Məişət zorakılığı haqqında anlayışlar. Təcavüzkar davranış nəzəriyyələri

Stokholm sindromu bir insanın onu məcbur edən və əsəbiləşdirən şərtləri mənimsəyib qəbul etməsini, ona edilənlərin fərqinə varmamasını, hətta mənimsəməsini, üzülməsinə baxmayaraq günahkarın yanında olmasını izah edən psixoloji bir davranışdır. İlk dəfə psixiatr Nils Bejerot tərəfindən təsvir edilən Stokholm sindromu onlara təzyiq edən insanlara anlayış və sədaqət nəticəsində yaranan psixoloji vəziyyət olaraq izah edilir. Stokholm sindromu adını ilk dəfə 1973-cü ildə İsveçin paytaxtı Stokholmda baş verən hadisə nəticəsində almışdır. Hadisə Stokholmda soyğunçular bankı qarət etmək istədikdə başlayır. Bankda 6 gün ərzində 4 bank işçisi 131 saat girov götürülür. Cinayətkarlar bank işçiləri ilə yaxşı rəftar edir, yaxşı münasibət saxlayırlar. Girovlar polisin fəaliyyət göstərəcəyini anlayır və cinayətkarlara xəbərdarlıq edirlər. Girovlar əməliyyatın sonunda ifadə verməkdən yayınır. Bundan əlavə, cinayətkarların müdafiə xərclərini ödəmək üçün öz aralarında pul yığırlar. Günün qəzetləri hadisəni aşağıdakı başlıqla təsvir edir: “Oğrular bankdan pul oğurlaya bilmədilər, amma bəzilərinin ürəyini oğurladılar”. Stokholm sindromundan əziyyət çəkən girovlardan biri məhkəmə prosesi başa çatdıqdan sonra bütün həyatını dəyişir. O, nişanlısından ayrılır və cinayətkarın cəzasının bitməsini gözləyir. Cinayətkar həbsdən çıxandan sonra evlənirlər.

Stokholm sindromunun yaranmasının əsas səbəbi sağ qalma instinktidir. Xarici aləmdən tamamilə təcrid olunmuş qurban, ehtiyacları üçün təcavüzkardan asılı hiss edir. Təcavüzkarın kiçik lütfləri qurbanın gözündə böyüyür və zaman keçdikcə qurban özünü təcavüzkarın yerinə qoyur və hadisələri onun gözündən görməyə, etdiyinə haqq qazandırmağa başlayır. Təcavüzkarın zorakılıq meyllərinə qurbanın tam məhəl qoymaması nəticəsində yaranan təhlükə də inkar edilir. Qurban onun yeganə müsbət münasibətinin təcavüzkarla özü arasında olduğunu düşündüyü üçün bu münasibəti də itirmək istəmir, ona görə də təcavüzkardan ayrılmaq getdikcə çətinləşir. Zorakılığa məruz qalan şəxslər təcavüzkarı təhrik etmək və ya qəzəbləndirmək üçün hər hansı bir hərəkət etməkdən çox qorxur, onun təqdirini qazanmağa çalışır və özünü onun tərəfində tutmağa çalışır. Müharibədə hərbi əsirlərdə də qarşı tərəfə patoloji bağlılıq var. Təcavüzkarla eyniləşdirmə aparıldığı bu vəziyyətdə zərər çəkən tərəfdə müxtəlif emosiyalar yaranır və girov götürən şəxslə eyniləşir və həmin şəxs şəxsiyyət dəyişikliyi yaşayır.

Davamlı zorakılığa məruz qalma nəticəsində qurbanlar təcavüzkarla eyniləşə və onun üçün sağ qalma strategiyası kimi çıxış edə bilərlər. Qurbanın iradəsi təcavüzkardan asılıdır, könüllü qərar deyil, zorakılığın birbaşa nəticəsidir.

Stokholm sindromunun səbəbləri yaş aralığına və cinsə görə dəyişir. Gənc yaşda bu vəziyyətə məruz qalan insanlar üçün nəticələr daha pisdir. Zorakılığı törədən şəxs yaşadığı vəziyyəti qəbul etmək istəməyən uşağın hər vəziyyəti sorğulamağa başladığı zaman şiddətini artırır. Yetkinlərdə vəziyyət fərqlidir. Qadınlar hadisələri daha tez qəbul edirlər. Zorakılığa məruz qalan şəxslər düşünə bilər ki, onu həyata bağlayan tək şey o insandır. Stokholm sindromu tez-tez məişət zorakılığına məruz qalan, təcavüzə məruz qalan və həbsxanada qalan insanlarda aşkar edilir. Mütəxəssislər insanların daxili aləmində qidalana bilməməsinin və yaşadıqları travmaların bu vəziyyətə səbəb olduğunu düşünür. Girov götürmə və təcavüz kimi hadisələrdə Stokholm sindromuna səbəb olan aşağıdakı hallar var.

• 
  Cinayətkarın insana psixoloji və ya fiziki təhlükə törədə biləcəyinə inamın formalaşması.
  
• 
  Cinayətkarın girova su vermək və ya yemək təklif etmək kimi müsbət və həssas davranışı.
  
• 
  Pis davranan adamdan başqa insanların davranışlarını bilməmək.
  
• 
  Saxlandıqları mühitdən qaçmaq imkanının olmadığına inanırlar.
  

Stokholm sindromundan qurtulmanın ən vacib mərhələsi insanın özünə inamını bərpa etməyə çalışmaqdır. Özünə inam çalışmaları edərkən insanın fərqli texnikalara maraq göstərməsini təmin edərək prosesi sürətləndirmək olar. Özünə inamını bərpa etməyə, düşüncə tərzini dəyişdirməyə və təkmilləşməyə açıq olmağa imkan verəcək NLP texnikalarından istifadə edilə bilər.

Məişət zorakılığının qarşısının alınması üçün sağlam ailə mühitinin formalaşmasında dövlət siyasəti ən yüksək səviyyədə təşkil edilməlidir. Zorakılığın anadangəlmə deyil, sonradan öyrənilən bir davranış forması olduğunu nəzərə alaraq demək lazımdır ki, sağlam ailə sağlam cəmiyyət deməkdir və dövlətin əsasını təşkil edən bu sosial institutların müdafiəsi və inkişafı həm dövlətin, həm də vətəndaş cəmiyyətinin daim marağında olmalıdır.