Microsoft Word mirzaliyeva gunel docx



Yüklə 0,6 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə17/24
tarix02.01.2022
ölçüsü0,6 Mb.
#45652
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   24
mirzaliyeva gunel (2)

 

Süd məhsullarının dünya bazarı: əsas rəqəmlə

 

dünya balansı 

2010/11 

2011/12 


qiymətləndirmə 

2012/13 


proqnoz 

2010/11-ci illə 

müqayisədə 

2011/12-ci ildə 

dəyişikliklər 

milyon ton südə hesablanmış 

Cəmi, süd 



istehsalı 

713.6 


730.1 

750.1 


2.7 

Ə

KTT-nin ətə olan 



qiymətlərin 

indeksi (2002-2004=100) 

2010  2011  2012 

Yanvar-aprel 

2011-ci il yanvar-aprel 

dövrü ilə müqayisədə 

2012-ci il yanvar-aprel 

dövrünə dəyişikliklər,% 

200 

221 


198 

-13.4 



40 

 

Cəmi, ticarət 



47.8 

50.7 


52.7 

4.0 


Tələbat və təklif göstəriciləri Əhalinin hər nəfərinə ərzaq istehlakı: 

 

Bütün  dünya 



(kq/il) 

103.3 


104.5 

106.1 


1.6 

İ

nkişaf  etmiş 



ölkələr (kq/il) 

233.4 


234.3 

237.8 


1.5 

İ

nkişaf 



edən 

ölkələr (kq/il) 

67.8 

69.5 


71.1 

4.02.2 


Ticarət 

-

istehsalın  payı 



(%) 

6.7 


6.9 

7.0 


1.2 

 

Cədvəl 8.  



Mənbə: Abbasov İsmət Dursun oğlu. Azərbaycanın və dünya ölkələrinin kənd 

təsərrüfatı. Bakı 2013 



 

Dünya üzrə taxıl istehsalında Azərbaycanın payı 

 

göstəricilə



2012-ci il üzrə 

1. Dənli bitkilərin səpin sahəsi, milyon ha 

Dünya, cəmi 

1 572,0 

o cümlədən Azərbaycan 

1,032 

ondan buğda: 

Dünya, cəmi 

1 048,0 

o cümlədən Azərbaycan 

0,688 



2. Taxıl istehsalı, milyon ton 

Dünya, cəmi 

2 371,0 

o cümlədən Azərbaycan 

2,8 



41 

 

ondan buğda: 



 

Dünya, cəmi 

700,0 

cümlədən Azərbaycan 

1,847 

3. Dünyada Azərbaycanın payı, %-lə 

Səpilən sahədə 

0,07 

o cümlədən buğda 

0,07 

Taxıl istehsalında 

0,12 

o cümlədən buğda 

0,26 

4. Əhalinin bir nəfərinə taxıl istehsalı, kq 

Dünya, cəmi 

327 

o cümlədən Azərbaycan 

301 

ondan buğda: 

100 

Dünya, cəmi 

100 

o cümlədən Azərbaycan 

198 

Cədvəl 9.  



Mənbə:  İsmət  Abbasov  Azərbaycanın  və  dünya  ölkələrinin  kənd  təsərrüfatı, 

Bakı 2013 

 

Kənd  təsərrüfatı  üçün  istehsal  vasitələrini  istehsal  edən  sahələrdə  və  qida 



sənayesində  həmçinin  enerji  istehlakı  artır.  Xarici  ticarətin  genişlənməsi  ASK 

məhsullarının ölkələrarası axınının bir neçə dəfə artması ilə əlaqəlidir, bu da kənd 

təsərrüfatı  və  ərzaq  məhsullarının  daşınmasına,  saxlanmasına  müxtəlif  enerjin 

ehtiyatlarının sərf edilməsinə gətirib çıxarır. 

