Microsoft Word Ðflокхменч1
Yüklə 0,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 BAG‘RIKENGLIK DIYORI
Saminova N.X., Toshkent Farmatsevtika Instituti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi Dinshunoslik fani o‘qituvchisi
O‘rta Osiyo mintaqasida, xususan, O‘zbekiston azaldan turli urf-odat, madaniyat, til, turmush tarziga ega bo‘lgan, xilma-xil dinlar e’tiqod qiluvchi bir- biriga o‘xshash bo‘lmagan bir necha xalqlar yashagan o‘lkadir. O‘zbekiston jo‘g‘rofiy nuqtai nazardan muhim savdo yo‘llari chorrahasida joylashgan bo‘lib, ko‘plab davlatlar bilan iqtisodiy-ijtimoiy, madaniy aloqalar olib borgan. Bu jarayonlar natijasida yerli xalqning diniy va madaniy hayotiga katta ta’sir ko‘rsatgan. Aynan shu omillar xalqimizning nafaqat ma’naviy-ma’rifiy balki diniy bag‘rikengligining ma’naviy asosini tashkil qiladi. Yurtimiz zaminida qadim zamondan islom dini bilan bir qartorda boshqa dinlar, madaniyatlar yonma-yon yashab, rivojlanib va bu jamiyatning ma’naviy yuksalishiga muayyan hissa qo‘shdi. Asrlar davomida yirik shaharlarimizda masjid, cherkov va sinagogalarning mavjud bo‘lishi, turli millat va dinga mansub qavmlarning o‘z diniy amallarini erkin ado etib kelayotgani buning tasdig‘idir. Tariximizning eng murakkab, og‘ir davrlarida ham ular o‘rtasida diniy asosda mojarolar bo‘lmagani xalqimizning diniy bag‘rikenglik borasida katta tajriba to‘plaganidan dalolat beradi. Bag‘rikenglik xalqimizga xos xislat bo‘lib, bir zumda paydo bo‘lgan emas, u biz uchun an’anaviydir. Vatanimiz tarixiga qisqacha nazar tashlasak, hozirgi O‘zbekiston hududi insonlarda ilk diniy tasavvurlar va aqidalar paydo bo‘lgan eng qadimgi o‘lkalardan biri ekaniga guvoh bo‘lamiz. Tosh asrining o‘rtalarida ajdodlarimiz orasida turli hayvonlar va Quyoshga topinish, keyinroq fetishizm, animizm, totemizm, afsungarlik (magiya) tarqaldi. Ana shunday sharoitda ham boshqa ta’limot e’tiqodchilariga adovat ko‘zi bilan nazar solmadilar. O‘zbekistondagi dinlararo bag‘rikenglik va millatlararo hamjihatlik o‘zining chuqur tarixiy ildizlariga ega. Yurtimiz hududi ming yillar davomida Buyuk Ipak yo‘lining muhim qismi bo‘lib kelgan. Bu yerda savdo-sotiq, ilm-fan, madaniyat markazlari vujudga kelgan. Ularning rivojlanishida xalqimizga xos bag‘rikenglik, mehmondo‘stlik, o‘zga madaniyat vakillariga hurmat tuyg‘ulari asosiy omillardan bo‘lgan. Shuning uchun o‘lkamizda turli xalqlarning urf-odat va an’analari o‘zaro uyg‘unlikda rivojlanib borgan. Mamlakatimiz istiqlolga erishgan dastlabki kunlardanoq millatlar o‘rtasida totuvlik, jinslar o‘rtasida tenglik, boshqa xalqlar urf-odatlarini hurmat qilish, e’tiqod erkinligi kabi masalalarga davlat siyosati darajasida ahamiyat berildi va huquqiy 2 jihatdan kafolatlandi. Shuningdek, Prezidentimiz BMT Bosh Assambleyasining 72- sessiyasida ishtirok etib, o‘z nutqlarida “Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik” deb nomlangan maxsus rezolyutsiyani qabul qilish taklifi bilan murojaat qildilar.
Ushbu
tashabbusdan so‘ng qisqa muddatda hujjat loyihasi tayyorlandi hamda 2018 yil 12 dekabr kuni BMT Bosh Assambeliyasining yalpi sessiyasida muhokama qilinib, ishtirokchi davlatlar tomonidan bir ovozdan qo‘llab-quvvatlandi.
Darhaqiqat, bugun O‘zbekistonda 130 dan ortiq millat, 16 ta diniy konfessiya vakillari do‘stona hayot kechirmoqda. BMT tomonidan 1995 yil – Xalqaro bag‘rikenglik yili deb e’lon qilindi va uni amalga oshirilishida muvofiqlashtiruvchi tashkilot – YUNESKO deb topilgan. Shu yili YUNESKO Bosh konferensiyasi “Bag‘rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi” ni qabul qildi. “Bag‘rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi”da bag‘rikenglik tushunchasiga aniqlik kiritilib, turli shart-sharoitlarda davlat va shaxs munosabatlari, huquq va vazifalari belgilab berildi. “Bag‘rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi”da bag‘rikenglik tushunchasiga shunday ta’rif berilgan: “Bag‘rikenglik – bizning dunyomizdagi turli boy madaniyatlarni, o‘zini ifodalashning va insonning alohidaligini namoyon qilishning xilma-xil usullarini hurmat qilish, qabul qilish va to‘g‘ri tushunishni anglatadi. Uni bilim, samimiyat, ochiq muloqot hamda hur fikr, vijdon va e’tiqod vujudga keltiradi. Bag‘rikenglik – turli tumanlikdagi birlikdir. Bu faqat ma’naviy burchgina emas, balki siyosiy va huquqiy ehtiyoj hamdir. Bag‘rikenglik – tinchlikka erishishni musharraf qilguvchi va urush madaniyatsizligidan tinchlik madaniyatiga eltuvchidir”. “Bag‘rikenglik” tushunchasi ilmiy faoliyat va ijtimoiy hayotning turli sohalari, jumladan, siyosat va siyosatshunoslik, sotsiologiya, filosofiya, ilohiyot, ijtimoiy axloq, qiyosiy dinshunoslik kabi sohalarda keng istifoda etiladigan tushunchalardan biri hisoblanadi. Lotincha tolerare, ya’ni “chidamoq”, “sabr qilmoq” ma’nosini anglatgan bu so‘z, asosan bir insonning boshqa inson dunyoqarashiga toqat qilishini bildirsada, etimologik tahlil uning tom ma’nosini doim ham ochib beravermaydi. Shu o‘rinda YUNESKO “Bag‘rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi”da “tolerant” ya’ni “bag‘rikenglik” tushunchasiga berilgan ta’riflarni keltirib o‘tmoqchiman: Bag‘rikenglik – yon berish, andisha yoki xushomad emas. Bag‘rikenglik – eng avvalo, insonning universal huquqlari va asosiy erkinliklarini tan olish asosida shakllangan faol munosabatdir. Hech qanday vaziyatda ham bag‘rikenglik ana shu asosiy qadriyatlarga tajovuzlarning bahonasi bo‘lib xizmat qilmaydi. Bag‘rikenglikni alohida shaxslar, guruhlar va davlatlar namoyon qilishi lozim.
3 Bag‘rikenglik – inson huquqlarini qaror toptirish, plyuralizm (shu shujumladan, madaniy plyuralizm), demokratiya va huquqning tantanasi uchun ko‘maklashish majburuyatidir. Bag‘rikenglik – aqidabozlikdan, haqiqatni mutlaqlashtirishdan voz kechishni anglatuvchi va inson huquqlari sohasidagi xalqaro-huquqiy hujjatlarda o‘rnatilgan qoidalarni tasdiqlovchi tushunchadir. Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, bugungi kunda kishilik jamiyati turli etnik hamda diniy nizolar va ziddiyatlar, to‘qnashuvlar girdobi ostida qolgan davrda, bir tomondan, insoniyat o‘zining bir butunligini, ikkinchi tomondan, alohida olingan har bir jamiyatda ichki birlik, totuvlik va hamkorlik bo‘lgandagina mavjud muammolarni hal qilish, yangilari paydo bo‘lishining oldini olish va taraqqiyotni ta’minlash mumkinligini tobora chuqur anglab bormoqda. Shu nuqtai nazardan qaraganda, jamiyatda ijtimoiy bag‘rikenglik muhitini qaror toptirish muhim ahamiyatga ega. Bag‘rikenglik omillarini avvalo oilada farzandlar tarbiyasida ham singdirib borish, o‘sib kelayotgan yosh avlodda Vatan kelajagiga daxldorlik hissi shakllanishiga xizmat qiladi. Yüklə 0,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|