Mehdiyeva səADƏt faziL qızı “Abşeron yarımadasında sənaye tullantıları ilə çirklənmiş torpaqların ekoloji vəziyyəti və onların yaxşılaşdırılması

1.4.  İqlimi. 

 

Coxsaylı  tədqiqatlar  nəticəsində  Abşeron  yarımadasının  iqlim  şəraiti  müxtəlif 

alimlər  tərəfindən  öyrənilmişdir.  Abşeron  yarımadası  mürəkkəb  iqlim  şəraitinə 

malikdik. Ərazidə bitki örtüyünün seyrək olması, relyef şərainin mürəkkəbliyi torpaq 

örtüyünün  səthində  sovrulma  prosesinin  intensivləşməsinə  səbəb  olur.  Müəyyən 

edilmişdir  ki,  şimal  və  şimal-qərb  küləkləri  iqlimyaradıcı  faktor  kimi  aparlcı  rola 

malikdir. 

Abşeron  yarımadasının  iqliminə  Xəzər  dənizi,  Baş  Qafqaz  silsiləsi,  təsir  edir. 

Iqlimi quru, yarımsəhra tipinə aiddir, subtropik səciyyəyə malikdir. Abşeronun cənub 

hissəsində yay quru və isti keçir. Yüksək temperaturla keçən yay fəslində çox zaman 

güclü şimal küləkləri istini şəraiti bir xeyli mülayimləşdirir. Qış isə nisbətən mülayim 

keçir, havalar çox vaxt buludlu olur, tez-tez yağıntı düşür və bəzən də qar düşür.  

Il  ərzində  havanın  orta  aylıq  temperaturu  müsbət  göstəriciyə  malikdir.  İlin 

Yanvarda  ən  soyuq  (3,0-3,8

0

C),  iyul-avqust  aylarında  isə  ən  yüksək  orta  aylıq 

temperatur  müşahidə  edilir  (27,8-25,7

0

C),  maksimum  temperatur  42,0

0

C-yə  çatır.  İl 

ərzində 308 şaxtasız gün müşahidə olunur.  

Yağıntının  illik  miqdarı  129,0-311,0  mmtəşkil  edir  və  əksərən  yağış  şəklində 

yağır.  4-11  gün  torpaq  səthi  qarla  örtülü  olur.  Yarımada  üzərində  şimal  hava  axını 

---

 

 

11 

üstünlük  təşkil  etdiyindən  nisbi  rütubət  yarımadanın  şimalında  yüksək,  cənub-qərb 

hissəsində isə az olur. Belə ki, dəniz üzərindən gələn hava kütləsinə nisbətən, cənub 

sahillərə  doğru  hərəkət  hava  kütləsi  quru  olur.  Ərazinin  cənub-qərb  hissəsində 

rütubətlilik azalır. Havanın nisbi rütubətliliyi orta hesabla 68-79% təşkil edir, soyuq 

aylarda isə bir qədər yüksək (73-87%) olur. Ilin ən isti dövründə isə aşağı (55-74%) 

olur.  

Abşeron  iqliminin  səciyyəvi  xüsusiyyəti  sürətli  və  tez-tez  əsən  güclü  şimal, 

bəzən isə cənub-qərb küləklərinin əsməsidir. Ərazinin külək rejimi xüsusən şimal və 

şimal-qərb küləkləri ilə müəyyənləşir. Il ərzində yarimadada 139 gün güclü külək əsir 

[10].  Il  ərzində  yarımadada  küləyin  orta  sürəti  4,5-5,5  m∕san  təşkil  edir  və  yüksək 

sürət yay və payız aylarında müşahidə edilir. Bu zaman həm də havanın temperaturu 

yüksək olur. Bu sərait rütubətin sürətlə buxarlanması və torpaq səthinin qurumasını 

təmin edir .  

Abşeronun  bu  cür  iqlim  göstəriciləri  deflyasiya  prosesi  üçün  əlverişli  şərait 

yaradır  və  nəticədə  “sovrulma  vadiləri”  və  “sovrulma  dərələri”  şəklində  relyef 

formaları yaranır

. 

Azərbaycanda  torpağın  temperatur  rejiminin  öyrənilməsi  sahəsində  müxtəlif 

vaxtlarda  M.P.Babayev,  R.H.Məmmədov,  V.H.Həsənov,  A.P.Gərayzadə,  A.A. 

İsmayılov  və  Ç.S.Qələndərov  tədqiqat  işləri  aparmışlar.  Abşeronun  boz-qonur 

torpaqlarında  aparılan  tədqiqatlar  nəticəsində  məlum  olmuşdur  ki,  fəsillər  üzrə 

temperatur  rejiminin  dəyişməsi  torpağın  0-100  sm-lik  genetik  qatlarında  müşahidə 

edilir. Aktiv temperatur dövrü yazda başlayır və burada torpağın üst qatlarında mənfi 

temperatur qeydə alınmır [4,10]. Torpağın orta aylıqtemperaturu 16-17

0 

C təşkil edir.  

Ən  aşağı  temperatur  yanvarda,  ən  yüksək  temperatur  isə  iyul-avqust  (21-32

0 

C) 

aylarında müşahidə edilir [10].