Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar



Yüklə 22,28 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə136/148
tarix16.02.2017
ölçüsü22,28 Mb.
#8634
1   ...   132   133   134   135   136   137   138   139   ...   148

Cədvəl 1. Xəzinədarlıq orqanlarının rolu və tətbiq edilmiş alətlər 

Ölkələr Xəzinədarlıq orqanlarının rolu 

Xəzinədarlıq orqanları tərəfindən tətbiq edilmiş alətlər 

ABŞ hiperaktiv 

büdcə təxsisatları 

Böyük Britaniya 

hiperaktiv 

büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər 

Yaponiya passiv 

büdcə və xəzinə (kassa) məhdudiyyətləri 

Fransa aktiv 

büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər 

Avstraliya aktiv 

büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər 

Kanada passiv 

büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər 

İtaliya passiv 

büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər 

Almaniya passiv 

büdcə öhdəlikləri üzrə məhdudiyyətlər 

 

Xarici ölkələrdə  xəzinədarlıq fəaliyyətinin öyrənilməsi göstərir ki, bütün hallarda büdcənin 



xəzinədarlıq icrasının vahid metodikası mövcud deyil. Xəzinədarlıq orqanlarının struktur və 

funksional xüsusiyyətləri tarixi inkişaf prosesində  şəklini dəyişirdi,  əsas səbəb isə ölkələrin dövlət 

hakimiyyəti orqanlarının və ictimai-iqtisadi sistemdə baş verən dəyişikliklərin nəticəsində əmələ gələn 

təsirlər idi. 

 

 


IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

732



 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

 


IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

733 



Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

 

 

 

 

PROCEEDINGS 

SECTION III 

ECONOMICAL SCIENCES 

 

 

 

Public Administration 

 

 

 

 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

734 



Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

AVRUPA BİRLİĞİ ÜYE DEVLETLERİ ARASINDA EGEMENLİK 

PROBLEMİ VE ANAYASA ÇALIŞMALARI 

 

Elmin İSAYEV 

Vergiler Nazirliyi yanında Vergi Cinayetlerinin İbtiadi Araşdırılması Departamenti 



i_elmin@hotmail.com

 

AZERBAYCAN 

 

Avrupa Birliği üye sayısının giderek artması, bürokratik sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu 



karmaşık ortamı düzenlemek için üye devletlerin yetki niteliklerinin belirlenmesine ihtiyaç 

duyulmuştur. Bu amaçla hazırlanan Anayasa Taslağı, dağınık halde bulunan hukuksal metinleri bir 

araya getirerek Birliğin hukuksal çatısını oluşturmuştur. 

Avrupa yapılanması içinde demokrasi, saydamlık ve etkinliğin sağlanarak, Birliğin hukuki 

araçlarının basitleştirilmesi ve Temel Haklar Şartı’na işlerlik kazandırılmasını temel alan Anayasal 

Anlaşma’nın geçerliliği, her bir üye devletin iradesinden kaynaklanmaktadır. Yani taslağın yürürlüğe 

girebilmesi için her üye devletin kendi belirlediği prosedürler (referandum ve/veya parlamento onayı) 

çerçevesinde anayasayı onaylaması gerekmektedir. Ancak Birliğin kurucu iki üyesi olan Fransa ve 

Hollanda da anayasanın reddedilmesi ile AB’nin siyasi entegrasyonu büyük bir darbe almış ve 

belgenin geleceği belirsizliğe gömülmüştür. 

Avrupa Anayasası`nın duraklama sürecinde gerçekleştirilen Zirve toplantılarında Taslağı yeniden 

hayata döndürmenin yolları aranmış ve Lizbon Antlaşması`nda karar kılınmıştır. Daha demokratik, 

katılımcı ve şeffaf bir Avrupa`yı hedefleyen Antlaşma`da, Anayasa`nın özüne sadık kalınarak tepki 

çeken bölümlerde düzenlemelere gidilmiştir. Onay sürecinde bu kez yalnızca parlamento yöntemi 

benimsenmiş, ancak İrlanda, Anayasası gereği referanduma başvurmak zorunda kalmıştır. Haziran 

2008 tarihinde yapılan referandumla Antlaşma`yı reddeden İrlanda, AB`den bazı güvenceler istemiştir. 

