Metropoliten elektr qurilmalari va ularning boshqarish tizimlari

О‘zbekiston temir yo‘llarida foydalaniladigan metro poyezdlari, ularning tavsiflari.
“Metropoliten elektr qurilmalari va ularning boshqarish tizimlari” – metropoliten majmualarini loyihalashtirishda, ekspluatatsiya qilishda va ta’mirlashda xarakat tarkiblarning tuzilishini, ishlashini, metall va boshqa materiallarni tejab sarflash, ta’mirlash va qurishni texnologikligini ta’minlash, eng kam nisbiy, kapital sarflar va ekspluatatsiya xarajatlarga erishish yо‘llarini о‘rganadi.
Yо‘lovchi tashish о‘z navbatida metropoliten vositalarining hafsizligini va benuqson ishlashini ta’minlashda о‘zgacha yondashuvni talab etadi. Odatda bunday hollarda harakat tarkibida bajaradigan ishlar ahamiyatini, xarakterini, metropoliten qismlarning ishdan chiqish sabablarini, hisob-kitob qilish usullarini chuqurroq bilish talab qilinadi. Shuning uchun bu fan metropoliten xarakat tarkibining elektr qurilmalariga qо‘yiladigan zamonaviy texnologiyalar haqida tushuncha, «elektr harakat tarkibi – yо‘l» elektrotexnik tuzilishining fizik xususiyatlari bо‘yicha ma’lumot beradi.
Fanni о‘qitishdan maqsad – metropoliten elektr qurilmalarining konstruktiv hususiyatlari, ishlatish asoslarini, metropoliten elektr qurilmalarini tuzilishini, ularning о‘zaro ta’sirini tahlil qilish va hisoblashni о‘rgatishdan iborat.
Fanning vazifasi – metropoliten elektr qurilmalarini tuzilishini, ishlash tarzini, elektr harakat tarkiblari ishini tashkil etish, poyezdlar harakatini tashkil etish, texnik xizmat kо‘rsatish va boshqaruv turlari, davrlari bilan tanishish, metropoliten transportida mehnatni muhofaza qilish masalalarini о‘rgatishdan iborat.
81-717.5M va 81-714.5M rusumli vagonlar 81-717, 81-714 rusumli vagonlarning keyingi modifikatsiyasi hisoblanadi. Ularning seriyali ishlab chiqarilishi Rossiyaning Mitishi shaxridagi vagonsozlik zavodi va Leningrad vagon zavodlarida о‘zlashtirildi.

1-rasm: 81-717 rusumli mashinist kabinasiga ega metropoliten vagoni
81-717.5M rusumli vagonda boshqaruv kabinasi mavjud va u bosh vagon sifatida ishlatiladi; 81-714.5M rusumli vagonda boshqaruv kabinasi yо‘q va u oraliq vagon sifatida ishlatiladi.

2-rasm: 81-717.5M rusumli mashinist kabinasiga ega metropoliten vagoni
Ushbu vagonlar SNiP11-40-80 GOSTi bо‘yicha qurilgan metro liniyalarida yо‘lovchilarni bir kishi (mashinist) boshqaradigan poyezdlarda tashish uchun mо‘ljallangan. Shu maqsadda asosiy vagonlar ALS-ARS uskunalari bilan jihozlangan.
Vagonlar atrof-muhit harorati -40 ° C dan + 40 ° C gacha bо‘lgan xaroratlarda, kontakt tarmog‘idagi nominal doimiy kuchlanish qiymati 750V bо‘lgan sharoitlarda ishlashga mо‘ljallangan.
Vagonlarning normal ishlashi asosiy yо‘llardagi minimal egri radiusi kamida 200 m bо‘lganda, yо‘lning maksimal qiyaligi 40%₀ va koleya qalinligi 1520 mm bо‘lgan holda ta’minlanadi.
Tarkibni shakllantirishda (minimal vagonlar soni 3 ta, kо‘pi bilan 8 ta) 81-717.5M rusumli vagonlar poyezdning boshi va oxirida joylashgan bо‘lishi kerak. Boshqarish va harakat xavfsizligi tizimlari poyezdni kо‘plab vagonlar tizimidan foydalangan holda bosh vagon kabinasidan bitta mashinist butun tarkibni boshqarishini ta’minlaydi.
Vagonda ARS-ALS yо‘l qurilmalari bо‘lmagan taqdirda tarkibni ikki kishi bо‘lib boshqariladi.
1977 yildan boshlab chiqarilgan ushbu vagonlarning uzel va agregatlari doimiy ravishda takomillashtirib kelingan.
Vagonlarning asosiy texnik xususiyatlari 1-jadvalda keltirilgan.
Vagonlarning asosiy texnik tavsiflari
1-jadval

