Dializ
Gün ərzində istifadə olunan zülalın miqdarına nəzarət olunması-
na sidik ilə karbamidin ekskresiyasını təyin etmək də kömək edir.
Azzülallı pəhriz hiperazitemiyanı azaltmaqla uremik intoksika-
siyanın əlamətlərini aradan daldırır, podaqranın simptomlarını,
hiperkaliyemiya, asidoz, hiperfosfatemiya, hiperparatireozu aradan
götürür, böyrəklərin qalıq funksiyalarını stabilləşdirir, lipid profi li
və xəstələrin özlərini hiss etmələrini yaxşılaşdırır. Azzülallı pəhrizin
təsiri erkən mərhələdə, yaxud ləng proqresdən XBÇ zamanı daha
effektiv olur.
Müxtəlif böyrək xəstəliklərində azzülallı pəhrizin istifadəsinin
xüsusiyyətləri vardır. XBÇ-nin erkən mərhələsində 1,0 q/kq zülal
istifadə olunursa, agır mərhələdə qəbul olunan zülalın miqdarı 0.6 q/
kq qədər endirilir, amma bütün hallarda qidanın kaloriliyi 35–40 kkal/
kq saxlanılır. Həmçinin essensial keto/aminturşulardan (ketosteril
0,1 – 0,2 q/kq/gün) istifadə olunur. Ketosteril nəinki hiperfi ltrasiya
və paratireoid hormonun artıq yaranmasını aşağı salır, həmçinin
mənfi azot balansını aradan qaldırır, insulinrezistentliyi azaldır.
Podaqrik nefropatiya və ŞD 2 tip xəstələrdə hipolipidemik xüsu-
siyyətli pəhriz istifadə olunur. Doymamış yağ turşuları ilə zəngin
pəhriz – dəniz məhsulları (omeqa–3), bitki yağları (omeqa–6), soya
məhsulları, xolesterinin qida sobentləri (kəpək, dənli bitkilər, meyvə,
tərəvəz), fol turşusu (5–10 mq/gün) istifadə edilir. Eritropoetin
prepearatlarının tətbiqi fi ziki aktivliyi artırmaqla insulinrezistentliyi
azaldır.
Fosforun bədənə daxil olmasını azaltmaq üçün heyvani zülalların
bədənə daxil olmasını məhdudlaşdırmaqla paxlalılar, göbələk,
ağ çörək, qırmızı kələm, süd, qoz, düyü, kakao tövsiyə edilmir.
Hiperkaliyemiyaya meyillilik olduqda quru meyvələr və kalium ilə
zəngin məhsullardan imtina olunmalıdır.
Azzülallı pəhrizə (AZP) əks göstərişlər
AZP və ketosterilə əks göstərişlər:
– YFS < 5 ml/dəq;
81
– güclü hiperkatabolizm;
– kəskin infeksion ağırlaşmalar;
– anoreksiya, kaxeksiya (bədən kütləsinin normanın 80%-indən
çox düşməsi);
– nəzarət oluna bilməyən (bədxassəli) AH;
– ağır nefrotik sindrom;
– çox ağır uremiya (oliqouriya, perikardit, polineyropatiya);
– pəhrizdəki məhdudiyyətin xəstə tərəfi ndən dözülə bilməməsi.
Enterosorbsiya, bağırsaq dializi
Azot mübadiləsinin son məhsullarının, kaliumun bağırsaqdan
enterosorbentlər (eneterodez, enteros gel, polifepan, ”SKH” markalı
kömürlər, oksidləşmiş nişasta) vasitəsilə xaric edilməsinə bağırsaq
dializi deyilir. Bağırsaq dializi XBÇ-nin erkən mərhələsində və
ya xəstə AZP-yə əməl etmək istəmədikdə, ya bu pəhrizi saxlamaq
mümkün olmadıqda tətbiq edilir.
Bağırsaq dializinin metodikası bağırsağın xüsusi tərkibli məhlul
(NaCl, kalsium, kalium, NaHCO
3
və mannitol) ilə perfuziya
olunmasıdır. Daxilə 3–4 saat ərzində 6–7 l-ə qədər məhlul qəbul
edilir və bu zaman yaranmış diareya nəticəsində MBT-dən 5 q qədər
zülalsız azot xaric ola bilir. Nəticədə sidik cövhərinin səviyyəsi
prosedura nəticəsində 20–35% aşağı enir, metabolik asidoz azalır.
