Microsoft Word mulki huquq doc

3. Idarə 

Idarə  dedikdə,  hüquqi  şəxsin  yaratdığı  elə  bir  təşkilat  başa  düşülür  ki,  bu  təşkilatın  əsas  fəaliyyət 

predmeti  idarəetmə,  sosial-mədəni  və  ya  digər  qeyri-kommersiya  xarakterli  funksiyaları  həyata  keçir-

məkdən ibarətdir (MM-in 54-cü maddəsinin 1-ci bəndi). Onun hüquqi statusu MM-in 54-cü maddəsi ilə mü-

ə

yyən edilir.  

Idarə  konstruksiyasını  sovet  hüquq  sistemi  yaratmışdı.  Köhnə  1964-cü  il  MM-in  88-1-ci  maddəsi,  habelə 

qüvvədən düşmüş «Azərbaycan Respublikasında mülkiyyət haqqında» qanunun 12-ci maddəsi bu konstruksiya-

nı nəzərdə tuturdu. Həmin konstruksiyaya görə, dövlət və ya bələdiyyə mülkiyyətində olan əmlak mülkiyyətçi 

tərəfindən (yəni dövlət və ya bələdiyyələr tərəfindən) dövlət və ya bələdiyyə büdcəsindəki idarəyə təhkim edi-

lirdi və o, həmin idarənin operativ idarəsində olurdu. Idarələr qanunla müəyyən edilmiş hədlərdə, öz fəaliyyət 

məqsədlərinə, plan və mülkiyyətçinin tapşırıqlarına və əmlakın təyinatına uyüun olaraq sahiblik, ondan istifadə və 

onun barəsində sərəncam vermək hüququnu həyata keçirirdi və mülkiyyətzinin (təsisçinin) vəsaiti ilə maliyyələş-

dirilirdi. Onların təhkim olunmuş əmlak özərində mülkiyyət hüququ yaranmırdı. Mülkiyyətçi əmlakı idarədən geri 

götürə bilərdi. Bu hal isə idarələrin mülki (əmlak) dövriyyədə, müxtəlif mülki hüquq münasibətlərində müstəqil 

surətdə iştirakını xeyli dərəcədə məhdudlaşdırırdı. Onlar hüquqi şəxs statusuna malik idi. 

Idarə  konstruksiyası  əvvəlki  iqtisadi  sistemə  uyüun  olaraq  yaranmışdı.  Bazar  iqtisadiyyatı  yolu  ilə  inkişaf 

dövründə o, öz əhəmiyyətini və rolunu itirir. Ona görə ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində əmtəə və əmlak xarak-

terli mülki dövriyyədə yalnız özünün şəxsi (xüsusi) əmlakı olan müstəqil, qeyri-asılı subyektlər (əmtəə sahib-

karları) iştirak edə bilərlər. Bu baxımdan idarə konstruksiyası inkişaf etmiş əmtəə dövriyyəsi üçün, bazar müna-

sibətləri üçün xarakterik deyil və yaramır. Bunu nəzərə alaraq bizim ölkə qanunvericiliyi idarələrin hüquqi təbi-

ə

tini və xarakterini dəyişmişdir.  

Hər şeydən əvvəl, idarələrin hüquqi şəxs statusu yoxdur. Müvcud mülki qanunvericiliyə görə, idarə hüquqi 

şə

xs deyildir (MM-in 54-cü maddəsinin 2-ci bəndi). Bu, o deməkdir ki, idarələr müstəqil olaraq subyekt rolun-

da mülki hüquq münasibətlərində çıxış edə bilməz.  

Idarələr həm ümumi (hakimiyyət) hüquq özrə, həm də xüsusi (qeyri-hakimiyyət) hüquq özrə hüquqi şəxslər 

tərəfindən yaradıla bilər. Ümumi (hakimiyyət) hüquq özrə hüquqi şəxslər dövlət hakimiyyət aktı əsasında yara-

dılır və hakimiyyət səlahiyyətlərinə malik olur. Bu növ hüquqi şəxslərə dövlət və bələdiyyə qurumları (hüquqi 

şə

xsləri) daxildir. Həmin qurumların yaratdıqları idarələrə dövlət və bələdiyyə hakimiyyət və idarəçilik orqan-

---

 

244

larını (hüquq-mühafizə orqanlarını, yəni məhkəmələri, prokurorluqları, daxili işlər sistemindəki idarələri və s.), 

tibb-səhiyyə  idarələrini  (məsələn,  xəstəxanaları,  poliklinikaları  və  s.),  maarif  idarələrini  (orta  məktəbləri),  ali 

təhsil idarələrini (dövlət institutlarını, universitetlərini və s.), mədəniyyət idarələrini (muzeyləri, rəsm qalereya-

larını, kitabxanaları və s.), elmi idarələri (məsələn, elmi tədqiqat institutlarını və s.), idman idarələrini və s. şa-

mil etmək olar.  

Ümumi (hakimiyyət) hüquq özrə hüquqi şəxslərin yaratdıqları idarələr ümumi (hakimiyyət) idarələr adla-

nır. Bunların iki növü fərqləndirilir: dövlət idarələri; bələdiyyə idarələri. Dövlət hüquqi şəxslərinin yaratdıqları 

qurumlar dövlət idarələri adlanır. Əgər müvafiq idarə bələdiyyə hüquqi şəxsləri tərəfindən təsis edilərsə, buna