Polonya ve Çek Cumhuriyeti`nin de ancak İrlanda`dan olumlu sonuç çıkması halinde Antlaşma`ya 

onay vereceklerini açıklamasının ardından, Birlik İrlanda`ya bazı ödünler vermeyi kabul etmiştir. 

Egemenlik, devletler kamu hukukunun üzerinde özenle durduğu en popüler çalışma konusudur. 

Modern devletin, bu kavram üzerine inşa edildiği ve devletin teşekkülünde ülke ve insan topluluğu 

gibi unsurlar, egemenlik olmadan bir anlam ifade etmezler. Diğer yandan, dünya üzerindeki devletle-

rin, ekonomi, teknoloji ve sosyal alanlarda karşılıklı bağımlılık ilişkisi tesis ederek ulus-üstü örgütlere 

katılması, kaçınılmaz olarak devletin egemen statüsünde yeni düzenlemelere ve esnemelere sebebiyet 

vermiştir. 

Avrupa Birliği (AB), ulus-üstü örgütlere verilebilecek en başarılı örnektir. AB entegrasyonu, 

üyesi olan devletlerin, ulus-devletlere has bir takım hükümranlık haklarının Birlik yönetimine dev-

redilmesini icap ettirmektedir. Bu çerçevede, AB Hukuku, bir yandan üye devletlerin iç hukuklarının 

üzerinde bir yere kendini yerleştirirken, diğer yandan üye devletlerin iç hukukları üstünde doğrudan 

etki yaratarak üstünlük sağlamaktadır. 

Avrupa Birliği üye sayısının giderek artması, bürokratik sorunları da beraberinde getirmiştir. Bu 

amaçla hazırlanan Anayasa Taslağı, dağınık halde bulunan hukuksal metinleri bir araya getirerek 

Birliğin hukuksal çatısını oluşturmuştur. Söz konusu taslağın yürürlüğe girmesi ve hukuksal geçerlilik 

kazanması üye devletlerin onayına bırakılmıştır. Onay süreci, bazı ülkelerde parlamentolar yolu ile 

bazılarında ise halkoyuna başvurularak işlemiştir. Ancak Anayasa Taslağı, federal bir devleti 

çağrıştıracak unsurlar içermesi ve ulusal egemenlikleri tehdit etmesi gibi nedenlerle üye devletlerden 

tepki toplamıştır. Nitekim Fransa ve Hollanda referandumlarından çıkan “Hayır” sonuçları, diğer 

ülkelerin onay süreçlerini de olumsuz etkileyerek Taslağı rafa kaldırmıştır. 

AB Anayasası, AB'nin temelini oluşturan kurucu antlaşmaları ve bugüne kadar onları değiştiren 

tüm ek antlaşmaları tek ve yeni bir metinde bütünleştirmekte ve AB'ye tüzel bir kişilik kazandırmak-

tadır. 


Ekonomik ve ticari alanlarda sağladığı başarılardan cesaret alarak son dönemde kendi içinde 

derinlesmeyi ve kurumsallasmayı gündemine almıştır. Bu amaçın gerçekleştirilmesi için anayasa 

taslağı hazırlanarak üzerinde liderler düzeyinde uzlaşma sağlanmıştır.  

AB Anayasası’nın yürürlüğe girebilmesi için, üye ülkeler tarafından, kendi iç anayasal gerek-

lerine uygun olarak, onaylanması gerekmektedir. Bazı devletlerin iç hukukları referandumu öngör-


IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

735 



Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

mekte olup, her bir devletin uygulama tarzı henüz belli değildir. Bununla birlikte, AB Anayasasının 

kabulü için referandum, üye devletlerintercihidir; anayasa kabul için böyle bir şart öngörmemektedir. 

Çoğunlukla AB bürokratları tarafından hazırlanan ve liderler zirvelerinde son şekli verilen 

Anayasa Taslağı halkın önüne gelince yasanan gelişmelerden memnuniyetsizliğini oylarıyla ortaya 

koymuştur. Fransa ve Hollanda’da halkı Avrupa Birliği liderlerinin anayasası olarak görüldügü 

Anayasaya hayır oyu vererek açık bir tavır almıştır. 

