʻliq mavzu va mashgʻulotlar Tarbiya, Huquq, Ona tili va oʻqish savodxonligi, Informatika fanlariga singdirilmoqda. Hozirgacha Milliy oʻquv dasturida mediasavodxonlik hamda axborot xavfsizligi bilan bevosita yoki bilvosita bogʻliq boʻlgan 100 ga yaqin mavzular, mashgʻulotlar kiritildi.
Umumiy oʻrta taʼlim maktablarida mediasavodxonlikka oid maʼlumotlar Tarbiya (1-11 sinf) darsliklarida alohida mavzular va boblarga ajratilgan boʻlib, ularda oʻquvchi yoshiga mos ravishda uzviylik asosida tushunchalar berilgan. Shuningdek, mos ravishda Huquq, Informatika hamda Ona tili va oʻqish savodxonligi fanlarida uzviy holda koʻnikmalar shakllantiriladi.
Xususan:

• 
  Telefon va kompyuterdan samarali foydalanish, vaqtni zoye ketkazmaslik, shaxsiy maʼlumotlar va ularni himoya qilishga taalluqli mavzular boshlangʻich sinflardan boshlab kiritilgan.
  
• 
  Xavfsizlik, ogohlik, hushyor boʻlish, xavfsizlik qoidalariga rioya qilish mavzulari Huquq fani standartlari va dasturida keng miqyosda keltiriladi.
  
• 
  Virtual tarmoqda axborot, axborot turlari, ularni saralash;
  
• 
  Raqamli olam, raqamli media, texnologiyalardan foydalanishda muvozanatga erishish;
  
• 
  Rost va yolgʻon axborotlarni farqlay olish, qalbaki axborotlar tarqatishning huquqiy oqibatlari;
  
• 
  Media olamidagi koʻzga koʻrinmas xatarlar haqida bilish va ularni tahlil qila olish;
  
• 
  Zamonaviy texnologiyalardan foydalanish, axborot olish, ega boʻlish va unga boʻlgan masʼuliyat;
  
• 
  Аxborot makonida maqsadli va manfaatli harakat. Xususan, daromad topish, frilanserlik: dasturchilik va onlayn marketing va boshqa zamonaviy tendensiyalar;
  
• 
  Ijtimoiy tarmoqlarning ijobiy va salbiy tomonlari, ijtimoiy tarmoqda shov-shuv ortidan quvmaslik, nooʻrin chiqishlar bilan munozarali vaziyatlarni yuzaga keltirmaslikni anglash;
  
• 
  Ijtimoiy tarmoqlardan shaxsiy rivojlanish yoʻlida unumli foydalanish, ijtimoiy tarmoqning salbiy taʼsiridan himoyalanish;
  
• 
  Internet tarmogʻidagi axborot urushi, yolgʻon maʼlumotlarning maqsadini anglash, tanqidiy tahlil qila olish;
  
• 
  Yolgʻon axborot tarqatish va uning huquqiy oqibatlari haqida bilish, javobgarlikka tortilish asoslari haqida maʼlumotga ega boʻlish;
  
• 
  Media-makonda axborot olish va tahlil qilish, soxta axborotlardan himoyalanish va soxta xabarlardan himoyalanish;
  
• 
  “Fact-checking” – informatsiya bilan ishlashda maʼlumotlarni tekshirishning zamonaviy usullaridan foydalanish koʻnikmasi;
  
• 
  Buzgʻunchi gʻoyalariga qarshi immunitet hosil qilish, manbalar orqali axborotlarni solishtirish, toʻgʻri axborot izlash koʻnikmasi;
  
• 
  Virtual messenjerlar va ulardan turli ekstremistik oqimlarning foydalanishi, diniy ogohlik;
  

Oʻzbekistonda axborot xurujlarining oldini olish boʻyicha xabardorlik, soxta xabar va axborotlarni tarqatishdan manfaatdor kuchlar.
Tahlilni aniq mavzular bilan beradigan boʻlsak: