Microsoft Word G`azna maruza

3.2. Davlat budjeti g’azna ijrosini tashkii qilishda 
g`aznachilikning o`rni va ahamiyati 
Davlat moiiyasini boshqarish masalaiari iqtisodiyot va 
moliya nazariyasida markaziy o`rinni egallaydi. iqtisodiyotimiz 
va davlat moliyasini boshqarishdagi muammolar shundan 
iboratki, 
bozor 
xo`jaligi 
o`z-o`zini 
tartiblovchi 
va 
rivojlantiruvchi tizim (bozorning "ko`rinmas qo`li") bo`lishiga 
qaramasdan, hech qachon davlat aralashuvisiz samarali 

---

ishlamagan. Tarixiy taraqqiyotdan maiumki, umuman olganda, 
kapitalistik bozor xo`jaligining yuzaga kelishi faol davlat 
aralashuvi bilan sodir boigan. Masalan, 1563-yilda ingiiz 
qirolichasi Elizaveta I milliy baliqchiliknt qoilab-quwatlash va 
unga boigan taiabni oshirish maqsadida o`z xizmatkorlariga 
haftasiga 2 marta go`sht roahsulotlarini iste'mol qilishni 
taqiqlagan. 1666-yilda esa Angliyada jun mahsulotlarini sotish 
bilan bogiiq qiyinchiliklami tugatish uchun bir qator tadbirlar 
amalga oshirilgan, xususan, vafot etgan fuqarolarni jun matodan 
bo`lgan kiyimlarda dafn etish majburiy qilib qo`yilgan, bu 
qonunni 
buzganlarga 
5 
funt-sterling 
miqdorida 
jarima 
belgilangan. 
Aksariyat hozirgi zamon iqtisodchi-olimlarning fikricha, 
bozorning 
"ko`rinmas" 
davlatning 
"ko`rinadigan" 
bilan 
to`ldirilib turishi kerak. Bu borada kelishmovchiliklar, qarama-
qarshi fikrlar yuzaga kelishining sababi bu aralashuvning qay 
darajada bo`lishi bilan bog`liq, lekin davlatning tartiblovchi 
tamoyili, asosan, ko`pchilik olimiar tomonidan etirof etilmoqda. 
Bunday yakdillikning asosiy sababi shundaki, olimlaraing 
ftkriga ko`ra, bozor jamiyatda mavjud bo`lgan iqtisodiy va 
ijtimoiy muamrnolarning barchasini o`z-o`zidan hal qila 
olmaydi. Misol uchun, monopoliya sharoitida o`z-o`zini 
tartiblash raqobatni rivojlantira olmaydi, bu esa tovarlar maium 
turiari narxining oshishiga olib keladi va natijada aholi 
daromadlari iqtisodiyotning alohida bir scktorida usbianib 
qoladi. Bunday holiarda bozor mexanizmi samarasiz ishlay 
boshlaydi 
va 
iqtisodiy 
tangiik 
sharoitida 
iqtisodiyotni 
barqarorlashtirishda bozor mexanizmi sust qatnashadi. Shuning 
uchtm, iqtisodiyotni tartiblovchi qo`shimcha mexanizmlarni 
ishlab chiqish ehtiyoj tug`iladi. Ana shunday mexaitizmlardan 
biri — davlatning iqtisodiyotni tartiblovchi dastak va 
vositataridir. Iqtisodtyotni faqat "ko`rinmas qo`l"ga tashlab 
qo`yish ijobiy natija bennasligini va bu haqiqatning naqadar 
to`g`ri ekanligini bugungi kundagi reallik, jahonda yuz 

