Mehnat unumdorligini qiymat usulida aniqlash uchun foydalaniladigan

---

Mehnat  unumdorligini  qiymat  usulida  aniqlash  uchun  foydalaniladigan 

shartli  sof  mahsulot  ko’rsatkichida  yalpi  mahsulot  qiymatidan  xomashyo, 

butlovchi ashyolar, energiya, yoqilg’i va hokazolarga qilingan bevosita xarajatlarni 

chegirib tashlanadi. Shu bilan birga bu ko’rsatkichdan ish haqi, asosiy fondlarning 

eskirishi  va  foyda  chegirilmaydi.  Bu  erda  moddiy  xarajatlar  o’zgarishi  barham 

toptiriladi,  lekin  foydanining  salmog’i  va  amortizatsiyaning  salmog’i  ortadi. 

Ularning  o’zgarishi  esa  mahsulot  ishlab  chiqarish  hajmi  va  mehnat  unumdorligi 

ko’rsatkichlarini birmuncha soxtalashtirishi mumkin. 

Mehnat 

unumdorligi 

aniqlashda 

foydalaniladigan 

sof 

mahsulot 

ko’rsatkichida  yalpi  mahsulot  qiymatidan    barcha  moddiy  xarajatlarni,  shu 

jumladan  amortizatsiya  ajratmalarini  ham  chiqarib  tashlash  yo’li  bilan  hisoblab 

chiqiladi.  Xarajatlarni  va  mehnat  unumdorlgini  hisoblashda  avvalgi  mehnat 

xarajatlarining  soxtalashtiruvchi  ta’siri  to’la-to’kis  barham  toptiriladi,  lekin 

foydaning salmog’i jiddiy ravishda ortadi. Shuning uchun turli mahsulot xillarining 

turlicha  foyda  berishi  sharoitida  aynan  foyda  sof  mahsulot  va  mehnat 

unumdorligini ko’rsatkichlarini soxtalashtirishda asosiy rol o’ynaydi. Shuni aytish 

kifoyaki,  foydaning  turlichaligi  bizning  mamlakat  iqtisodiyot  uchun  xos 

bo’lib,  o’  sho’rolar  hukmronligi  davrida  markazlashgan  rejalashtirish 

doirasida  rivojlanib  kelgan edi.  Unda  foyda va  qiymatning  o’rtacha  normasi 

bo’yicha  mavjud  bo’lgan  tenglamaga  amal  qilmas  edi.  Ko’pgina  xorijiy 

mamlakatlarda olingan foyda darajasi muhim farqlar yo’qligi tufayli sof mahsulot 

usulini  mahsulot  hajmlari  va  mehnat  unumdorligini  aniqlash  uchun  batamom 

maqbul deb hisoblaydilar. 

Lekin hatto bozor iqtisodiyoti qaror topgan mamlakatlarda ham sof mahsulot 

ko’rsatkichi  tovar  yoki  yalpi  mahsulot  ko’rsatkichlariga  nisbatan  narxlarning 

tebranib turishiga ancha ta’sir ko’rsatadi. 

Mehnat  unumdorlgini  aniqlashda  foydalaniladigan  normativ  sof  mahsulot 

ko’rsatkichi sof mahsulot ko’rsatkichidan farqli o’laroq nomativ ish haqini va unga 

qo’shib  yozilgan  haqi,  shuningdek  o’rtacha  tarmoq  foydasini  o’z  ichiga  oladi. 

Shuning  hisobiga  mahsulot  har  xil  turlarning  turlicha  foyda  keltirishga  barham