Su-duz rejimi və turşu-qələvi müvazinəti
Su-duz mübadiləsinin qorunmasının böyük əhəmiyyəti vardır,
çünki XBX zamanı tez-tez dehidratasiya, hiperhidratasiya, duzitirmə,
hipernatriyemiya, hiperkaliyemiya baş verir. XBÇ xəstələrinin
rasionunda Na və suyun qəti azaldılması nəticəsində poliuriya
zamanı dehidratasiya, hiponatriyemiya, YFS-nin enməsi baş verir.
Su-elektrolit pozğunluqlarının müalicə prinsipləri
Nəzarət məqsədi ilə gün ərzində bədənə enteral və parenteral yolla
daxil olan mayenin miqdarı, gündəlik diurez, bədən kütləsi, AT, nəbz
Fəsil 3. Xronik böyrək çatışmazlığının müalicəsi
82
Dializ
tezliyi, tənəffüsün 1 dəq-də sayı, bədən temperaturu dinamikada
yoxlanılır və nəzarət edilir. Gün ərzində bədənə yeridilən mayenin
miqdarı, gündəlik diurez və əlavə 300–500 ml miqdarında olmalıdır.
Hiperkaliyemiyanın müalicəsi
Eyni vaxtda bir neçə istiqamətdə aparılır:
– Kaliumun qana daxil olmasını azaltmaq, yaraların təmizlənməsi,
MBT-də qan olduqda onu təmizləmək, hiperkaliyemiya yara dan
dərmanların qəbulunu saxlamaq (QSİƏP, heparin, APFİ, spirono-
laktonlar, beta-blokatorlar, miorelaksantlar), hiper
kata
boliz
min
azaldılması;
– Kalium antaqonistlərinin tətbiqi: kalsium qlükonat məh-
lu
lunun (10%-li 5 ml, v/d) yeridilməsi, EKQ dəyişikliklərinin
itməsinə qədər təkrarlamaq. Gün ərzində 50–80 ml istifadə oluna
bilər. Hiperkaliyemiyanın güclü kardiotoksik təsiri aşkar edildikdə
natrium xloridin hipertonik məhlulu (200 ml 5%-li məhlul, v/d, 1
saat ərzində) yeridilir;
– Kaliumun qan plazmasından hüceyrə daxilinə salınaraq onun
qanda səviyyəsinin endirilməsi: metabolik asidozun korreksiyası
kaliumu hüceyrə daxilinə keçirir. Hidrokarbonat natrium məhlulu
(5%-li 200 ml məhlul), qlükozanın hipertonik məhlulu ilə (50 ml) və
10–15 BV insulin istifadə olunur.
Beta-2-adrenomimetriklər (dopamin, alupent, fenoterol) kaliumun
hüceyrəyə daxil olmasını stimulyasiya edir. Kaliumun qaraciyərdə
birləşdirilməsi qlükoneoqenez hesabına əldə olunur. Bu məqsədlə
1 saat ərzində 500 ml 20%-li qlükoza məhlulu v/d infuziya olunur
və 30–40 BV adi insulin d/a yeridilir. Sonra 50 ml 5%-li qlükoza
məhluluna keçilir.
Yüksək doza furosemid (2000 mq/gün, v/d) və mannitol kaliumun
sidik ilə ekskresiyasını artırır. MBT-dən K ionunun çıxarılması üçün
işlədici dərmanlar, sorbentlər, iondəyişən qətran (polistirensulfonat
natrium), sorbit, yaxud ksilit istifadə olunur.
83
Metabolik asidozun müalicəsi
Yüngül metabolik asidozda daxilə hidrokarbonat natrium və
ya sitrat natrium təyin edilir. Dekompensasiya olunmuş metabolik
asidozda qələviləşdirən məhlullar v/d yeridilir və miqdarı xüsusi
formula ilə hesablanır. 8,4%-li natrium hidrokarbonat üçün:
8,4%-li NaHCO
3
miqdarı=BE×0,3×bədən çəkisi (kq)
BE – bufer əsasların yerdəyişməsi. 1 ml 8,4%-li məhlulda 1,0
mekv HCO
3
vardır.
Trisamin üçün:
8,3 ml 0,3 M məhlul × bədən kütləsi
Ağır asidozda izotonik qələviləşdirici məhlulun v/d yeridilməsi
sürəti 50–75 damcı/dəq (200–300 ml/saat), trisamin üçün 100–120
damcı/dəq (300-600 ml/saat) seçilir.
Na hidrokarbonat məhlulu hiperhidratasiyanı və hipertoniyanı
artıraraq ürək çatışmazlığını yarada və ya dərinləşdirə bilər, odur ki,
bunları nəzərə almaq vacibdir.
Laktat məhlulları şok, qaraciyərin zədələnməsi və ürək çatışmazlığı
zamanı əks göstəriş hesab olunur. Trisamin süd turşusunu qanda
artırmadığı üçün şokda istifadə oluna bilər, həmçinin Na və suyu
bədəndə ləngitmir, amma anuriya halında və hamiləlikdə istifadəsi
əks göstərişdir.
Dehidratasiyanın müalicəsi
Dehidratasiya zamanı onun növündən asılı olaraq v/d natrium
xloridin izotonik, hipertonik və ya hipotonik məhlulu, 5%-li
qlükoza məhlulu ilə birlikdə itirilmiş məhlul həcmində və natrium
çatışmazlığı miqdarında yeridilir. Bəzən bədənə yeridilən mayenin
həcmi 4–10 l/gün qədər ola bilər.
Suyun və Natrium qıtlığının hesablanması formulu:
Su qıtlığı (l)=0,2×bədən kütləsi (kq)×(Nah-Nan/Nan)
Natrium qıtlığı (mmol/l)=0,2×bədən kütləsi (kq)× (Nan-Nah)
Nah – xəstədə olan Na-nın həqiqi miqdarı; Nan – nominal normal
Na miqdarı.
Fəsil 3. Xronik böyrək çatışmazlığının müalicəsi
84
Dializ
Hiperhidratasiyanın müalicəsi
Hiperhidratasiya XBÇ zamanı xəstənin vəziyyətini pisləşdirən ən
əsas patogenetik faktordur. Bu zaman dehidratasiya terapiyası təyin
olunur. Müalicə tədbirləri aşağıdakı dörd istiqamətlərdə aparılır:
– bədənə daxil olan mayenin miqdarı məhdudlaşdırılır;
– saluretiklərin dozası tədricən artırılaraq 1000–2000 mq/gün
çatdırılır (furosemid, etakrin turşusu);
– diareya yaradılır (sorbit ya ksilitin 75%-li 150 ml məhlulunu
xəstə 1 saat ərzində daxilə qəbul edir). Diareya zamanı xəstə 3–4 l
su itirir;
– hemodiafi ltrasiya, yaxud izolə olunmuş ultrafi ltrasiya.
Hiperfosfatemiyanın və hipokalsiyemiyanın müalicəsi
Fosfor-kalsium mübadiləsi pozğunluqlarını korreksiya etmək və
renal osteodistrofi yanı (ikincili hiperparatireoz) aradan qaldırmaq
üçün kalsium karbonat və başqa fosfat–birləşdirən preparatlar
istifadə olunur.
Bəzi hallarda, xüsusən kanalcıqların zədələnməsi ilə gedən
xəstəliklərdə XBÇ-nin dializönü mərhələsində ikincili hiperparatireoz
inkişaf edir. Vitamin D-nin aktiv forması (kalsitriol, alfakalsidol)
istifadə olunur. Müalicə parathormonun qanda səviyyəsinin normaya
nisbətən 3–4 dəfə artıq olduğu zaman başlanılır. Bu müalicə zamanı
mütləq kalsium-fosfor hasilinə nəzarət edilir və parathormonun
səviyyəsi yoxlanılır. D vitaminin aktiv preparatlarının nəzarətsiz
istifadə olunması ürəyin və damarların kalsifi kasiyası qorxusu və
başqa ağırlaşmaların yaranması təhlükəsini ortaya çıxarır.
Hiperfosfatemiyanın aşağı salınması üçün (qanda fosforun
səviyyəsi 5 mq%-dən çox olmamalıdır) pəhriz tədbirlərindən əlavə
fosfatların bağırsaqdan sorulmasının qarşısını alan preparatlar (fosfat
birləşdiriciləri) məs., kalsium karbonat 3–6 q/gün daxilə verilir.
Hipokalsiyemiya və uremik hiperparatireozun profi laktikası üçün
vitamin D preparatları (Kalsium D
3
nikomed, 22-oksakalsitriol,
parikalsitol, falekalsitriol) istifadə olunur.
85
Anemiyanın müalicəsi
Nefrogen anemiya 4 əsas patogenetik səbəbdən baş verdiyi üçün
müalicə tədbirləri onlara qarşı yönəldilir:
– Endogen eritropoetinin qıtlığını aradan qaldırmaq;
– Dəmirin bədəndəki qıtlığını aradan qaldırmaq;
– Uremik zərdabda eritrositlərin həyat dövrünün azalması baş
verdiyi üçün bədənin adekvat dializlə effektiv depurasiyasını təmin
etmək;
– Eitropoezin inhibitorlarının peyda olmasının qarşısını adekvat
dializlə almaq.
Anemiya miokardda və başqa parenximatoz orqanlarda ağır
dəyişikliklərə səbəb olur, odur ki, onun korreksiyası dializə qədərki
mərhələdən aparılmalıdır. Bunun üçün rekombinant eritropoetindən
istifadə olunur. Hemoqlobinin səviyyəsinin 110 q/l-dən aşağı düşməsi
eritropoetinin təyin olunmasına göstəriş sayılır. Eritropoetin istifadə
olunduqda dəmirin bədəndə funksional qıtlığı başlayır, ona görə
dəmir mübadiləsinin əsas göstəricilərinin (ferritinin səviyyəsi və
transferrinin doyma %) qan zərdabında təyini vacibdir. Dəmirin
funksional və mütləq qıtlığını aradan qaldırmaq üçün bədənə daxilə
və parenteral yolla (vena daxilinə) dəmir preparatları yeridilir
(şəkil 3.1).
XBÇ zamanı dəmirə olan tələbatın hesablanması. Hemoqlobinin
səviyyəsini 10 q/l yüksəltmək üçün 150 mq dəmir lazım olduğunu
nəzərə alaraq aşağıdakı düstur ilə dəmirə olan tələbat hesablanır
(Grutzmacher P et al., 1992):
Dəmirə olan ehtiyac (mq) = 150 x (115 – ilkin Hb q/l),
burada 115 – hədəf Hb q/l , hematokrit 35% olduqda.
Başqa formulaya görə də bədənin dəmir ilə doydurulmasının
dozasının hesablamaq olar (P.A.Ford və D.H.Henry, 1996):
Dəmirin dozası = P x 2,3 x (15 – Hb) + 500,
Fəsil 3. Xronik böyrək çatışmazlığının müalicəsi
86
Dializ
Burada: dəmirin dozası – dəmirin kurs dozası, mq; P – bədən
çəkisi, kq; Hb – hemoqlobin, q/dl.
İlk növbədə daxilə qəbul olunan dəmir preparatlarından istifadə
olunur. Adətən preparatlar 200 mq/gün dozada, 2–3 qəbula verilir.
Entral yolla verilən əsas dəmir preparatları:
– dəmir qlyukonat (12% elementar dəmir);
– dəmir sulfat (20% elementar dəmir);
– dəmir fumarat (33% elementar dəmir).
Dəmir qlükonat, yaxud sulfatın yan təsirləri nisbətən çoxdur, odur
ki, dəmir fumarata üstünlük verilir.
Dəmir preparatlarının enteral yolla qəbulundan sonra qanda dəmir
göstəriciləri yaxşılaşmadıqda, yaxud preparatlara qarşı arzuolunmaz
reaksiyalar olduqda dəmir preparatları vena daxilinə tətbiq edilir.
Anemiyanın müalicəsi üçün dəmir preparatları ilə yanaşı,
rekombinant eritropoetin preparatlarından (EPO) istifadə olunur.
Amma bu zaman xəstələrdə Fe, fol turşusu və vitamin B
12
səviyyələrini normaya çatdırmaq lazım gəlir. Dializonu dövrdə
EPO müalicəsinə 25–30% xəstələrin ehtiyacı olur. Xəstələrdə EPO
müalicəsi ilə anemiya aradan qaldırıldıqdan sonra onların fi ziki yükə
qarşı tolerantlığı artır, stenokardiya tutmaları tezliyi, sol mədəciyin
hipertrofi yası dərəcəsi azalır, əqli fəaliyyət və həyatın keyfi yyəti
yüksəlir, seksual disfunksiya tezliyi azalır, qadinlarda hamilə qal-
maq tezliyi artır, ömür uzanır.
Qeyd olunanları nəzərə alaraq EPO preparatlarının tətbiqi,
həmçinin də, XBÇ-nin ən ağır fəsadı olan uremik kardiomiopatiya-
nın qarşısını alan profi laktik tədbir sayılmalıdır.
EPO tətbiqindən sonra uşaqlarda XBÇ nəticəsində ləngimiş fi ziki
inkişaf yaxşılaşır, boy artır və böyrək çatışmazlığının inkişaf tempi
azalır.
87
Şəkil 3.1. Anemiyanın və onun müalicə nəticələrinin
qiymətləndirilməsi alqoritmi
Fe – dəmir, TD% – transferinin doyma%, ZF – zərdab ferritini, ÜDS – ürək-
damar simptomları, EPO – eritropoetin preparatları, Hb – hemoqlobin
Fəsil 3. Xronik böyrək çatışmazlığının müalicəsi
88
Dializ
XBÇ-nin konservativ müalicə mərhələsində EPO müalicəsi ancaq
anemiyanı aradan qaldırmaq üçün, yəni Hb və Het göstəricilərini
yaxşılaşdırmaq üçün aparılmır, bu həm də xəstəliyin kliniki gedişi
göstəricinin yaxşılaşmasına görə edilir. Konservativ müalicə
mərhələsində venadaxılı dəmir preparatlarının yeridilməsi 40%
xəstələrdə Hb səviyyəsinin əhəmiyyətli dərəcədə yüksəlməsinə
səbəb olur. Hb səviyyəsinin yüksəlmədiyi hallarda bu xəstələrə də
EPO müalicəsi aparmaq lazım gəlir.
Anemiyanın ürək-damar sistemi, mərkəzi sinir sistemi (MSS)
tərəfi ndən əlamətləri müşahidə edildikdə EPO müalicəsi hətta
hematokritin 29–30% göstəricilərində aparılır. Kliniki nəzarət
məqsədilə xəstələrin fi ziki yükə davamlılığı nəzərə alınır. EPO
istifadə olunmasının əsas, mütləq əks-göstərişi nəzarət olunmayan
yüksək AH sayılır.
Dializönü dövrdə EPO
Dializönü dövrdə EPO müalicəsi dializ xəstələrinə nisbətən
kiçik dozada (20–100 v/kq) həftədə 1 dəfə, dəri altına yeridilir.
Hematokrit göstəricisi 30–35%-ə çatdırıldıqdan və anemiya
simptomları aradan götürüldükdən sonra xəstə saxlayıcı dozaya (2
dəfə az doza) keçirilir. Müalicə prosesində dəmir mübadiləsinin
göstəriciləri (zərdab ferritinin səviyyəsi, transferrinin doyma
dərəcəsi %, hipoxrom eritrositlərin %) nəzarət edilir. Əksər hallarda
EPO terapiyası nəticəsində bədəndə funksional dəmir qıtlığı baş
verir, ona görə daxilə dəmir fumarat, yaxud dəmir sulfat, adətən,
vitamin C ilə birlikdə təyin olunur. XBÇ zamanı dəmirin MBT-dən
sorulmasının pozulması müşahidə edildiyi üçün, o, vena daxilinə
yeridilir. EPO müalicəsi zamanı AT ciddi nəzarət olunmalıdır, çünki
EPO müalicəsi nəticəsində müşahidə olunan hipertoniya XBÇ-nin
proqress etməsinə səbəb olur. Digər tərəfdən, nəzərə alınmalıdır ki,
AÇFİ istifadə olunduqda EPO preparatlarına tələbat artır.
89
Arterial hipertoniyanın müalicəsi
AH – XBÇ proqress etməsinin əsas səbəbi olub, ÜDS tərəfi ndən
yaranan ağırlaşmaların əsas səbəbidir. Odur ki, onu əsas ”uremik
zəhər” hesab edənlər də vardır (B.Breuner, 2003). AT effektiv nəzarət
olunması hipertoniya xəstəliyi, diabet, xroniki pielonefrit, podaqrik
nefropatiya zamanı XBÇ-nin proqress etmə sürətini ləngidir. Amma
xroniki qlomerulonefrit zamanı AH xəstəliyin proqress tempinə
təsiri sübuta yetirilməmişdir, böyrək polikistozu zamanı isə aşkar
edilməmişdir. AH müalicəsi zamanı su-duz rejimi individual olaraq
gün ərzində sidik ilə ekskresiya olunan Na miqdarına və poliuriya
səviyyəsinə görə seçilir. Bədəndə artıq olan Na və suyun çıxarılması
üçün saluretiklər: furosemid, bumetanid, xlortalidon, etakrin
turşusu, indapamid istifadə olunur. XBÇ müalicəsində qeyri tiazid
saluretik-indapamid, həmçinin vazodilatator təsiri göstərir. Preparat
lipid və karbohidrat mübadiləsinə mənfi təsir etmir, sidik turşusunu
bədəndə ləngitmir. Veroşpiron, triampur, hipotiazid, siklometiazidin
tətbiqi XBÇ zamanı arzuolunmaz hesab olunur.
Xəstəliyin müalicəsində aşağıdakı prinsiplər əsas götürülməlidir:
1. gündəlik xörək duzunun qəbulunu 4 q-a qədər azaltmaq;
2. dərmanları kiçik dozadan başlamaq;
3. bir neçə dərmanı bir yerdə az dozada təyin etmək;
4. əvvəl bir dərmandan başlamaq, sonra başqalarını bir-bir əlavə
etmək;
5. iki ildən artıq davam edən böyrək hipertoniyasını sonrakı
dövrdə daim müalicə etmək;
6. böyrək çatışmazlığı olduqda arterial qan təzyiqini çox ehtiyatla
aşağı salmaq (böyrəklərin funksiyası pisləşir);
7. hemodinamik varianta görə müalicəni başlamaq. Bunu təxmini
olaraq bazal təzyiqin təyini ilə aşkar etmək olar: – arterial qan təzyiqi
iki dəfə – uzanmış halda və 5 dəqiqədən sonra ayaqüstə ölçülür.
Ölçmələr arasındakı fərq 20–30 mm civə sütunundan çox olduqda
hiperkinetik variantın olması haqda fi kirləşmək lazımdır.
Müalicə əsasən böyrəklərin funksional vəziyyətindən asılıdır.
Yumaqcıq fi ltrasiyası 40 ml/dəq-dən çox olduqda tiazid sidik-
Fəsil 3. Xronik böyrək çatışmazlığının müalicəsi
90
Dializ
qovucusu, β–adrenoblokator və lazım olduqda vazodilatator, yaxud
α-adrenoblokator təyin edilir.
Yumaqcıq fi ltrasiyası 40 ml/dəq.-dən aşağı düşdükdə tiazid-
furosemidlə əvəz olunur. Ən çox böyrəklərin funksiyasını yaxşı-
laşdıran dərmanlar (AÇFİ qrupu preparatları, dopegit, prazozin,
hidralazin) işlədilir. Diazoksid (100–200 mq) və propranololun
(160-180 mq) kombinasiyasının effektivliyini xüsusi qeyd etmək
lazımdır.
Böyrəklərlə AH münasibəti qüsurlu dövran şəklini alır, belə ki,
başlanğıcda böyrək xəstəliyi yüksək arterial təzyiqi yaradırsa, sonra
böyrək özü arterial hipertenziyanın zədələdiyi hədəfə çevrilir ki, bu
da XBÇ-nin inkişafına təkan verir. Ona görə böyrək xəstəliyi zamanı
hipertoniyanın müalicəsi labüd şərtlərdən biri olur, hətta arterial
təzyiqin göstəricilərini 120/80 mm c.süt. səviyyəsinə salmaq tövsiyə
olunur (B.Brenner, 1997).
