Menejment boshqarish shakli sifatida

3.Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonani boshqaruv tizimlarini takomillashtirish.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida, erkin raqobat va aholining turmush farovonligini ta‘minlashda, zamonaviy korxonalarda boshqaruv samarali ta‘shkil qilishda rahbarlik faoliyati muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizning bozor iqtisodiyotiga o‘tishi eng avvalo iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotni ta‘minlashni taqozo etadi. Bu vazifalarni hal etish uchun yurtimiz o‘zining boy tabiiy resurslaridan, mineral manbalaridan hamda fan-texnika va inson resurslaridan samarali foydalanishi zarur. Chunki jamiyatning eng oliy boyligi bo‘lgan xalq qudratli salohiyatni o‘zida jamlagan. Bu salohiyatni yuzaga chiqarish jamiyatimizni rivojlantirish va taraqqiy ettirishning juda kuchli omili bo‘lib xizmat qiladi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida korxonalarda menejer mehnatini tashkil etish va shu orqali boshqaruv tizimini takomillashtirish yo‘llarini o‘rganish. Korxonalarni boshqarishda va raqobatbardoshligini ta‘minlashda menejerlar faoliyatini takomillashtirish va istiqbollarini ko‘rib chiqishdan iborat. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida korxonalarda menejer mehnatini tashkil etish va shu orqali boshqaruv tizimini takomillashtirish yo‘llarini o‘rganish. Korxonalarni boshqarishda va raqobatbardoshligini ta‘minlashda menejerlar faoliyatini takomillashtirish va istiqbollarini ko‘rib chiqishdan iborat. Korxonalar faoliyatida menejer mehnatini tashkil etish va boshqaruv tizimini rivojlantirish masalalarinio‘rganishda Ibragimov Xusan Nasirovich‖ xususiy korxonasining ma‘lumotlaridan foydalanildi va oraliq ishning ob‘ekti sifatida o‘rganildi. Boshqaruv – ko'p ma'noli tushuncha. U ob'ektga mustaxkamligini saqlash yoki tizimning bir holatdan ikkinchi holatga o'tkazishda ta'sir etish uchun kerak bo'lgan joyda qo'llaniladi. Shu bois ―boshqaruv‖ tushunchasi boshqaruvchi ta'sirga ta'rif berish uchun qo'llaniladi. Boshqaruv tizimining turlarini ajratib ko'rsatash mumkin: masalan- ishlab chiqarishning uzluksiz bajaruvchilari bo'lgan insonlar alohida mashinalar, mexanizmlar, tizimlar, ishlab chiqarishdagi texnologak jarayonlar, aniqrog‘i, ishlab chiqarish jarayonlaridagi alohida elementlarni boshqaradi. Boshqaruvning bu sohasi ijtimoiy fanlar tomonidan fanning qator tabiiy va ilmiy sohalarini jalb etgan holda o'rganiladi. Ma'lumki, maqsad va vazifalaridan qatiy nazar, boshqaruvning turli xil tizimi, o'zida ikki tizimning birligini: boshqariladigan va boshqarayotganlarni ko'rsatadi. Boshqaruv menejmentning ob'ekti - bu ishlab chiqarish jarayonlarining elementlari majmuasidir. Bunga texnik (texnika va texnologiya), iqtisodiy (rejalar, moliya, oddiy omillar) va ijtimoiy (mehnat qilayotganlarni tashkiloti va ularning jamoaga munosabatlari) elementlar kiradi. E'tiborga olish kerakki, ko'rsatilgan elementlar majmuasida birinchi o'rinda moddiy farovonlikni yaratishda ishlab chiqarish jarayonida, insonlar tomonidan foydalaniladigan mehnat qurollari va manbalarining to'planishi turadi. Menejment tizimidagi insonlar - bu nafaqat uning bir elementi, balki ishlab chiqarishni boshqarish tizimining barcha asosiy aloqalari qo'shilib ketadigan markazdir. Menejment sohasida insonlarning mehnat faoliyatini ikki turga ajratish mumkin: ishlab chiqarish jarayoni bevosita