Mexanizatsiyalash muhandislari instituti

Chuqurligi, sm 
Ustining kengligi, sm. 
Sayoz egatlar………………….…...8-12 
O’rtacha egatlar…………………..13-18 
Chuqur egatlar…………………...18-25 
Tor egatlar……………………...20-25 
O’rtacha egatlar…………………..25-40 
Keng egatlar……………………..40-50 
Sug‘orishda suvning egatlarga teng taralishiga, egatlarning to‘ppa-to‘g‘ri 
bo‘lishiga ahamiyat berilishi kerak. Tuproqning yuvilishiga, zichlanishiga, qatqaloq 
bo‘lishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. 

---

74 
Yerning nishabligiga va tuproqning suv shimish darajasiga qarab, egatning 
uzunligi va suv sarfi to‘g‘ri belgilansa, belgilangan normada ekinni bir tekis 
sug‘orish mumkin. 
Egatlar yerni nishabiga qaratib olinadi. Biroq yerning nishabi 0,02 dan katta 
bo‘lsa, egatlarda suvning tez oqishga va o‘g‘itlangan tuproqning yuvilib ketmasligi 
uchun, ular yotiq chiziqlarga nisbatan sal kamaytirib olinadi. 
Egatlarning uzunligini to‘g‘ri belgilash sug‘orishni to‘g‘ri o‘tkazishda katta 
rol o‘ynaydi. Egatlarning normaga qaraganda uzun olish o‘q ariqlar olishni 
osonlashtiradi, lekin bunda ekinzorning hamma joyi bir vaqtda yetilmaydi, 
kultivatsiya qilish grafigi buziladi. Egatlarning etak qismi suvga namiqib 
to‘yinganligidan erta yetiladi va sug‘orish uchun normadan ortiq suv ketadi. 
Qishloq xo‘jalik fanlari doktori S.M.Krivovyaz o‘tkazgan tajribalarga 
asoslanib, sug‘orish texnikasi elementlarining nazariy aniqlash uchun quyidagi 
formuladan foydalanishni tavsiya qildi: 
i
R
F
q



87
(3.15) 
bu yerda
:

-g‘adir-budurlik koeffitsiyenti 
1


d
eb qabul qilingan; 
F-egatdagi suvning ko‘ndalang kesimi; 
R-gidravlik radius; 
i-egatning nishabi; 
q-egatdan oqayotgan suv sarfi, m/sek. 
 
25
,
0
/
0277
,
0
i
q
В
ур


(3.16) 
 
4
,
0
/
00128
,
0
i
q
h
ур


(3.17) 
bu yerda
: V
ur
-egatdan oqayotgan suv sathining o‘rtacha kengligi, m; 
h
ur
-egatdan oqayotgan suvning o‘rtacha chuqurligi, m. 
Egatning etak qismi (t
2
) vaqt ichida q
1
>
q
2
suv sarfi bilan suvga konadi. 
Binoborin, egat uzunligidagi barcha uchastkalarning teng chuqurlikda namiqishi 
uchun t
1
>t
2
bo‘lishi bilan t=t
1
+t
2
, q=q
1
+
q
2
va m=m
1
+m
2
bo‘lishi kerak. 
Demak egat boshidan to oxirigacha oqib borayotgan suvning tuproqqa 
shimilishi egatning oxiriga borgan sari kamayib borar ekan. Egat etagiga borgan sari 

---

75 
tuproqni bir xil chuqurlikda namiqtirish uchun suv egat oxiriga yetgandan keyin ham 
sug‘orishni davom ettirish kerak. Birok egatdan poynov chiqarish kerak. Bu holda 
quyidagi shartlarga amal qilish lozim: birinchidan, 
m
m
m
ax
t
q
ax
t
q






2
1
2
2
1
1
/
/
bu yerda
: q
2
-kamaytirilib berilayotgan suv sarfi, l/sek yoki m
3
; 
t
2
-kamaytirilib berilayotgan suv sarfi bilan sug‘orish davomati, sutka; 
m
2
-kamaytirilib berilayotgan sug‘orish normasi; 
m-umumiy sug‘orish normasi, m
3
/ga, 
Ikkinchidan
egat bo‘ylab tekis chuqurlikda namiqtirilishi kerak. 
Suv egatning boshidan oxirigacha bir tekis singishi uchun, egatga quyilgan 
suv oxiriga borguncha ketgan vaqt kancha bo‘lsa, suvni ozaytirib borish vaqti 
shundan 2-3 xissa ortiq ya’ni 
t
2
=2t
1
 
yoki 
t
2
=3t
1
bo‘lishi (odatda t
1
=8 soat va undan 
kam bo‘ladi) keraq chunki suv birinchi marta kuruk va xaydalgan tuproqdan juda 
sekin oqib boradi. Demak suvning egatga oqish tezligi, yerning nishabidan tashqari, 
yana egatda oqayotgan suv miqdoriga va tuproqniing suv singdirishiga ham bog‘liq 
Suvni tuproqqa bir tekis singdirish uchun barcha egatlarga suv bir me’yorda 
taraladi. Suvni o‘qariqdan egatlarga bir me’yorda tarash kuchirma sifon, naylar 
yordamida amalga oshiriladi,ya’ni har qaysi egatga quyilgan suv sarfini kupaytirish 
yoki kamaytirish lozim. Egat nishabi, sifon diametri va har bir sifondagi suv sarfi 
o‘rtalaridagi o‘zaro munosabatni 1.3-jadvaldan ko‘rish mumkin.