AB’nin kurumsal reform sürecindeki hedeflerinden biri olan demokrasiden özellikle Lizbon 

(reform) anlaşması sürecinde uzaklaştığıdır. Çoğu ülkede siyasal yöneticiler ret korkusuyla ve 

kurumsallaşmanın devam etmesi adına Lizbon Antlaşması’nı halkoyuna sunmamıştır. Bu durum 

AB’de elit yönetici tabaka ile Avrupa halkları arasındaki mesafenin açılması şeklinde ve bir demokrasi 

açığı olarak yorumlanabilir. 

Uluslararası hukukun kişilerinden sayılan uluslararası örgütlerin bir türü olan ulus-üstü örgüt 

şeklinde ortaya çıkan Avrupa Birliği, kendine özgü nitelikleriyle uluslararası hukuktan ayrılarak kendi 

hukukunu yaratmıştır. Bu hukukta, gerek Avrupa Anayasası gerekse Lizbon Antlaşması, Avrupa 

Birliği gündemini uzunca bir süre meşgul eden ve küresel platformda da adlarından sıklıkla söz ettiren 

belgeler olmuşlardır. Avrupa Anayasası`nın reformize edilmiş hali olan Lizbon Antlaşması ile AB`nin 

amaçlarına ne derece yaklaşacağı ilerleyen zamanlarda belli olacaktır.

 

 

 



 

BƏLƏDİYYƏLƏRİN MALİYYƏ PROBLEMİ VƏ 

TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ İSTİQAMƏTLƏRİ 

 

ZülfiyyəSADIQOVA 

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti (UNEC) 



sadiqova-zulfiyye@mail.ru 

AZƏRBAYCAN 

 

Bələdiyyələrin yaradılması Azərbaycanın dövlət quruculuğunda yeni mərhələ olmuşdur. 



Bələdiyyələr  yaradılarkən  onlara  öz  fəaliyyətində müstəqillik verilib, regional  sosial-iqtisadi  inki-

şafda  yerli  özünüidarə orqanları  üçün  özünəməxsus məsuliyyət  və  vəzifələr  müəyyənləşdirilib.  

Bələdiyyələrin  qarşısında  duran vəzifələri yerinəyetirmək üçün müxtəlif  şərtlər tələb olunur. Bu  

şərtlərin arasında əsas yeri bələdiyyələrin geniş maliyyə potensialına malik olmasını tutur. Bələdiyyə 

maliyyəsi  yerli  əhəmiyyətli  məsələlərin  həlli  üçün  maliyyə resurslarının  formalaşması,  bölgüsü  

və istifadəsi  ilə  əlaqədar  yaranan  sosial-iqtisadi  münasibətlərin  məcmusudur. Azərbaycanda bələ-

diyyələrin maliyyəsinin təşkili məsələləri ilk növbədə "Bələdiyyələrin maliyyəsinin əsasları haqqında" 

Azərbaycan Respublikasının Qanunu olmaqla, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, “Bələdiy-

yələrin statusu haqqında”, “Bələdiyyələrin  Əraziləri və Torpaqları Haqqında”, “Bələdiyyələrin su 

təsərrüfatı haqqında”, “Yerli vergilər və ödənişlər haqqında”,  “Dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan 

Respublikasının qanunları və digər normativ aktları ilə tənzimlənir. 

Yerli özünüidarə orqanlarına demokratiyanın  əsas prinsipi olaraq yerlərdə  əhalinin  rifahının 

təmin olunması üçün bir sıra səlahiyyətlər, vəziflələr verilmişdir. Qanunvericilikdə də öz əksini tapdığı 

kimi bələdiyyələr bu səlahiyyətləri yerinə yetirmək üçün maliyyə malik olmalıdır. Hazırda yerli 

özünüidarənin maliyyəsinin  əsaslarını: Bələdiyyə mülkiyyəti; Yerli özünüidarənin yerli büdcəsi və 

digər maliyyə resursları; Dövlət mülkiyyətində olub yerli özünüidarə orqanlarının istifadəsinə verilən 

əmlak,  əhalinin tələbatlarının ödənilməsinə xidmət edən qanunda nəzərdə tutulan digər mülkiyyət 

təşkil edir. Yerli özünüidarələrin büdcəsinin formalaşmasmasında sadaladıqlarımızla yanaşı dövlət 

yardımları da xüsusi yer tutur. Bu yardımlar həm maliyyə tarazlaşdırmalarında həm də ərazinin sosial-

iqtisadi inkişafında və  əhaliyə keyfiyyətli xidmət göstərilməsində mühüm rol oynayır.  Dövlət 

büdcəsindən yerli büdcələrə  məqsədsiz (dotasiya) və  məqsədli transferlər (subsidiya və subvensiya) 

verilə bilər.  Qanunvericiliyə görə dotasiyalar yerli büdcələrə onların gəlir və xərclərini tənzimləmək 

məqsdilə əvəzsiz verilir. Dövlət büdcəsindən yerli büdcələrə ayrılan dotasiyaların həcmi il ərzində orta 

hesabla 3.5 mln.manat səviyyəsində olur. Azərbaycanda bələdiyyələrin maliyyə imkanlarının 



IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

736 



Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

artırılmasında dotasiyaların rolu böyükdür. Bütün dünyada belə yardımlar verilir. Ayrı-ayrı ölkələrdə 

dövlət yardımlarının, yəni dotasiyaların bələdiyyələrin ümumi büdcə  gəlirlərində payı 50 faizdən 

yüksəkdir. Skandinaviya ölkələrində, postsovet ölkələri olan Estoniyada bu göstərici 50 faizdən də 

yuxarıdır. Azərbaycanda isə dövlətin ayırdığı dotasiya bələdiyyələrin ümumi büdcəsinin 7 faizini 

təşkil edir. Qeyd etdiyimiz ki, Azərbaycanda bələdiyyələrə dövlət yardımlarının ediməsi effektiv deyil. 

Ümumiyyətlə bələdiyyələrin fəaliyyətinin təşkil edilməsində əsas amil olan maliyyə məsələlərində bir 

sıra problemlər vardır. Bunlar həm nəzəri konseptual əsaslarda, həm də praktikada özünü göstərir. 

Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda bu orqanın yaşı çox deyil və bir sıra problemlərin 

yaranması təbiidir. Mövcud problemlərin həlli və davamlı inkişaf üçün bir sıra addımlar atılmışdır ki, 

bunların  sırasında “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda edilən iki 

dəyişikliyi qeyd edə bilərik. Hər iki dəyişiklik bələdiyyə büdcələrinin gücləndirilməsi məqsədi 

daşıdığından çox əhəmiyyətlidir. Birinci dəyişiklik “Büdcə sistemi haqqında” qanunun 32-ci 

maddəsində edilib. Dəyişiklikdən öncə də bələdiyyələrə dövlət maliyyə dəstəyinin verilməsi ilə bağlı 

müddəalar var idi. Lakin konkret və aydın deyildi. Qanunda subvensiyanın ayrılmasının konkret 

mexanizminin olmaması praktikada onun müəyyən problemlərə  səbəb olurdu. İndiyədək 

qanunvericiliyin yaratdığı subvensiya imkanından bir neçə  bələdiyyə yararlana bilmişdir. Artıq 

konkret müddət də daxil olmaqla subvensiyanın ayrılması mexanizmi ortaya qoyulub. İkinci dəyişiklik 

isə  bələdiyyələrə ayrılan dotasiyaların məbləğinin müəyyənləşdirlməsi ilə  əlaqədardır. Belə ki, 

Dəyişikliyə  qədər maliyyə  vəziyyətindən, böyüklüyündən-kiçikliyindən asılı olmayaraq bütün 

bələdiyyələrə demək olar ki, bir-birindən o qədər də  fərqlənməyən dotasiyalar ayrılırdı. Düzdür, 

qanunvericilkdə dotasiyaların yuxarı həddinin hesablanması zamanı əhalinin sayı və ölkənin maliyyə 

ehtiyatlarının formalaşmasında onun xüsusi çəkisi və digər amillər nəzərə alınması göstərilirdi. Lakin 

reallıqda qanunun bu tələbi nəzərə alınmırdı. Artıq dotasiyanın yuxarı  həddinin yox, həddinin 

hesablanması üçün konkret kriteriyalar müəyyənləşdirilirib. Bunlar bələdiyyənin  ərazisində yaşayan 

əhalinin sayı, ölkənin maliyyə ehtiyatlarının formalaşmasında onların xüsusi çəkisi, bələdiyyənin gəlir 

və  xərcləri, bələdiyyəyə daxil olan yaşayış  məntəqələrinin cəbhə  xəttində, sərhəd zonasında, yüksək 

dağlıq ərazidə yerləşməsi, yerli əhalinin yaşayış səviyyəsi, nəzərdə tutulan sosial-iqtisadi layihələrdir. 

Edilən dəyişikliklər bələdiyyələrə ayrılan dotasiyanın məbləğinin artırılması ilə xidmət səviyyəsinin və 

əhalinin rifahının yüksəlməsinə istiqamətlənir.  

Bələdiyyə maliyyəsinin  əsasını  təşkil edən büdcə münasibətləri ilə yanaşı  bələdiyyə kredit 

münasibətləri də  bələdiyyərin fəaliyyətində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu məsələ Avropa 

Xartiyasında da öz əksini tapmışdır. Belə ki, Yerli Özünüidarəyə dair Avropa Xartiyasının 9-cu 

maddəsinin 1 və 4-cü bəndlərinin tələblərinə  əsasən, yerli özünüidarə qurumları milli iqtisadi siyasət 

çərçivəsində kifayət qədər maliyyə  vəsaitlərinə malik olmaqla yanaşı, onların  əsaslandığı maliyyə 

sistemləri yetərincə müxtəlif  və çevik  olmalıdır.  Bu  yanaşmanın  mahiyyəti  odur  ki,  sözügedən 

orqanların maliyyə  vəsaitlərinin bir hissəsini yerli vergi və rüsumlar, digər bir hissəsini dövlətin 

ayırdığı tarazlaşdırıcı transfertlər təşkil etdiyi halda, yerdə qalan hissəsini də məhz kapital bazarından 

əldə olunan vəsaitlər formalaşdırmalıdır. Belə ki, Xartiyanın elə  həmin  maddəsinin  8-ci  bəndində  

qeyd  olunur  ki,  yerli  özünüidarə  orqanları qanunvericiliyə riayət  etməklə milli  borc  kapitalı  

bazarından  istifadə imkanına  malik olmalıdır. Dünya təcrübəsində bələdiyyələrin borc bazarına çıxışı 

iki yolla təmin olunur: bələdiyyə  istiqrazlarının  buraxılması  vasitəsilə  qiymətli  kağızlar  bazarı  

vasitəsilə borclanma;  maliyyə-kredit  institutlarından  birbaşa  borclanma  (kreditlərin götürülməsi).  

Azərbaycanın mövcud bank qanunvericiliyi bələdiyyələrin kreditləşməsi üçün hər hansı  hüqüqi  

məhdudiyyətlər  qoymur.  Belə ki,  mövcud şəraitdə Azərbaycan bələdiyyələrinin kreditləşməsi üçün 

hüquqi manelər olmasa da, yerli özünüdarə qurumlarının maliyyə bazarlarına çıxışının yoxluğu da 

faktdır. Belə  vəziyyətin  əsas səbəblərindən biri bələdiyyələrin kredit götürmək üçün girov  təminatı  

məqsədilə  zəruri əmlaka  malik  olmamasıdır. Nəhayət, bələdiyyələrin borc bazarına çıxışına maneə 

olan  əsas səbəblərdən biri də    bələdiyyələrin zəruri bilik və bacarıqlara, xüsusilə  də kredit alətlərilə 

işləmək üçün zəruri strategiyaya  malik  olmamasıdır.  Bələdiyyələrin  kapital  xərclərinin  

maliyyələşdirilməsi üçün strateji proqrama malik olması son dərəcə mühümdür. Həmin proqramda 

qısa, orta və uzun müddətli dövr üçün kapital xərclərinə real ehtiyaclar,  kapital qoyuluşları üzrə 

prioritet  istiqamətlər,  planlaşdırılan  hər  bir  layihə üzrə maliyyəşdirmənin  müxtəlif variantları öz 

əksini tapmalıdır.   



IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

737 



Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Bələdiyyələrlə bağlı qeyd olunan problemlərin yaranma səbəbini birbaşa qanunvericiliklə 

əlaqələndirmək olmaz. Çünki bələdiyyə ilə əlaqəli qanunlarda maliyyə məsələləri əksərən öz ifadəsini 

tapmışdır. Təbii ki, dünya standartlarına uyğun bələdiyyə fəaliyyətini təmin etmək üçün qanunlarda bir 

sıra  əlavələrə, dəyişikliklərə ehtiyac vardır.  Xüsusilə kredit münasibətləri ilə  əlaqəli bələdiyyələrin 

kredit almaq meyarının, müddətinin, qaytarılma  şərtlərinin qanunda öz ifadəsini tapması problemin 

həlli üçün tərəfimizdən təklif olunur. Eyni zamanda islahatların, dəyişikliklərin və praktiki təkliflərin 

verilməsi üçün bələdiyyələrdə ixtisaslı kadrlara ehtiyac vardır. Bu problemin həlli üçün bələdiyyələrə 

məhz bu sahədə ixtisaslaşan kadrların cəlbi məqsədli stimullaşdırıcı  tədbirlər planının hazırlanması 

tərəfimizdən təklif olunur.  

Nəticədə, fikrimizcə  mövcud problemlərin həlli istiqamətində qeyd olunan addımların atılması 

və daimi tərəqqi istiqamətində  dəyişiklər ilə  bələdiyyələrin arzu olunan səviyyədə xidməti təmin 

ediləcəkdir. 

 

 



MÜƏSSİSƏLƏRİN SƏMƏRƏLİ FƏALİYYƏTİNDƏ VAXTIN İDARƏ 

EDİLMƏSİNİN ROLU VƏ ƏSAS İSTİQAMƏTLƏRİ 

 

Rəhim ŞİRİNOV 

Qafqaz Universiteti 

rahim.shirinov@outlook.com 

AZƏRBAYCAN 

 

Mücərrəd anlayışların dəqiq tərifini müəyyənləşdirmək olduqca çətindir. Tərifinin verilməsi çətin 



olan anlayışlardan birisi də vaxtdır. N. Genç vaxtın ölçülərinin, eninin, uzunluğunun, dərinliyinin 

olmaması kimi səbəbləri əsas götürərək vaxta tərif verməyin demək olar ki, qeyri-mümkün olduğunu 

bildirmişdir. Bu şərtlər vaxt anlayışına fərqli fikir və mövqelərin olmasına gətirib çıxarmışdır. Vaxt 

amili fərdlərin və müəssisələrin istifadə etdiyi rəqəmsal və mexaniki saat deyildir. Vaxtın müəyyən 

edilməsi üçün istfadə edilən təqvim və saat kimi ünsürlər keçən vaxtın təqib edilməsinə  və 

ölçülməsində rol oynayır. Drucker vaxtı  “ən məhdud” və “bənzəri olmayan”, Mac Kenzie “olduqca 

həssas” olaraq qiymətləndirmiş, Lakien isə “vaxt həyatdır və  ən başlıca resursdur” fikirlərini irəli 

sürmüşdür. 

Vaxt olduqca dinamik prossesdir. Vaxt anlayışı hər hansı bir hərəkətin olduğu yerdə mövcuddur. 

Başqa sözlə desək, hərəkət yoxdursa vaxt anlayışı da mövcud olmayacaqdır. Bir anlıq dünyada və 

kainatda hərəkət edən bütün varlıqların fəaliyyətini dayandırdığını düşünsək, analamaq mümkündür 

ki, belə mühitdə vaxt anlayışından söz gedə bilməz.  