---

31 
berayotgan to`fonlar tasdiqlab turibdi. Xulosa qilib aytganda, 
iqtisodiyotni davlat tomonidan tartiblash-ning bosh maqsadi - 
iqtisodiy va ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash, mamlakatda 
mavjud ichki tuzumni mustahkamlash, mamlakat iqtisodiyoti va 
ijtimoiy jarayonlarni jahondagi o`zgaruvchan sharoitlarga 
moslashtirishdan iborat. Tartiblashning boshqa barcha maqsad 
va vazifalari ana shu bosh maqsadga bo`ysundirilgan. 
Bu borada davlat moliyasini boshqarish va tashkil qilishda 
qanday vazifalar turganini ta'kid.lab o`tish o`rinli, ular 
muvozanatlashtirilgan 
bozorga 
kirib 
borishda 
barqaror 
taraqqiyotga erishish maqsadida maksimal darajada moddiy va 
moliyaviy rezervlarni qidirib topish; 
- ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish istiqbollari va maqsadli 
dasturlarning 
samarali 
bajarilishini 
ta'minlovchi 
budjet 
daromadlarining umumiy hajmini to`g`ri belgilash; 
- umumdavlat ahamiyatiga ega bo`lgan barcha tadbirlarai 
uzluksiz moliyalashtirish ehtiyojini inobatga olgan holda, davlat 
budjeti xarajatlari umumiy hajmini to`g`ri belgilash va ularni 
optimallashtirish; 
- iqtisodiyotdagi intlyatsion tendensiyalar va pul-kredit 
nobarqarorligini bartaraf etishga, miiliy pul birligining 
barqaroriigini 
ta'minlashga 
qaratilgan 
moliyaviy 
barqarorlashtirish dasturlarini davlat budjet siyosati chora-
tadbirlari bilan muvofiqlashtirish; 
- iqtisodiy 
jihatdan 
maqsadga 
muvofiq 
bo`lgan 
noinflyatsion manbalar hisobidan budjet defitsitiga barham 
berish yoki uni qisqartirish; 
-- iqtisodiy mintaqahir, xo`jalik sohalari va budjetlar 
o`rtasida davlat daromadlarini qayta taqsimlash yo`li bilan turli 
darajadagi budjetlami balanslashtirish maqsadida budjetni 
oqilona tartibga solishni amalga oshirish; 
- keng ko`lamli ijtimoiy-iqtisodiy dasturlaming samarali 
amalga oshirilishini ta'minlash imkonini bcradigan budjetni 

---

o`rta 
va 
uzoq 
istiqbolga 
mo`ljallab 
rejalashtirishning 
ahamiyatim oshinsh; 
- soliq majburiyatlarini bajarishda alohida fuqarolar va 
yuridik shaxslarning moliyaviy faoliyatlari ustidan nazoratni 
ta'miniash; 
- zamonaviy 
tcxnika 
va 
texnologiyalardan 
keng 
foydalanish 
asosida 
va 
moliyaviy 
hisob-kitoblaming 
avtomatlashtirilgan tizimini joriy qilish orqali budjetlami tuzish 
va ijro etish jarayonlarini avtomatlashtinsh va boshqalar. 
Ushbu strategik vazifalarni bosqichma-bosqich amalga 
oshirish doirasida O`zbekistoRespublikasi "Davlat budjetining 
g’azna ijrosi to’g’risida"gi (26.08.2004) Qonununirtg qabul 
qilinishi budjet tjrosining g’aznachtlik tizimiga tilishiga asos 
soldi. 2005 yil may oyida davlat budjeti ijrosining g’aznachilik 
tizimini bosqichma-bosqich joriy eushni amalga oshirish 
maqsadida O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi huzurida 
"Davlat budjetining g’azna ijrosini tatbiq etish va uslubiyot 
boshqarmasi", keyinchalik (2007-yilda) uning negizida Moliya 
vazirligi g`aznachiligi tashkil etildi. 
kaziy Bankining hududiy boshqarmalarida g’aznachilikning 
yagona 
hisobraqami 
subschyotlari 
ochiladi. 
Respubiika 
mintaqalarida davlat xarajatlarini o`z vaqtida moliyalashtirishni 
ta'minlash 
maqsadida 
g`aznachilikning 
topshirig`i 
bilan 
Markazty Bank tomonidan butun ish kuni mobaymda 
subschyotiarga va subschyotlardan pui mablag`-larini o`tkazish 
tashkil 
etiladi. 
Mablag` 
o`tkazish 
va 
davlatning 
pul 
mablag`larini xarajat qilish uchun faqat Moliya vaziriigi ruxsati 
bilan bank schyotlarini ochish inumkin. Bu huquq Davlat 
g`aznachisiga Moliya vazirligining buyrug`i bilan yuklatilgan. 
O`zbekistoRespublikasining 
Markaziy 
Banki 
va 
g`aznachiliko`rtasidagi 
o`zaro 
munosabatlarga 
taaliuqli 
masalalar ular o`rtasida tuzilgan shartnoma asosida tartibga 
solinadi. 
g`aznachilikyilda, 
kami-da, 
bir 
marta 
ushbu 

---

33 
shartnomalarning tahiilini o`tkazishi shart, agar g`aznachilikfikri 
bo`yicha shartnomalarni ko`rib chiqish talab ctiisa, ikkala tomon 
talablarini qondirish maqsadida shartnomalarni qayta tuzish 
tadbirlari ko`riladi. 
Davlat budjetining kassaviy ijrosini amalga oshirish 
jarayonida g`aznachiliktijorat banklari bilan ham shartnoma 
tuzadi. 
Bu 
banklarning 
ro`yhati 
O`zbekistoRespublikasi 
Markaziy Banki tavsiyasidan keyin aniqlanadi. O`zbekiston 
Rcspublikasi 
Markaziy 
Banki 
va 
tijorat 
banklart 
g`aznachiliktalabi bilan quyidagt maiumotlarni bcrishga majbur: 
- budjet 
tashkiiotlarining 
bankda 
ochiigan 
shaxsiy 
hisobraqamlari, unda mablag`lar ayianishi va qoldig`i to’g’risida 
maiumot; 
- g`aznachilik so`ragan aniq budjet tashkilotming yoki 
umng tavsiyasi bilan ochilgan bank hisobraqamidagi mablag`lari 
to’g’risida maiumot. 
Davlat 
budjetining 
ijrosi 
to’g’risidagi 
hisobot 
g`aznachiliktomonidan 
O`zbekiston 
Respublikasi 
Moliya 
vazirligiga taqdim etiladi. Davlatbudjeti g’azna ijrosining 
buxgaltertya hisobi g`aznachiliktomonidan, shuningdek, davlat 
soliq va bojxona xizmati organlari, budjet tashkilotlari hamda 
davlat 
rnaqsadli 
jamg`armalarini 
taqsimlovchi 
organlar 
tomonidan davlat budjetintng g’azna ijrosi buxgalteriya 
hisobining yagona hisoblar rejasi va budjet tasnifi asosida 
tashkil etiladi hamda amalga oshinladi. Davlat budjeti g’azna 
ijrosining 
buxgalteriya 
hisobi 
yagona 
hisoblar 
rejasi 
O`zbekistoRcspublikasi Moliya vazirhgi tomonidan ishiab 
chiqiladi va tasdiqlanadi. 
g`aznachilikyuridik va jismoniy shaxslarga ular tomonidan 
ortiq-cha to`langan soliqlar, yig`imlar va boshqa majburiy 
to`lovlar summalari, qonun hujjatiarida beigilangan tartibda 
yagona g’azna hisobraqa-midan yoki g`aznachiiikning boshqa 
bank hisobraqamlaridan qayta-rilishini amalga oshiradi. 

---

O`zbekistoRespublikasi Budjet Kodeksiga, shuningdek, turlt 
darajadagi davlat boshqaruvi o`rtasida tushumlar taqsimotini 
tartibga 
soladigan 
boshqa 
qonunlarga 
muvofiq, 
g`aznachiliktushumiarni turli darajadagi budjetlar o`rtasida 
taqsimlash uchun javobgar hisoblanadi. g`aznachilikbeigilangan 
budjet tasnifiga muvofiq, barcha davlat tu-shumlarini ularning 
aniq 
ro`yhati 
bo`yicha 
yagona 
g’azna 
hisobraqa-mida 
yuritilishini ta'miniaydi, qonun asosida g’aznachilikning yagona 
hisobraqamidan 
barcha 
to`lovlarni 
amalga 
oshirishga 
g`aznachilikjavobgar hisoblanadi. 
Davlat moiiyasini isloh qilish, davlat budjetining g’azna 
ijrosini joriy etish, budjet mablag`larini boshqarish va ularning 
shakllanishi hatnda ishlatilishini nazorat qilish jarayonlari 
mukammallashib, tako-millashib bormoqda. Bu jarayonlarni 
amalga 
oshirishda 
O`zbekistoRespublikasi 
Prezidentining 
"Davlat budjetinmg g’azna ijrosi ttzimini yanada rivojlantirish 
chora-tadbirlari 
to’g’risida"gi 
PQ-594-son 
(28.02.2007) 
Qarorining qabul qilinishi muhim qadam bo`lib xizmat qildi. 
Prezident Qarorining ijro etilishi doirasida Moliya vazirligi 
huzuridagi "Davlat budjetining g’azna ijrosini tatbiq etish va 
uslu-biyoti boshqannasi" hamda mahalliy moiiya organlarining 
g’azna-chilik bo`linmalari negizida O`zbekistoRespublikasi 
Moliya vazirligi g`aznachiligi va uning hududiy bo`linmalari 
tashkil etildi. 
PQ-594-son Qaror biian Moliya vazirligi g`aznachiligi 
zimmasiga quyidagi asosiy vazifalar yuklatildi
- davlat budjetining kassa ijrosi, jumladan, tushadigan 
daromad-larni turii darajadagi budjetlar o`rtasida taqsimlash, 
budjetdan mablag` oluvchilarnitig xarajatlar smetaiari ijrosi va 
davlat budjeti ijrost to’g’risida hisobot tuzish; 
- davlat 
budjeti 
mablag`larini 
yagona 
g’aznachilik 
hisobraqami, shuningdek, tegishii budjetlar daromadlari va 
xarajatlari o`rtasidagi kassa uziiishlarining oidini olishni 