Vagonlarning xususiyatlari	Vagon turlari
81-717.5M	81-714.5M
Vagon tarasining massasi, kg	34000	33000
Konstruksion tezligi, km / soat	90	90
О‘tirish uchun о‘rindiqlar soni	40	44
1 m^2da 10 ta yо‘lovchi xisobida vagonning umumiy sig‘imi	308	330
1 m^2da 10 ta yо‘lovchi xisobida о‘tirgan va turgan yо‘lovchilarning umumiy og‘irligi, kg	21.560	23.100
Salonning yoritilish tizimi	Lyuminessent	Lyuminessent
ARS-ALS tizimi mavjudligi	Xa	Yо‘q
Poyezdni boshqarish rezerv tizimi mavjudligi	Xa	Xa
TEDlarning quvvati, kVt	4x114	4x114
80 km/s tezlikga chiqish vaqti, sek	40	40
Vagonda yong‘inni aniqlash va о‘chirish tizimi mavjudligi	Xa	Xa
Poyezd raqamini avtomatik ravishda о‘qish va aniqlash tizimi	Xa	Yо‘q
Avtossepka uchidan uchigacha vagon uzunligi	19210	19210
Bosh vagonning rels kallagidan boshlab balandligi	3700	3700
Vagon bazasi	12600	12600
Vagonning xar tarafidagi eshiklari soni	4	4
Dispetcherlik aloqasi radiostansiyasi turi	42PTM-A2-4M	Yо‘q
Ventilyatsiya	Mashinist kabinasida – mexanik Salonda – tabiiy yо‘l bilan	Tabiiy va mexanik

81-717.5M, 81-714.5M rusumli vagonlarning 81-717, 81-714 vagonlaridan ajralib turadigan о‘ziga xos xususiyati quyidagicha:

- tortuv elektr dvigatelining tormozlash paytida qо‘zg‘alish ishonchliligini tormoz rezistorining qarshilik qiymatini 2,26 Omdan 2,08 Omgacha kamaytirilgan va о‘rtacha va past (5 km/soatgacha) tezliklarda elektr tormozlashni boshlash tezliklarida tortuv elektr dvigatelining qо‘zg‘alish vaqti kamaytirilgan;
- og‘irligi va о‘lchamlari kamaytirilgan, texnik xizmat kо‘rsatilishi osonlashtirilgan va ishonchliligi oshirilgan DIP-01K boshqaruv zanjirlari uchun elektr ta’minot manbaidan foydalanilgan;
- tormozlash paytida reversorning kontaktlaridagi kuchlanishni 1500 Vdan 50 V gacha kamaytirishga va reversorning tirgakli elementlarining nosozliklarida tortuv elektr dvigatelining yakorlarida paydo bо‘lishi mumkin bо‘lgan davomiy qisqa tutashuvni istisno qilishga imkon beruvchi tortish elektr dvigatelining qо‘zg‘atish chо‘lg‘amini reverslash;
- Tortuv elektr dvigatelining korpusga tutashuv paytidagi kontur toklarni istisno qilish maqsadida dvigatellar zanjirida 2ta diod о‘rnatilgan, tortish elektr dvigatelini liniyadagi qisqa tutashuvdan himoya qilish, tormoz rejimida elektr sxemani himoya qilish, tokorazdellardan о‘tishda nol relesining ishlash tezligi oshirilgan;
- yо‘lovchi vagonlari salonining asosiy va favqulodda yoritilishi ichki kuchlanish о‘zgartgichlari о‘rnatilgan C2-LL turidagi svetilniklari yordamida amalga oshiriladi;
- oq nurli faralar tо‘plamini quvvatlantirish uchun BPF-300UZ tipidagi chastotali regulyatsiyaga yega bо‘lgan doimiy kuchlanish statik о‘zgartgichlaridan foydalanilgan;
- BUDK-2UZ kompressor elektrodvigatelini quvvatlovchi kuchlanishini stabilizatsiyalash va silliq qо‘zg‘alishini ta’minlovchi blokdan foydalanish;
- TEDning qо‘zg‘atish tokini barqarorlashtiruvchi DRP 300/300 turidagi yangi avlod regulyatoridan foydalanilgan;
- Kuzov ichidagi jixozlarni yopishda qiyin yonuvchan materiallar qо‘llanilgan;
- Elektr montaj ishlarini olib borishda maxsus ishlab chiqilgan PGRO (PGR) turidagi, izolyatsiyasi yong‘inni tarqalishiga qarshilik kо‘rsatadigan simdan foydalanilgan;
- Mashinist kabinasi va apparat otsekidagi elektr apparatlar joylashuvi о‘zgartirildi. Xususan: Mashinist kabinasidan vagon ostiga yuqori kuchlanishli saqlagichlar, bitta kilovoltmetr va KVS nazorat lampasi о‘tkazilgan;
- 81-717.5M turidagi vagonlarda oldi oynaning tagiga tonnelning yoritilishini yaxshilash maqsadida qо‘shimcha ikkita FG-146 turidagi faralar о‘rnatilgan.
- Metro vagoni qurilishida ilk bor apparat bо‘limida datchiklar yordamida ishlaydigan yong‘in signalizatsiyasi tizimi qо‘llanilgan. Mashinist kabinasida qо‘shimcha tarzda shlangi apparat otsekiga chiqarilgan OP-5 kukunli о‘t о‘chirgich о‘rnatilgan.
Ushbu turdagi vagonlarda о‘tkazish pereklyuchatelida KE-46D (PS-1, PS-2) tirgakli elementlardan foydalanishni istisno etuvchi va ularni PK 163A (LK-2) kontaktoriga almashtirishga xizmat qiladigan yangi turdagi kuch sxemasi ishlab chiqilgan. Tormoz pereklyuchatelidagi KE-47D tirgakli elementlar soni kamaytirilgan. Reostat kontrollerining KE-47D tirgakli elementlar soni kamaytirilgan.