Beləliklə vaxtın bir neçə xüsusiyyətini aşağıdakı kimi qeyd edə bilərik: 

a.  Vaxt unikal resursdur 

b.  Vaxt kainatda ən məhdud resursdur 

c.  Vaxt şəxslə əvəz edilə bilməz 

d.  Vaxtı pul kimi yığmaq mümkün deyildir 

e.  Vaxt mexanizmlər kimi yandırıla və ya söndürülə bilməz 

f.  Vaxt xammal kimi tədarük edilə bilməz 

g.  Vaxt istənilən halda əvvəlcədən müəyyən edilmiş dərəcədə keçir 

h.  Vaxt hamıya mövqeyindən asılı olmayaraq eyni həcmdə bəxş edilmişdir 

i.  Vaxt digər məhdud resurslar kimi idarəedilə və məntiqli istifadə edilə bilər. 

Məhdud qaynaq olan vaxt ən dəyərli xəzinədir. Nə bankda saxlanıla, nə  də satıla bilər. Onu 

sadəcə ya yaradıcı şəkildə istifadə edə, ya da zərər edə bilərsiniz. Göründüyü kimi vaxt digər müəssisə 

resursları arasında ən vacib resursdur. Vaxtı yeniləmək qeyri-mümkündür. Səmərəli ya da səmərəsiz 

istifadə olunmasından asılı olmayaraq, vaxtı geriyə qaytarmaq mümkün deyil. Lakin, digər resurslara 

nəzər salsaq onların yenidən bərpasının mümkün olduğunu rahat şəkildə bildirə bilərik. Belə ki, vacib 

ünsürlərdən biri olan pul olduqca çox tapıla bilən ünsürdür. İqtisadi artıma məhdudiyyət yaradan 

investisiyanın təklifinin tələbdən daha çox olduğu bəllidir. Digər məhdud resurslardan olan insan 

qaynaqları effektiv işçilərin əsasən azlıq təşkil etdiyi halda başqa yerdən cəlb edilə bilər. Lakin heç kəs 



IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

738 



Qafqaz University                                                                                         29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

vaxtı başqa yerdən əldə edə edə və ya yönləndirə bilməz. Buna görə də peşəkar idarəedicilər vaxtın 

məhdud faktor olduğunu başa düşür və vəzifələrinə görə deyil vaxtlarına görə planlaşdırmaqdadırlar. 

Əlavə olaraq, vaxt dilindən, dinindən, cinsindən, yaşından və  vəzifəsindən asılı olmayaraq hər kəsə 

bərabər olaraq paylanmış zəruri resursdur.Yəni, hər kəsin gündə 24 saatı, həftədə 7 günü vardır. 

Son zamanlarda texnika və texnologiyada olan dəyişikliklər və inkişaf müəssisələrdə vaxtın idarə 

edilməsi yönündə fikirləri dəyişdirmişdir. Belə ki, internet, e-mail və s. vasitəsilə informasiya artıq 

əlçatmaz deyil və prosseslərin bu şəkildə idarə olunması müəssisə  rəhbərlərinə vaxtın dəyişən 

şərtlərinə görə  qərarlarını  dəyişə bilmək imkanı yaratmışdır. Bazar iqtisadiyyatı  şəraitində 

məhsuldarlıq, insan resurslarının müəssisə daxilində  fəaliyyəti, eləcə  də büdcənin planlaşdırlması 

olduqca  əhəmiyyətli yerə  gəlmişdir. Buna paralel olaraq, vaxtın idarə edilməsi də üst sıralarda yer 

almağa başlamışdır. Çünki vaxt dəyərlidir və müəssisələrin səmərəli təşkil olunması və məhsuldarlığın 

artırılması üçün yaxşı idarə edilməlidir. 

Vaxtın idarə edilməsi ilk dəfə müəssisə  rəhbərlərinin vaxtı daha yaxşı idarə etməsi üçün 

Danimarkada yaradılmış və inkişaf etdirilmişdir. Vaxtın idarə edilməsində əsas fikir odur ki, günün ən 

kiçik hissəsinin belə düzgün planlaşdırılması müəssisələrdə  məhsularlığın təminatına dəstək olur. 