Nefroloji xəstələrdə AH müalicəsi zamanı ilk növbədə bədənə
qida ilə daxil olan natriumun miqdarını azaltmaq və gündə istifadə
olunan xörək duzunun miqdarını 5 q-a qədər endirmək tövsiyə
olunur. İstisna olaraq böyrək polikistozu, duz itirən nefrit və XBÇ-
nin bəzi formaları zamanı xörək duzunun qəbulu azaldılmır. BH
zamanı hipotenziv terapiyanı əsas xəstəliyin patogenetik müalicəsi
ilə müştərək aparmaq lazım gəlir. Bu zaman istifadə olunan
preparatların (qlükokortikoidlər, siklosporin A, heparin, dipiridamol,
qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar və s.) da AH-ya təsiri nəzərə
alınmılıdır.
Hazırkı dövrdə BH-nın müalicəsində istifadə olunan preparatları
aşağıdakı qruplara bölmək olar:
1. Sidikqovucu preparatlar;
2. Angiotenzini çevirən fermentin inhibitorları (AÇFİ);
3. Kalsium antaqonistləri ;
4. β – blokatorlar;
5. α – adrenoblokatorlar;
6. Angiotenzin II reseptorlarının blokatorları.
91
Diuretiklər.
Böyrək xəstəliklərinin əksəriyyəti bədəndə su və
natriumun saxlanması ilə müşayiət olunduğu üçün diuretiklərin
tətbiqi bütün hallarda zəruri olmaqla, patogenetik cəhətdən də
əsaslandırılmış hesab olunmalıdır. Diuretiklərin (natriuretiklərin)
hipotenziv təsiri ürək atımının azalmasına səbəb olan mübadilə
qabiliyyətli natriumun, artıq suyun bədəndən xaric olması və ümumi
periferik müqavimətin azalması hesabına baş verir. Böyrəklərin
funksiyaları lazımi səviyyədə olduqda tiazid diuretiklərdən
(hidroxlortiazid) və tiazidəbənzər diuretiklərdən (indapamid)
istifadə olunmalıdır. XBÇ olan xəstələrə və şəkərli diabetdə il-
gək diuretikləri (furosemid, etakrin turşusu, bumetanid) istifadə
olunmalıdır.
Diuretiklərin mənfi təsirlərindən hipokaliemiyanı (tiazidlərin
tətbiqi zamanı daha çox), hiperqlikemiyanı (tiazidlər, furosemid),
hiperurikemiyanı (tiazidlər), mədə-bağırsaq pozğunluqlarını,
impotensiyanı göstərmək lazımdır.
Angiotenzini çevirən fermentin inhibitorları.
Bu qrupa daxil
olan dərman preparatları AÇF (kininaza II) təsirini tormozlamaqla,
bir təfərdən angiotenzin I-in angiotenzin II-yə çevrilməsinin qarşısını
alır, digər tərəfdən toxuma kininlərinin parçalanmasını dayandırır.
Hətta AÇFİ preparatlarının böyrəkqoruyucu təsiri aşkar edilmişdir
(Opil L.H.,1992). Yumaqcıqdaxili qan təzyiqini endirməklə AÇFİ
qrupu preparatları böyrək qan dövranını yaxşılaşdırır, bununla
da nefroprotektiv təsir göstərir, böyrəyin işemik xəstəliyinin
proqressinin dayanmasına səbəb olur, qlomerulosklerozun inkişaf
etməsinin qarşısını alır və yaxud onun inkişaf tempini ləngidir.
Həmçinin böyrək xəstəlikləri zamanı müşahidə olunan ürəyin sol
mədəciyinin hipertofi yasının dərəcəsinin də AÇFİ qrupu preparatları
tərəfi ndən reqress etməsinin müşahidə olunması haqda elmi
araşdırmaların nəticələri əldə edilmişdir.
3.2 saylı cədvəldə ən çox tətbiq olunan AÇFİ və onların dozaları
verilmişdir.
Fəsil 3. Xronik böyrək çatışmazlığının müalicəsi
|