Microsoft Word Materiallar Full
AÇIQ AÇAR İNFRASTRUKTURU VƏ ONUN AZƏRBAYCAN MODELİ
Yüklə 18,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
AÇIQ AÇAR İNFRASTRUKTURU VƏ ONUN AZƏRBAYCAN MODELİ
Ali ŞAHINTAŞ, Elvar QƏHRƏMANOV, Orxan ABIŞLI Qafqaz Universiteti asahintas@qu.edu.az, eqehremanov@qu.edu.az, orxan.abisli@hotmail.com AZƏRBAYCAN
mövcuddur. Və bu xidmətlər geniş kütlələr tərəfindən istifadə olunmaqdadır. Bu vəziyyət açıq bir şəbəkə olan İnternetdə fərqli təhlükəsizlik problemlərini də üzə çıxardır. Xüsusilə elektron bank və elektron ticarət strukturlarındakı təhlükəsizlik problemləri nəticəsində meydana gələn itkilərin həcmi daha da artmışdır. Bu xidmətlərdə istifadə edilən statik şifrlər və buna oxşar statik şəxsiyyət tanıma üsulları aktiv rol oynasa da, həqiqi bir şəxsiyyət tanıma funksiyasını təmin edə bilmirlər. Buna görə də, məsələn, bank əməliyyatlarını tam və təhlükəsiz bir şəkildə elektron mühitdə yerinə yetirə bilmək üçün, təsdiq və səlahiyyətin (authority) təmin edilməsi kimi məsələlər həll olunmalıdır. Dünyanın bir çox ölkəsində elektron hökumət sistemləri və buna bağlı xidmətlər istifadəyə verilmişdir. Bu cür sistemlərdə də həqiqi bir şəxsiyyət tanıma strukturu vacibdir. İnternet şəbəkəsində edilən əməliyyatlarda şəxsiyyətin müəyyən edilməsi üçün rəqəmsal sertifikat sistemi yaradılmışdır. Bütün rəqəmsal sertifikat sistemləri PKI (Public Key Infrastructure) yəni Açıq Açar İnfrastrukturu (AAİ) əsasında qurulmuşdur. Təhlükəsizlik məsələlərindən biri də İnternetdə gəzən məlumatların yalnız lazımlı insanlar tərəfindən görülə bilməsini təmin etməkdir. Qısaca fərdilik adlandırılan bu problemi həll etmək üçün məsləhət görülən bütün sistemlər kriptoqrafiya elminə əsaslanmaqdadır. Həlli şifrləməyə dayanan digər bir təhlükəsizlik məsələsi isə identifikasiyadır (authentication). İdentifikasiya şəbəkə üzərində əməliyyat edən bir istifadəçinin həqiqətən iddia etdiyi adam olduğunu qarşı tərəfə sübut etməsidir. Bunun bir sonrakı mərhələsi isə əməliyyat edən istifadəçinin etdiyi əməliyyatı heç bir vaxt inkar edə bilməməsi məsələsidir (non-repudiation). İdentifikasiya və inkar edə bilməmə sistemlərində ən çox istifadə edilən üsul rəqəmsal imzalama (digital signature) üsuludur. Rəqəmsal imza, bir məlumatın şifrləmə metodları istifadə edən bir prosesdən keçirilməsi nəticəsində əmələ gələn bir rəqəmsal məlumatdır. Buradakı ən vacib məsələ imzanı sadəcə məlumat sahibinin yarada bilməsi və bir başqasının bu imzanı təqlid edə bilməməsidir. Bundan başqa hər hansı bir alıcının imzalanmış məlumat aldıqda, imzanı yoxlayıb doğrulaya bilməsi də lazımdır. Bu şəkildə bir rəqəmsal imza sistemi ancaq açıq açar (public key) əsaslı şifrləmə alqoritmləri istifadə edilərək qurula bilər. Açıq açar istifadəsindəki ən böyük problem, insanların yanlış açıq açar istifadə etmələri istiqamətində aldadılmalarıdır. Bu problemin həll olunmasında ən çox istifadə edilən üsul sertifikatdır (certification). Sertifikat, bir istifadəçinin açıq açarının o istifadəçiyə aid olduğunu göstərən rəqəmsal bir sənəddir. Bu sənəd etibarlı bir insan tərəfindən rəqəmsal olaraq imzalanır. Sertifikat imzalayan etibarlı insanlara Sertifikat Avtoriteti (certificate authority - SA) deyilir.
|