Microsoft Word menejment va marketing asoslari

8-chizma. Ehtiyoj va u orqali kishilarni motivlashtirishni ifodalovchi model 
Ko’rinib turibdiki, motivatsiya jarayoni qandaydir (bilib yoki bilmay orzu 
qilinayotgan) ehtiyojga bo’lgan etishmovchilikdan yoki qoniqishning etarli, yoxud 
umuman yo’qligidan boshlanadi. So’ngra shu qoniqishga erishish uchun maqsad sari 
harakat qilinadi. Ehtiyojning qondirilishi darajasi kishini kelajak sari intilishini 
belgilab beradi. Agar u muayyan narsadan qoniqish hosil qilsa, u holda keyingi motiv 
uni boshqa yuqoriroq ehtiyojga rag’batlantiradi. Jahon amaliyotida motivatsiya 
vositasida unumli mehnatga chorlashning turli nazariyalari mavjud. Bo’lar jumlasiga: 
 "X" (iks) va "Y" (igrek) nazariyasi; 
 kutish nazariyasi; 
 boisiy (gigienik) tozalanish nazariyasi; 
 adolatlilik (haqqoniylik) nazariyasi; 
 ehtiyojlar ustunligi nazariyasi. 
Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi negizida kishilar ehtiyojlari va qiziqishlari 
orqali ularning mehnatlarini motivlashtirish g’oyasi yotadi. Buni quyidagi chizmadan 
ko’rish mumkin (9-chizma): 
Bu erda: 1 - rahbar bo’ysinuvchilarga ehtiyoj va qiziqishlarni chetlab ta'sir 
ko’rsatadi (bu erda qarorlarning bajarilishi hech kimni qiziqtirmaydi); 
2 - qo’l ostidagilarga faqat rahbarning ehtiyoji va qiziqishini inobatga olingan 
holda ta'sir o’tkaziladi (bu erda qarorlarning bajarilishi faqat rahbarning manfaatini 
ko’zlaydi); 
Qаrshi 1 2 3 4 O’zаrо tа’sir 
hаrаkаt
(3) 
(1, 2, 3) 
 
9-chizma. Motivlashtirish vositasida boshqarish usuli 
3 - boshqarish o’zaro ta'sir ostida amalga oshiriladi. Bu erda qarorning 
bajarilishiga har ikkila tomon manfaatdor; 
4 - ta'sir qilish faqat bo’ysinuvchilarning ehtiyoji va qiziqishiga asoslanadi. 
1, 2 va 4 yondoshuvlar bilan xodimlar o’rtasida qarshi harakatga olib keladi. 
Natijada rahbar va jamoa, rahbar va ayrim xodimlar ehtiyojlari o’rtasida 
Rahbar 
Bo’ysinuvchilar 
Ehtiyoj va qiziqishlar 
Ehtiyoj va qiziqishlar 

---

92
nomuvofiqlikning paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. SHku sababli rahbar 
motishlashtirishni faqat ehtiyoj va qiziqishlar yordamida amalga oshirishi lozim. 
Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi ham rahbarlardan boshqarishni faqat ehtiyoj va 
qiziqishlar vositasida, ya'ni 3-yondoshuv orqali amalga oshirishni talab qiladi. 
Chunki boshqa (1, 2 va 4) yondoshuvlar qarshi harakat bo’lib, xodimlar va jamoa 
bilan rahbariyat o’rtasida ixtiloflarga olib kelishi mumkin.