---

35 
ta'minlaydigan hududiy g’aznachilik hisobraqamlarini joriy etish 
orqali boshqarish; 
- budjet tashkilotlarini, shu jumladan, mudofaa va 
xavfsizlik tuzilmalarini moliyaiashga yo`naltiriladigan budjet 
mablag`laridan 
foydalanishni 
maqbullashtirish 
ustidan 
monitoringnt 
amalga 
oshirish, 
bunda 
ular 
tomonidan 
ruzilayotgan shartnomalarning sifati ta'minlani-shini, ularning 
maqsadga rnuvofiqligi va narx-navo yechimini nazarda tutish 
hamda vositachiiik xizmatlaridan voz kechish; 
- xarajatlar smetasi va ro`yhatga olingan shartnomalarda 
nazar-da tutilgan qatiy summalar doirasida tovar(ish, xizmat)lar 
yetkazib beravehilaming bevosita hisob raqamlariga budjet 
mablag`lari oluv-chilar nomidan va ulaming topshirigi bo`yicha 
to`lovlami amalga oshirish orqali to`lov intizomiga so`zsiz rioya 
etilishi ustidan ta'sir-chan nazoratni ta'minlash; 
- davlat budjeti g’azna ijrosining buxgalteriya hisobi va 
hisobotini yuritish, davlat budjeti ijrosi haqida axborot yig`ish, 
qayta ishlash va tahlil qilish, shuningdek, O`zbekiston 
Respublikasining davlat ichki va tashqi qarzlariga xizmat 
ko`rsatish, O`zbekiston Respublikasi kafolatlarini ijro etish. 
Bugungi kunga kelib g`aznachilikva uning hududiy 
bo`linmalari 
shtatlari 
shakllantirilgan 
bo`Iib, 
markaziy 
g`aznachilikka 92 ta, g`aznachilik hududiy bo`linmalanga 2261 
ta, jami g`aznachilik tizimiga 2353 ta shtat birligi ajratilgan. 
Lekin davlat budjeti g’azna ijrosi bilan qamrab olinayotgan 
jarayonlami hisobga oladigan boisak, g’aznachilik orqali budjet 
daromadiari va xarajatlari ijrosi, budjetdan tashqari maqsadli 
jamg`armalarning daromad va xarajatlari ijrosi, budjet 
tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag`lari tusbumi va sarll 
ijrosi amalga oshirilayotganligini, bu bilan bog`liqbo`lgan ish 
hajmining 
ortib 
borayotganligini 
hisobga 
olib, 
g`aznachilikamaiiyot boshqarma-lari bo`linmalari shtatlari 
sonini qayta ko`rib chiqish zarurligini etirof etish lozim. 

---

"Amaliyot boshqarmasi", "Metodologiya, moliyaviy 
resursiar va hisoblarni boshqarish boshqarmasi" va "Davlat 
budjetining g’azna ijrosi tahlili va nazorati boshqarmasi" singari 
boshqarmalar kiradi. o`z navbatida, ushbu boshqarmalar 
tarkibiga bir qancha bo`limlar kiradi. 
1. Amaliyot boshqarmasi tarkibiga quyidagilar kiradi: 
- Yuridik majburiyatlarni ro`yhatga olish va narxlarni 
monitoring qilib borish bo`limi 
- Moliyaviy majburiyatlami ro`yhatga olish va to`lovlarni 
amalga oshirish bo`limi 
- Mudofaa idoralari tashkilotlarining yuridik va moiiyaviy 
majbu-riyatlarini ro`yhatga oiish va to`lovlarini amalga oshirish 
bo`limi 
- Huquq tartibot tashkilotlarining yuridik va moliyaviy 
majbu riyatlarini ro`yhatga olish va to`lovlarini amalga oshirish 
bo`limi 
- Davlat maqsadli va boshqa budjetdan tashqari jamg`arma-
laming yuridik va moliyaviy majburiyatlarini ro`yhatga olish 
bo`limi 
- Hisob - kassa amaliyoti bo`limi 
- O`zbekistoRcspublikasiga kirib keladigan barcha turdagi 
gumanitar yordam va texnik ko`mak vositalarmng hisobi 
bo`limi. 
2. Metodologiya,