Buna görə də vaxt amili müəssisə rəhbərlərinin məqsəd və hədəfə çatmaqda istifadə edə biləcəyi ən 

vacib resurslardan biri kimi qeyd oluna bilər. Vaxt olduqca zərif resursdur. Çünki onu saxlamaq deyil 

sadəcə istifadə etmək mümkündür və yalnış istifadə edilərsə yenidən bərpası mümkün deyildir. Bu, 

istər müəssisələrdə biznesin inkişafı üçün idarəetmə obyekti, istərsə  də ayrı-ayrı  fərdlərin vaxtlarını 

daha yaxşı keçirməsi üçün əhəmiyyətli obyekt olaraq olduqca vacibdir. Vaxtın idarə olunması 

müəssisədə kadrların nəticəyə çatmaqda məntiqli olaraq vaxtdan istifadə etdiyi uzun və ya qısa 

müddətli period kimi müəyyən oluna bilər. Vaxtın effektiv idarə edilməsi Azərbaycanda rəhbərlərin 

qarşılaşdığı çətinliklərdən birisidir. 

Vaxtın idarə olunması biznesdə ən çox danışılan mövzulardandır. Səbəbsiz də deyil. Çünki vaxt:  

- Ən dəyərli resursdur 

-Vaxt puldur 

-Vaxt məhduddur 

-Hər bir işin vaxt məhdudiyyəti var 

-Vaxt bizi gözləmir 

Vaxtın daha səmərəli idarə olunmasına tələbat da elə burdan yaranır. Hər kəsə gün ərzində eyni 

qədər verilən, dəyişilə bilməyən, artırıla bilməyən aktiv kimi onun daha səmərəli idarə olunması 

zəruridir. 

Vaxtın idarə edilməsinin əsas səbəbləri kimi aşağıdakıları qeyd edə bilərik: 

  Səmərəliliyin təmin olunması; 

  Müəyyən edilən hədəflərə çatmaq; 

  Karyeranın imkanlarının böyüdülməsi; 

  Vəzifə təsnifatlarının uyğun bölüşdürülməsi. 

Son dövrlərdə vaxtın kifayət qədər olmamaması  hər bir fərd üçün problem halına gəlmişdir. 

Xüsusilə, peşəkar iş mühitində məhdud zaman daxilində bir neçə işi həyata keçirmək məcburiyyətində 

qalmışdırlar. Müəyyən vaxt daxilində  işlərin həyata keçirilə bilməməsi insanları vaxtla bağlı daha 

vacib addımlar atmağa sövq etmişdir. Buna görə  də, vaxtın idarə edilməsi mövzusu fərdi inkişaf 

mövzularında siyahının ilk pilləsində yer almışdır. 

Vaxtın idarə edilməsi məqsədlərə  və  hədəflərə çatmaq üçün olduqca vacib resurs olan vaxtın 

səmərəli və məhsuldar istifadəsidir. Vaxtın idarə edilməsində əsas mərhələ mövcud zaman daxilində 

edilə biləcəklərin planlaşdırılmasıdır. Əlbəttə ki, vaxtı sadəcə işləyərək keçən müddət kimi düşünmək, 

vaxtın idarə edilməsi demək deyildir. Bu halda, sadəcə, vaxtın fərdləri idarə etdiyini demək 

mümkündür. Vaxtı səmərəli idarə etmək anlayışı hər bir saatın, dəqiqənin müəyyən olunmış məqsəd 

və hədəfləri planlaşdıraraq istifadə etmək mənasında istifadə oluna bilər.  

Vaxtın idarə edilməsi baxımından əsas şərt, hər bir fəaliyyət sahəsinə ayrılan vaxtın istifadəsi və 

bir sahədən digər sahəyə bölüşdürülməsinin müəyyən edilməsidir. Bu, - müasir idarəetmənin təsiri ilə 

işçilər daha yaxşı  məhsul istehsal edə bilir, hadisələri nəzarətdə saxlaya bilir və vaxt və enerjilərini 

daha məhsuldar və  səmərəli istifadə edə bilirlər. Bunun nəticsəsində  əldə olunan vaxt daha geniş 

planlar qurulmasına, yeni fikirlərin üzə çıxarılmasına və yeni layihələrin icra olunmasına, bacarıq və 

qabiliyyətlərin inkişaf etedirilməsinə, işçilərin özlərin vaxt ayırmasına şərait yaradır. 


Yüklə 22,28 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   132   133   134   135   136   137   138   139   ...   148




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin