Microsoft Word mulki huquq doc

§ 1. Françayzinq müqaviləsinin anlayışı, 

xüsusiyyətləri, elementləri, əhəmiyyəti və 

mülki-hüquqi tənzimlənməsi 

1. Françayzinqin anlayışı 

Françayzinq  müqaviləsinin  rəsmiləşdirdiyi  münasibətləri  başa  düşmək  üçün,  onun  hansı  sahələrdə  tətbiq 

olunmasını bilmək məqsədilə belə bir misal çəkək. Yeni yaradılmış hər hansı kommersiya müəssisəsi sahibkar-

lıq fəaliyyətinə başlamaq istəyir. Lakin onun qabaqcıl texnologiyası yoxdur. Həmin müəssisə marketinq və biz-

nes işinin müasir yollarını da bilmir. Təbii ki, o, işgüzar nüfuza malik deyil və daxili bazarda, o cümlədən, bey-

nəlxalq  bazarda  tanınmır.  Şübhəsiz,  sahibkarlıq  fəaliyyətində,  kommersiya  əməliyyatlarında  və  biznes  işində 

göstərilən müəssisənin uğur qazanması müəyyən çətinliklərlə bağlı olajaqdır. Bəs vəziyyətdən nejə çıxmalı? 

Vəziyyətdən çıxmaq üçün kommersiya müəssisəsi həm daxili bazarda, həm də beynəlxalq bazarda yaxşı ta-

nınan, işgüzar nüfuza malik olan məşhur iri firma ilə (məsələn, «Coca-cola» korporasiyası; «Pepsi-cola» korpo-

rasiyası; «Makdonalds» korporasiyası; «General Motors» korporasiyası və s. ilə) razılığa gəlir ki, o, öz məhsul-

larını həmin firmanın əmtəə nişanı altında istehsal etsin və ya öz kommersiya əməliyyatlarını həmin firmanın 

firma adı (və ya ticarət markası) altında aparsın və yaxud da onun xidmət nişanı altında fəaliyyət göstərsin. Bu 

kimi hallarda kommersiya müəssisəsi və tanınmış məşhur firma arasındakı əlaqələr françayzinq münasibətləri, 

həmin münasibətləri rəsmiləşdirən hüquqi forma isə françayzinq müqaviləsi adlanır. 

Hələ  SSSR-in  mövcud  olduğu  dövrdə  (1972-ci  ildən)  bəzi  sovet  müəssisələri  «Pepsiko»  korporasiyası  ilə 

müqavilə bağlayaraq həmin korporasiyanın sirop (şirə) və konsentratlarından onun ticarət markası altında sərin-

ləşdirici içki («Pepsi-cola» və «Fanta») istehsal edirdilər. Həmin müqavilə françayzinq müqaviləsi adlanırdı.   

Hər şeydən əvvəl, beynəlxalq praktikada geniş surətdə tətbiq edilən françayzinq termininin mənasını açaq. 

Françayzinq (franşiza) ideyası hələ antik dövrlərdə mövcud olsa da, həmin termin ilk dəfə orta əsrlərdə birinci 

kommersiya dəniz və bank münasibətlərinin yarandığı dövrdə meydana gəlmişdir. Həmin termin ilk dəfə Fran-

sada işlədilmişdir. Françayzinq fransızja «franchise (franşiza)» sözündən olub, güzəşt, imtiyaz, sərbəstlik 

mənasını ifadə edir. Bu termindən hələ orta əsrlərdə Fransada istifadə edilirdi. O vaxtı françayzinq termini ilə 

müəyyən  bir  fəaliyyətin  həyata  keçirilməsi  üçün kraldan  pulla  hər  hansı  imtiyaz  (hüquq)  əldə  edilməsi  əhatə 

olunurdu. XIX əsrdə bu anlayış ABŞ-da inkişaf etməyə başladı. Müasir mənada françayzinq anlayışı müəyyən 

bir  sahibkarın  (müəssisənin,  firmanın)  digər  sahibkardan  (firma,  müəssisədən)  ona  məxsus  olan  kompleks