Microsoft Word mulki huquq doc

mək niyyətini borcluya birbaşa bildirmiş olsun. Məsələn, bank əmanəti müqaviləsi üzrə üçüncü şəxs bu niy-

yəti banka ilk tələbini verməsi yolu ilə və ya başqa üsullarla bildirə bilər (MM-in 952-ji maddəsinin 1-ji bəndi). 

Həyat  sığortası  və  ya  fərdi  qəza  sığortası  müqavilələri  üçüncü  şəxsin xeyrinə  bağlandıqda,  bu  niyyət  üçüncü 

şə

xsin və ya onun nümayəndəsinin (və ya qanuni nümayəndəsinin) razılıq verməsi yolu ilə bildirilir. 

cra olunmuş borcun üçüncü şəxslərə həvalə olunması üzrə öhdəlik üçüncü şəxsin iştirak etdiyi öhdəlik-

lərin ikinci yarımnövü hesab edilir. Bu öhdəlik hüquq ədəbiyyatında və qanunvericilikdə çox vaxt reqres öhdə-

lik (latınca «regressus» — qayıtma, geriyə hərəkət) adlanır. Reqres öhdəlik geriyə tələb verilməsini nəzərdə tu-

tur. 

Reqres öhdəliklər öhdəlik hüquq münasibətləri arasında kifayət qədər geniş yayılmışdır. Bu öhdəlik əmlak mü-

nasibətlərinin ən müxtəlif sferalarında əmələ gəlir. Məsələn, yükgöndərənlə dpşıyıcı (nəqliyyat təşkilatı) arasında 

yükün daşınması barədə müqavilə bağlanır. Daşınmalı olan yükün həcmjə çox olması dpşıyıcını məjbur edir ki, o, 

digər dpşıyıcıları bu işin həyata keçirilməsinə jəlb etsin. Jəlb edilmiş dpşıyıcılar daşıma prosesində yükü itirirlər. 

Ə

sas dpşıyıcı itirilmiş yükün dəyərini yük göndərənə ödəyir. Belə ki, yük göndərən qarşısında o, məsuliyyət daşı-

yır. Ödənişdən sonra o, jəlb edilmiş dpşıyıcılara reqres tələb irəli sürür (MM-in 859-cu maddəsinin 4-cü bəndi). 

Onlar arasında əmələ gələn hüquq münasibəti reqres öhdəlik adlanır. Bu öhdəliyə görə, əsas dpşıyıcı itirilmiş yü-

kə görə yükgöndərənə verdiyi pul məbləğini jəlb edilmiş dpşıyıcılardan alır. Həmin öhdəlikdə əsas dpşıyıcı kredi-

tor, jəlb edilmiş dpşıyıcılar isə borclu şəxs rolunda çıxış edirlər. Jəlb olunmuş dpşıyıcılar üçüncü şəxslərdir.  

Başqa bir misalda yaşayış evinin tikilməsi barədə sifarişçi ilə əsas podratçı (tikinti təşkilatı) arasında podrat 

müqaviləsi bağlanır.  şin texniki cəhətdən mürəkkəb olması tələb edir ki, əsas podratçı digər tikinti təşkilatlarını 

(subpodratçıları) jəlb etsin. Subpodratçıların təqsiri nəticəsində xeyli tikinti materialı xarab olaraq sıradan çıxır 

və tam yararsız vəziyyətə düşür. Əsas (baş) podratçı korlanan tikinti materiallarının əvəzini sifarişçiyə ödəyir. 

Bundan sonra o, subpodratçılara reqres tələb verir. Bununla onlar arasında reqres öhdəlik yaranır. Bu öhdəliyə 

görə, subpodratçılar xarab olmuş tikinti materiallarının əvəzini əsas podratçıya ödəməlidirlər. Həmin öhdəlikdə 

ə

sas podratçı kreditor, subpodratçılar isə borclu şəxs hesab edilir. Subpodratçılar üçüncü şəxslərdirlər. 

Reqres öhdəlik ziyan vurmaq nəticəsində yaranan münasibətlər sferasında da zəruri funksiya yerinə yetirir. 

Qanun subyektin (zərərçəkənin) zərər vurmuş şəxsə reqres hüququnu ifadə edir (MM-in 1113-cü maddəsi). Mü-

ə

ssisənin işçisi olan sürücü müəssisəyə məxsus olan yük avtomobilini idarə edərkən öz əmək vəzifəsini yerinə 

yetirdiyi zaman vətəndaşın minik avtomobilini əzərək, onu tam yararsız hala salır, yəni onun əmlakına zərər vu-

rur.  Müəssisə  qanuna  görə,  işçisinin  (sürücünün)  vurduğu  zərərin  əvəzini  vətəndaşa  ödəyir  (MM-in  1099-cu 

maddəsinin 1-ji bəndi). Bundan sonra müəssisə vətəndaşa ödənilmiş əvəz miqdarında sürücüyə reqres tələb irəli 

sürür (MM-in 1114-cü maddəsinin 1-ji bəndi). Müəssisə ilə sürücü arasında reqres öhdəlik əmələ gəlir. Bu öh-

dəlikdə müəssisə kreditor, sürücü isə borclu şəxsdir. Sürücü müəssisənin tələbini ödəməlidir. Vətəndaşın əmla-

kına zərər vuran sürücü üçüncü şəxsdir. 

Başqa bir misalda müstəntiq qanunsuz olaraq vətəndaşı jinayət məsuliyyətinə jəlb edir və onun barəsində həbs 

qətimkan tədbiri seçir. Bunun nəticəsində vətəndaş işindən (vəzifəsindən) kənarlaşdırılır və əldə edə biləjəyi mən-

fəəti və digər gəlirləri (məsələn, əmək haqqını və s.) itirir. Vətəndaşa əmlak (maddi) xarakterli zərər vurulur. Ona 

həm də mənəvi ziyan dəyir. Əməldə jinayət tərkibi olmamasına görə jinayət işinə xitam verilir. Vətəndaş ona vu-

rulmuş ziyanın ödənilməsi barədə təhqiqat orqanına (müstəntiqə) tələb irəli sürür. Azərbaycan Respublikası (döv-

lət) dövlət büdjəsinin vəsaiti hesabına vətəndaşa vurulmuş zərəri tam həcmdə ödəyir (MM-in 1101-ji maddəsinin 

1-ji bəndi). Bundan sonra Azərbaycan Respublikası müstəntiqə reqres tələb irəli sürür. Belə halda reqres öhdəlik 

yaranır ki, dövlət (Azərbaycan Respublikası) bu öhdəlikdə kreditor, müstəntiq isə borclu şəxs qismində çıxış edir. 

Qanunsuz olaraq vətəndaşı jinayət məsuliyyətinə jəlb edən müstəntiq üçüncü şəxsdir. 

---

 

400

Çəkilən bu misallar əsasında reqres öhdəliyinin əsas cəhət və xüsusiyyətlərini müəyyən etmək olar. Birinji-