Azərbaycanda  heyvandarlıq  əsas  məşğuliyyət  növlərindən  biridir.  Ölkədə 

heyvanların aşağıdakı növləri vardır: maldarlıq; camışçılıq; qoyunçuluq; keçiçilik; 

atçılıq; quşçuluq; dovşançılıq; arıçılıq; balıqçılıq; heyvandarlıq:  (min başla) [26] 

 

 

 



42 

 

1991-ci ildə 



2011-ci ildə 

Artım (faizlə) 

İ

nək naxırı 



1533,3 

2412,3 


157,3 

Camış naxırı 

292,9 

269,6 


92 

Cəmi iri buynuzlu heyvanlar 

1826,2 

2681,9 


146,8 

İ

nəklər 



619,6 

1159,7 


187,2 

Ana camışlar 

114,1 

128,1 


112,7 

İ

nəklər və ana camışlar 



733,7 

1288,1 


175,6 

Qoyunlar 

5098,5 

7931,9 


155,6 

Keçilər 


193,8 

627,4 


3,2 dəfə 

Qoyun və keçilər 

5292,3 

8559,3 


161,7 

Atlar 


65,6 

72,2 


110,0 

Dəvələr 


0,2 

0,3 


1,5 dəfə 

Quşlar 


27665 

23162 


83,7 

Arılar 


193,2 

212,6 


110,0 

Dovşanlar 

1,6 

1,4 


87,5 

 

Cədvəl 10.  



Mənbə: http://www.economy.gov.az  

 

“2008  -  2015  -  ci  illərdə  Azərbaycan  Respublikasında  əhalinin  ərzaq  



məhsulları  ilə  etibarlı  təminatına  dair  Dövlət  Proqramı”  və  “Azərbaycan 

Respublikası regionlarının 2014 – 2018 - ci illərdə sosial - iqtisadi inkişafı Dövlət 

Proqramı”nın  icrasına  uyğun  olaraq  kənd  təsərrüfatı    məhsulları    istehsalçıları 

tərəfindən  2014  -  cü  ildə    məhsul  istehsalı  üçün    müvafiq  tədbirlər  həyata 

keçirilmişdir. [26] 

Belə  ki,  2014  -  cü  ildə  məhsul  istehsalı  üçün    1612,7  min  hektar  (çoxillik 

ə

kmələrsiz)  sahə  əkin  altında    istifadə    edilmişdir  ki,  bu  da    01.01.2014  -  cü  il 



tarixli  torpaq balansı üzrə 1723,9 min hektar əkin yerinin  93,6 faizinə bərabərdir. 

 



43 

 

Ə



kin sahələrinin  1000,5 min hektarını və ya 62,0 faizini payızlıq və yazlıq dənli 

və dənli  paxlalı bitkilər, 165,7 min  hektarını və ya 10,3 faizini  kartof, tərəvəz və

bostan    bitkiləri,  43,7    min  hektarını  və  ya    2,7    faizini  texniki  (pambıq,  tütün, 

şə

kər  çuğunduru,    günəbaxan  və  s.)  bitkilər,  402,7  min  hektarını    və  ya    25,0 



faizini  yem  bitkiləri  təşkil  etmişdir.  İstifadə  edilməyən  sahələr  (111,2  min  ha) 

ə

kinlərin növbələşdirilməsinə uyğun olaraq dincə qoyulan və herik kimi becərilən 



sahələrdir. [26] 

2014  -  cü  ildə  həmçinin  mövcud  134,2  min  hektar  meyvə,  16,1  min  hektar 

üzüm    bağlarının  və  904  hektar  çay    plantasiyalarının  aqrotexniki  qaydada 

becərilməsi    həyata  keçirilmişdir.  [26]  Təsərrüfat  ilində  payızlıq  və  yazlıq  əkin 

sahələrində  lazımi  aqrotexniki  qulluq  aparılmasına  baxmayaraq  iqlim  dəyişikliyi 

bitkiçiliyə,  xüsusilə  də  ərzaq  təhlükəsizliyi  baxımından  əsas  strateji  sahə  olan 

taxılçılığa  mənfi  təsir  göstərmişdir.  2013  -  cü  ilin  payızında  991.0  min  hektarda 

dən və yaşıl yem üçün payızlıq taxıl səpilmişdir ki, onun da 637,4 min hektarını 

buğda, 353,5 min hektarını arpa təşkil etmişdir. 2013 - cü ilin payızından 2014 -

cü ilin yazınadək (taxılın vegetasiyası dövründə) respublika ərazisində baş vermiş 

uzunmüddətli quraqlıq,  habelə suvarma  suyunun çatışmazlığı  nəticəsində  bir  sıra 