amalga oshiriladigan "mehnat" va bu jarayonlarni bevosita boshqarishga yo'naltirilgan "faoliyat". Insonlar mehnat faoliyatining birinchi turi ob'ekt sifatida, ikkinchisi esa menejmentning sub'ekti sifatida namoyon bo'ladi. Shundan xulosa qilish mumkinki, menejment - bu avvalambor insonlarni boshqarish bo'lib, ular esa, o'z navbatida, ishlab chiqarish vositalarini boshqaradilar. Menejmentning boshqaruv va boshqaruvchi tizimlari o'rtasidagi munosabat insonlar o'rtasidagi munosabat sifatida qaraladi. Lekin ularni boshqarish - bu nafaqat hodimlarni boshqarish, balki ularning ishlab chiqarishdagi o'zaro munosabatlariga to'g‘ridan - to'g‘ri maqsadli ta'sir etish demakdir. Menejmentning sub'ekti - bu ishlab chiqarishdagi bo'g‘inlar - boshqaruv qoidalari va majburiyatlari bo'lib berilgan turli tashkilotlar, bo'g‘inlar, guruhlar uyg‘unligidir. Menejment tizimidagi sub'ekt qo'yilgan maqsadga erishishni ta'minlovchi qarorlarni ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bog‘liqdir. U ilmiy asosda ishlab chiqarishni boshqarish funktsiyalarini o'zida mujassam etgan maxsus vazifalar majmuasini, tadqiqotlar loyihaviy, rejali, tashkiliy, koordinatsion, iqgisodiy va menejmentning nazorat muammolari bilan bog‘liq vazifalarni echishga qaratilgan.
Bozor iqtisodiyoti deganda iqtisodiy faoliyatda erkinlikka, xo’jalik yuritishda oqilonalik tamoyillariga asoslangan demokratik iqtisodiyot tushuniladi. Bozor iqtisodiyotiga erkinlik xos bo’lib, uni mulkchilik shakli ta’minlaydi. Bunady iqtisodiyotda xususiy mulk, jamoa mulki va davlat mulki mavjud bo’lib, u yoki bu mulkning yakka xokimligi bo’lmaydi. Barcha mulklar teng, ular cheklanmagan holda rivojlanadi. Mulkchilikning asosini xususiy mulk tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti qachonki, insonlar moddiy va ma’naviy ehtiyojlari bilan uzviy boglangandangina, fuqorolar manfaatlari ijtimoiy qonunlar bilan himoyalangandagina, har bir kishining siyosiy, iqtisodiy va madaniy erkinligi, ijodkorligi ta’minlangandagina ruyobga chiqadi. Zero, bozor munosabatlari ijodkor, uddaburon, ma’rifatli insonlarning ijodiy qobiliyati, ishbilarmonlik va tadbirkorligini yuzaga chiqarish asnosida xalq moddiy va ma’naviy farovonligini ta’minlashning birdan-bir yo’lidir. Bozor iqtisodiyoti afzalliklari jahon iqtisodiyoti rivojlanishining tamoyillarida yaqqol ko’zga tashlanadi. Masalan, ikkinchi jahon urushida to’la vayron bo’lgan, nihoyatda katta moddiy va ma’naviy talofatga uchragan Yaponiya bozor iqtisodiyotiga o’tishi tufayli deyarli bir avlod hayoti davomida o’zini tiklabgina qolmay, eng yuqori rivojlangan mamlakatlardan qatoridan o’rin oldi. Janubiy Koreya o’tgan chorak asr davomida nihoyatda taraqqiy etdi, “Osiyo yo’lbarsi” degan nom oldi.
Bozor iqtisodiyoti umuman olganda qandaydir mutloq jumboq va yangilik emas, u insoniyatga ming yillar davomida xizmat qilib kelmoqda. Ayniqsa, bozor iqtisodiyoti Sharq mamlakatlari, jumladan, O’zbekistonda qadimdan ma’lum.
Tadbirkorlik tuzilmalarini tashkil etish turlarining rang-barangligi turli mansab va lavozimlarni egallab turgan tashkilot a’zolari o’rtasidagi o’zaro munosabatlarning har xil turlarini o’rnatilish zaruratini keltirib chiqaradi. Tashkilot ichki munosabatlari turlari uning tashkiliy tarkibi turi bilan bir xildir. U quyidagi variantlarni o’z ichiga oladi.
• chiziqli munosabatlar;
• funktsional munosabatlar;
• boshqaruv apparati munosabatlari;
• shaxslararo norasmiy munosabatlar.