Metrologiya, standartlashtirish va sifatni

Ax
— o ‘lchash natijasi; 
Ach
— kattalikning chinakam qiymati; 
A0
— kattalikning haqiqiy qiymati.
Absolut xatolikning teskari ishora bilan olingani 
tuzatma
(
popravka
) deb ataladi:
-Д = d.
(2.21)
Odatda, o ‘lchash asboblarining xatoligi keltirilgan xatolik bilan 
belgilanadi.
Absolut xatolikni asbob ko‘rsatishining eng maksimal qiymatiga 
nisbatini foizlarda olinganiga 
keltirilgan xatolik
deb ataladi:
bk =
—
100%.
(2.22)
Ax
max
2. Nisbiy xatolik — absolut xatolikning haqiqiy qiymatga 
nisbatini bildiradi va foiz ( %)da ifodalanadi:
b = [(Ax -
Ao
)/Ao] ■ 100 = (Д /Ao) ■ 100%. 
(2.23)
II. O ‘lchash sharoiti tartiblariga ko‘ ra.
1. Statik xatoliklar — vaqt mobaynida kattalikning o ‘zgarishiga 
bog‘liq b o‘lmagan xatoliklar. O ‘lchash vositalarining statik xatoligi 
shu vosita bilan o ‘zgarmas kattalikni o ‘lchashda hosil b o‘ladi. Agar 
o ‘lchash vositasining pasportida statik sharoitlardagi o ‘lchashning 
chegaraviy xatoliklari ko‘rsatilgan b o ‘lsa, u holda bu ma’lumotlar 
dinamik sharoitlardagi aniqlikni tavsiflashga nisbatan tatbiq etila 
olmaydi.
2. Dinamik xatoliklar — o ‘lchanayotgan kattalikning vaqt m o­
baynida o ‘zgarishiga bog‘liq b o ‘lgan xatoliklar sanaladi. Dinamik
74

---

2.17-rasm. O ‘lchash xatoliklari:
Am — muntazam xatolik; At — tasodifiy xatolik; Aq — qo‘pol xatolik.
xatoliklarning vujudga kelishi o ‘lchash vositalarining o ‘lchash 
zanjiridagi tarkibiy elementlarning inersiyasi tufayli deb izohlanadi. 
Bunda o ‘lchash zanjiridagi o ‘zgarishlar oniy tarzda emas, balki 
muayyan vaqt davomida amalga oshirilishi asosiy sabab b o ‘ladi.
III. Kelib chiqishi sababi (sharoitiga) ko‘ ra
— asosiy;
— q o‘shimcha xatoliklarga b o ‘linadi.
Normal (graduirovka) sharoitda ishlatiladigan asboblarda hosil 
b o ‘ladigan xatolik 
asosiy xatolik
deyiladi. Normal sharoit deganda, 
temperatura 20 °C ± 5 °C, havo namligi 65 % ± 15 %, atmosfera 
bosimi (750 ± 30) mm. sim. ust., ta’ minlash kuchlanishi nomi- 
nalidan ±2 % o ‘zgarishi va boshqalar tushuniladi.
Agar asbob shu sharoitdan farqli b o ‘lgan tashqi sharoitda ish- 
latilsa, hosil bo‘ladigan xatolik