regionlarda  (Qobustan,  Şamaxı,  Şəki,  Qəbələ,  Cəlilabad)  zəif  və  seyrək  çıxışlar 

alınmış, taxılın cücərmə, kollanma və boruyaçıxma kimi fenoloji fazaları normal 

keçməmiş, bitkilər böyümə və inkişafdan qalmışdır. Bundan əlavə, yaz aylarında 

bəzi  rayonlarda  güclü  küləklə  müşahidə  olunan  dolu  düşməsi,  leysan  yağışların 

yağması  da  taxıl  və  digər  əkinlərə  ziyan  vurmuşdur.  Qeyd  edilənlərlə  bağlı  bəzi 

sahələr tamamən məhv olmuş, (Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən 

yaz əkinin axırınadək 935.3 min hektar payız əkini salamat qalmışdır və ya 55,7 

min  ha  əlverişsiz  iqlim  şəraiti  nəticəsində  məhv  olmuşdur),  bu  cür  sahələrin 

normal dən və sünbül verməsi mümkün olmamış, məhsuldarlıq xeyli aşağı düşmüş 

və  nəticədə  istehsalda  ötən  illə  müqayisədə  azalma  müşahidə  olunmuşdur.    Belə

ki, 1 dekabr  2014 - cü il vəziyyətinə  963,3 min hektar  payızlıq və yazlıq dənli və

dənli    paxlalıların  (qarğıdalısız)    məhsulu  yığılmış,  hər  hektardan  22,8  sentner 



44 

 

olmaqla cəmi 2179,3 min ton məhsul  istehsal olunmuşdur. Yığılmış ümumi taxıl  



sahəsinin 604,0 min  hektarını  buğda bitkisi  təşkil edir ki, bu sahədən də  cəmi 

1446,5  min  ton    və  ya  hər  hektardan    23,9  sentner  buğda  toplanmışdır.  Eyni 

zamanda, 37,3 min hektar dən üçün qarğıdalı sahəsinin 37,1 min  hektarı (99,4%) 

yığılmış,  hektardan  54,0  sentner  olmaqla  200,1  min  ton  məhsul  yığılmışdır. 

Bunlarla  yanaşı,  61,7  min    hektar  kartof  sahəsindən  819,3  min  ton  və  ya  hər  

hektardan  132,9  sentner  kartof,  76,0  min  hektar  tərəvəz  bitkiləri  sahələrindən 

1181,6 min ton  və ya  hər hektardan  155,5 sentner tərəvəz, 28,0 min hektar ərzaq 

üçün bostan bitkiləri sahəsindən 440,9 min ton və ya hər hektardan 157,3 sentner 

bostan, 11,7 min hektar dən üçün  günəbaxan  sahəsindən 20,3 min ton və ya hər 

hektardan 17,3 sentner  günəbaxan,  1,1 min hektar tütün sahəsindən 2,9 min ton 

tütün yarpağı, habelə  5,7 min hektar şəkər çuğunduru sahəsindən 166,4 min ton 

və  ya hər hektardan 334,6 sentner şəkər çuğunduru və  22,9 min hektar pambıq 

sahəsindən  24.11.2014  tarixə 40,6  min  ton  və  ya  hektardan  17,7  sentner  pambıq 

məhsulu yığılmışdır. [26] 

Bundan  əlavə,  istehsalçılar  tərəfindən    844,6  min  ton  meyvə    məhsulları, 

147,6 min ton  üzüm və 459,2 ton yaşıl çay yarpağı  istehsal edilmişdir. 

Respublikanın bütün rayonları maldarlıqla  məşğul olur. İnək  naxırının 46,5 

faizi  cins  və  cinsi  yaxşılaşmış  heyvanlardır.  Onların  19,9  faizi  təmiz  qanlı,  26,6 

faizi cinsi yaxşılaşmış mal-qaradır. [26] 

         Respublikada heyvanların 24,9 faizi qonur qafqaz, 21,6 faizi qara - ala, 11,8 

faizi  holştin-friz, 6,2 faizi simmental, 5 faizi şvis cinsləridir. [26] 

Respublikada  ən  çox  qaramal  Sabirabad  və  Cəlilabad  rayonlarındadır. 

Sabirabad  rayonunda  109716  baş   (o  cümlədən  54483  baş  inək  və  camış), 

Cəlilabad  rayonunda  isə  98968  baş  (  o  cümlədən   49969  baş  inək  və  camış) 

qaramal vardır. [26]  

Bakı  şəhərinin kənd və qəsəbələrində 3030 baş inək vardır. Onların hamısı 

qara ala cinsindəndir. 

Ölkədə  olan  inək  naxırının  38,7  faizi  Aran  iqtisadi  rayonunun 




45 

 

təsərrüfatlarındadır. [26] 



Camışa xalq arasında “qara mirvari” deyirlər. Respublikada cəmi 269,6 min 

baş  camış  vardır.Onun  128,4  min  başı  ana  camışlardır.  Camışların  hamısı  cins 

heyvanlardır.Onlara Azərbaycan camış cinsi deyilir. [26] 

Ə

n çox camış Ağdaşda (26248 baş), Yevlaxda (24193 baş),  Ucarda (20549 



baş),  Sabirabadda  (17404  baş),  Şəkidə  (13393  baş),  Bərdədə  912088  baş), 

İ

mişlidədir (12013 baş). [26] 



       Respublikada olan camışların  63,5 faizi Aran iqtisadi rayonundadır. Harada 

gölməcələr və bataqlıqlar varsa, orada camışçılıq surətlə inkişaf edir. (26) 

Azərbaycanlılar  ta  qədimdən  qoyun  saxlamaqla  məşğul  olurlar.  Qoyunlar 

yayda  yaylağa,  qışda  qışlağa  aparılır.  Belə  bir  vəziyyət  qoyun  saxlayan 

tərəkəmələrin, padarların köçəri və yarım köçəri həyat sürmələrinə səbəb olurdu. 

Azərbaycanlılar  qoyun  ətinə  (xüsusilə  qoyun  ətinin  kababına)  meyilli 

olduqlarına  və  xalça,  gəbə,  palazı  çox  sevdiklərinə  görə  qoyunçuluqla  daha  çox 

məşğul olurlar. [26]  

Hazırda  qoyunların  52,7  faizi  cins  və  cinsi  yaxşılaşmış  heyvanlardır.  O 

cümlədən 18 faizi təmiz qanlı cins, 34,7 faizi mələz heyvanlardır. (26) 

Respublikada  çox  məşhur  qarabağ  (sürünün  25  faizi),  bozax  (sürünün  21 

faizi),  caro (sürünün 13,7 faizi) , balbas (sürünün 8 faizi) qoyunları vardır. [26] 

Azərbaycanda ətlik qala və qaradolaq qoyunları da yetişdirilir. Bu qoyunların 

analarının orta diri çəkisi 50-70 kq, qocalarının diri çəkisi 80 - 90 kq olur. 

Azərbaycanda qoyunları 99,9 faizi qabayunlu quyruqlu qoyunlardır. 

Azərbaycan  dağ  merinosu  Vətən  cinsidir.  Onu  1933  -  1947  ci  illərdə 

akademik 

F. Məlikov və başqaları yaratmışlar. 

Ə

n  iri  qoyunçuluq  rayonları  Gədəbəy  (363638  baş),  Şəki  (304756  baş), 



Ağcabədi  (323326  baş)  rayonlarıdır.  Respublikada  olan  qoyunların  29,5  faizi  və 

2499625 başı Aran iqtisadi rayonundadır. [26]  

Respublikada  mövcud  77,2  min  baş  at   vardır.  Atların  37,7  faizi  və  yaxud 



46 

 

951 başı cins və cinsi yaxşılaşdırılmış atlar, o cümlədən  26,2 faiz (660 baş) təmiz



qanlı cins, 11,5 faizi (291 baş) mələz atlardır. [26]  

Azərbaycan ta  qədimdən  Qarabağ və Dilbaz at cinsləri vardır. Bu atlar cins 

atların 50,7  faizini təşkil  edir.  Ölkədə  olan  atların 27,4  faizi  Qarabağ, 23,3  faizi 

Dilbaz atlarıdır. [26] 

Azərbaycanda  2  dövlət  at  zavodu  (Ağdam  və  Ağstafa  at  zavodları)  və  2 

dövlət  atçılıq  təsərrüfatı  (Şəki  rayonundakı  “Daşüz”  camışçılıq  müəssisəsinin

nəzdində  və  Ağstafa  rayonunun  Sadıxlı  kəndindəki  atçılıq  təsərrüfatları)  vardır. 

Ağdam  at  zavodunda  Qarabağ  atları,  Ağstafa  at  zavodunda  İngilis  minik  atı,  2 

dövlət atçılıq təsərrüfatında isə Dilbaz atları yetişdirilir. [26] 

 “Zaman” ləqəbli Qarabağ atı 1956-cı ildə Sovet ittifaqı Kommunist Partiyası 

Mərkəzi  Komitənin  birinci  katibi  N.S.Xruşşov  tərəfindən  Böyük  Britaniyanın 

kraliçası II Yelizavetaya hədiyyə verilmişdir. [26]  

Almaniyanın  Frankfurt  şəhərində  “Qarabağ”  atlarının  dostları”  cəmiyyəti 

yaradılmışdır.  Bu  cəmiyyətə  almaniyalı  xanım  Verena  Şolian  rəhbərlik  edir  və 

onun 3 baş Qarabağ atı vardır. [26] 

Quşların  23,2  faizi  yumurtalıq,  76,8  faizi  ətlik  və  ətlik-yumurtalıq  cins 

olmuşdur.  Yumurtalıq  toyuqlar  arasında  Loman  Braun  (64,4  faiz),  Ağ  rus  (1,8 

faiz),  ətlik  və  ətlik-yumurtalıq  toyuqlar  arasında  isə  Ross  (82,2  faiz),  Gümüşlü 

Adler (4,8 faiz) və Kobb (1,1 faiz) cinsləri üstünlük təşkil edir. [26]  

Qazların 2,7 faizini Boz - obraşin, 2,9 faizini iri boz, 89,8 faizini yerli cinslər 

təşkil edir. [26] 

Ördəklərin  4,2  faizini  Pekin,  3,1  faizini  Ağ  Ukrayna  və  88,2  faizini   yerli 

cinslər təşkil edir. [26] 

Respublikada 212651 arı ailəsi vardır. Hər il arıçılıq məhsullarının sərgi-satış 

yarmarkası  keçirilir.  Bu  tədbir  arıçılığın   daha  da  inkişaf  etməsinə  ciddi  təsir 

göstərir. [26]  

Ə

n çox arı ailələri (60627) Naxçıvan iqtisadi rayonundadır. 



Respublikada  nohur  balıqçılığı  əsasən  Neftçala,  Salyan  və  Biləsuvar 


47 

 

rayonlarında geniş yayılmışdır. 



Hazırda 130 nohur və gölməçədə balıq yetişdirilir. 

Bu mənbələrdən orta hesabla 10 min  ton balıq istehsal olunur. 

Heyvandarlıq məhsulları istehsalı 

 

   



1991-ci ildə 2011-ci ildə 

2011-ci  ildə  1991-ci  ilə 

nisbət artım faizlə 

Ə

t (kəsilmiş çəkidə) 



153,5 

263,7 


171,8 

Süd 


947,7 

1622,3 


171,2 

Yumurta –min ədədlə  958,2 

1011,0 

105,5 


Yun 

10,5 


16,2 

154,3 


Bal 

800 


2274,3 

2,9 dəfə 

  

Cədvəl 11.  



Mənbə: http://www.economy.gov.az 

 

2011  - ci ildə  ət istehsalının 117 min tonu (44,4 faiz) inək  və dana  əti, 74,4 



min tonu (28,2 faiz) qoyun və keçi əti, 71,6 min tonu (27,1 faiz) quş ətidir. (26) 

Süd  istehsalı:  Ümumi  südün  1491,3  min  tonu  və  ya  91,9  faizi  inək  südü, 

77040 tonu və ya 4,7 faizi camış südü, 55500 min tonu və ya 3,4 faizi qoyun və 

keçi südüdür. [26]  

Camış südü yağlılığı ilə fərqlənir. Camış südündə 7-9 faiz yağ olur. 

Qoyun  və  keçi  südündən  milli  motal  pendiri  istehsal  olunur.  Motal  pendiri 

yağlı olması ilə fərqlənir. 

 


Yüklə 0,6 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   24




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin