Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
MAQOM (arab. - joy, o‘rin, manzil) -islomda so’fiylikka xos tushuncha, har bir so’fiy 
bosib o‘tishi lozim bo‘lgan bosklchlar. Tariqatlarda M.larning soni har xil keltiriladi, lekin 
ko‘p hollarda 4 M. tilga olinadi: shariat, tariqat, ma’rifat, haqiqat (q. Tasavvuf). Lekin, 
tasavvufning ayrim yirik namoyandalari M.larni ko‘proq deb hisoblagan. Mas., Fariduddin 
Attor 7 maqom, G’azoliy 9 maqomni ta’riflagan. Har bir M. ham o‘z navbatida bir necha 
kichik bosqichlarga bo‘linadi (ayrim so’fiylarda bu bosqichlar 8 dan 10 gacha 
ko‘rsatilgan) va ular manzil deb ataladi. 
 
MAQSURA ("To‘silgan") - xalifa, hokim yoki boshqa yuqori mansabdor shaxslarni 
olomondan to‘sib turish maqsadida shaharning jome’ masjidida mehrob va minbar 
yonida o‘rnatilgan o‘yma yog‘och panjarali ravon (pavilon) yoki oddiy panjara bilan 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
190
to‘silgan joy. Uni joriy qilishni Muoviya (661-680) bilan bog‘laydilar, u hayit namozlarida 
tiqilinch paytida sodir etiladigan suiqasdlardan o‘zini saqlamoqchi bo‘lgan; 7-a. oxiri - 8-
a. boshida M. eng yirik noibliklar markazlarida paydo bo‘lgan, so‘nfa yirik ma’muriy 
markazlardagi barcha jome’ masjidlariga tarqalgan. Asta-sekin bu istilohni qo‘llash ham 
o‘zgargan, M. deb masjiddagi har qanday to‘silgan, ajratib qo‘yilgan joy, mas., ayollar 
namoz o‘qiydigan panjarali ayvon yoxud xazina saqlanadigan ravon (pavilon) atala 
boshlangan. Zamonaviy masjidlarda odatda M. yo‘q.
 
MAHDIY (arab. - Alloh tomonidan to‘g‘ri yo‘lga yetaklanuvchi) - islomda zamona oxir 
bo‘lganda yerga qaytib kelib adolat o‘rnatadi, deb tasavvur etiladigan payg‘ambar. 
Shialikda M.ga e’tiqod qilish katta o‘rin egallagan.
 
MAHDIYLIK - zamona oxir bo‘lishi va Imom Mahdiyning kelishi haqidagi diniy ta’limot. 
Zamona oxir bo‘lganda "yashiringan imom" yerga qaytib kelib, adolatli tuzum o‘rnatadi, 
degan e’tiqod dastlab shialar o‘rtasida kelib chiqqan. Keyinchalik bu ta’limot sunniylarga 
ham o‘tgan. Islom mamlakatlarida M. g‘oyalaridan ayrim davlatga qarshi harakatlarning 
rahnamolari ham foydalangan. Mas., Eronda bobiylar qo‘zgolonining boshlig‘i Ali 
Muhammad (q. Bob) va 1881 y.da Sudanda dehqonlar va ko‘chmanchilarning isyoniga 
rahbarlik qilgan Muhammad ibn Axmad (1848-85) va b. o‘zlarini al-Maadiy deb e’lon 
qilgan.
MAHMAL (mihmal, mahmil) - keng ma’noda tuyaning ustiga o‘rnatilgan taxtiravon; 
unda boy sayyoxdar, odatda ayollar olib yurilgan. M. ash-sharif, yoki oddiy M. – 
hashamatli bezatilgan bo‘sh taxtiravon, muqaddas shaharlar Makka va Madina (al-
Xaramayn) ustidan siyosiy homiylik ramzi. 1266 y.dan va tanaffuslar bilan 1952 y.gacha 
bir qator musulmon davlatlari (Misr, Iroq, Suriya, Yaman) Makkaga hajga 
yuborilayotgan asosiy hojilar karvoni qatorida M.ni ham qo‘shib jo‘natganlar. 
Bu an’ananing paydo bo‘lishi mamluk sultoni Beybars (1260-1277)ning Bag‘dodni 
mo‘g‘ullar tomonidan bosib olinganidan so‘ng (1258) xalifaning ayrim imtiyozlariga 
merosxo‘r bo‘lishi, Misr va Yaman bilan raqobatda (1258-1282) kisva jo‘natish huquqini 
qo‘lga kiritishga intilishi bilan bog‘liq. Bu amaliyotga rioya etish, u yoki bu mamlakat 
tomonidan Makkaga M. jo‘natishdan bosh tortish davlatning qudrati yoki siyosiy 
obro‘sining oshgani yoki zaiflashganini, musulmon hukmdorlariningo‘zaro raqobatini aks 
etgirgan. An’ana bir necha bor vahhobiylarning qarshiligi tufayli to‘xtab qolgan. 
Musulmon xalqlari orasida M. - haj marosimlarini bajarishni ifodalovchi eng muqaddas 
ramzdir. M. alohida tuya yoki maxsus vagonda tashilib karvonning markazi bo‘lib xizmat 
qilgan. M.ni Makkaga jo‘natish, u yerda uni shaharning ko‘zga ko‘rinarli yeriga, so‘ngra 
uni Arafot tog‘i etagiga o‘rnatish, M.ni xojilar karvoni bilan qaytib kelishi xalq bayramiga 
aylanib ketgan. M. - baraka keltiruvchi deb hisoblangan. M. jo‘natish amaliyoti bekor 
qilingandan keyin u bilan bog‘liq udumlar xotiradan o‘chib bormoqda. 
MAHR (turkcha mehr; sinonimi sadoq) - teng huquqli nikoh (zavoj) tuzilgan paytda 
xotiniga ajratib beradigan mulk. M. to‘lash - shunday nikohning asosiy sharti bo‘lib, 
nikoh munosabatlari uchun xotinga to‘lanadigan haq sifatida qaraladi. M. faqat xotinga 
tegashli bo‘lib, xotinning eri vafot etsa yoxud eri taloq etib beva qolgudek bo‘lsa, uni 

---

Islom Ensiklopediyasi