Microsoft Word musa qasimli doc
Tofiq Məsim oğlu Qasımov
Yüklə 1,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
42
Tofiq Məsim oğlu Qasımov may 1992 ‐ 26 iyun 1993
Azərbaycan xalqının XX əsrin sonlarında apardığı müstəqillik uğrunda mübarizənin rəhbərlərindən, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yaradıcılarından biri T.Qasımov olmuşdur. Tofiq Məsim oğlu Qasımov 1938‐ci il aprelin 10‐da Azərbaycan Respublikası Ağdaş rayonunun Ləki kəndində anadan olmuşdur. O, 1955‐ci ildə 22 №‐li Ağstafa dəmiryol orta məktəbini bitirmişdir. 1955‐ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin fizika‐riyaziyyat fakültəsinə daxil olmuş və 1960‐cı ildə həmin Universitetin fizika fakültəsini nəzəri fizika ixtisası üzrə bitirmiş, təyinat əsasında Azərbaycan Respublikası Elmlər Akademiyasının Fizika İnstitutunda işə başlamışdır. Orta məktəbdə və Universitetdə dərs əlaçısı, Universitetdə Stalin təqaüdçüsü olmuşdur. Aspiranturanı Leninqrad şəhərində A.F.İoffe adına Fizika‐Texnika İnstitutunda «Bərk cisimlərin nəzəriyyəsi» laboratoriyasında bitirmişdir. 1969‐cu ilin aprel ayında Leninqrad şəhərində SSRİ Elmlər Akademiyasının Yarımkeçiricilər İnstitutunda namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək fizika‐ riyaziyyat elmləri namizədi alimlik dərəcəsini almışdır. Elmi rəhbərliyi altında Fizika İnstitutunda üç namizədlik, bir doktorluq dissertasiyası müdafiə edilmişdir. 25 ümumittifaq və beynəlxalq elmi konfransda elmi məruzələrlə çıxış etmişdir. 100 elmi məqalənin müəllifidir. Onlardan 20‐si Azərbaycanda, 80‐i isə xarici jurnallarda çap olunmuşdur. 1987‐ci ildən siyasi fəaliyyətə başlamışdır. Elmlər Akademiyasının bir qrup əməkdaşı ilə birlikdə əvvəlcə “Bakı Alimlər Klubu”nu yaratmışdır. Onun və digər qurumların əsasında sonradan Azərbaycan Xalq Cəbhəsi təşkil edilmişdir. AXC‐nin Təşəbbüs qrupunun və ilk idarə heyətlərinin üzvü, sədrin xarici əlaqələr üzrə müavini, AXC Məclisinin üzvü olmuşdur. 1989‐cu ildən başlayaraq deputatlarla iş aparmaq üçün dəfələrlə Moskvaya SSRİ Ali Sovetinin sessiyalarına ezam olunmuşdur. Baltik ölkələri xalq cəbhələri, Rusiya, Ukrayna və Belorusiya xalq hərəkatlarının nümayəndələri və xalq deputatları ilə sıx əlaqə saxlamışdır. Müstəqil Litva Ali Məclisinin 1‐ci sessiyasında çıxış etmiş və AXC adından müstəqillik gününü təbrik etmişdir. Litva Xalq hərəkatı “Saydis”in qurultayının iştirakçısı olmuşdur. Moskvada demokratik hərəkat və təşkilatlarının birləşdiyi “Qrajdanskoe deystvie” (Vətəndaş hərəkatı) təşkilatının Ali Şurasının üzvü seçilmişdir. 1990‐cı ilin iyun ayında Praqada “Demokratiya i nezavisimost” (Demokratiya və müstəqillik) beynəlxalq təşkilatının konqresində İdarə Heyətinə üzv seçilmişdir. Moskvada Kremlin “Manej” meydanında keçirilən antikommunist mitinqlərində dəfələrlə iştirak etmiş və nitq söyləmişdir. 1990‐cı ilin fevral ayında Moskvaya ezam edilmiş və 100‐dən artıq xarici agentlik nümayəndələri və müxbirlərlə görüş keçirərək 20 yanvar qırğını barədə geniş məlumat vermiş, Qorbaçov başda olmaqla SSRİ rəhbərliyinin cinayətkar olduğunu dünyaya bəyan etmişdir. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetində 23 sentyabr 1989‐cu ildə qəbul edilmiş “Azərbaycan Respublikasının Suverenliyi haqqında Konstitusiya Qanunu”nun müzakirəyə çıxarılmasının təşəbbüskarlarından olmuş, onun
hazırlanmasında Xalq Cəbhəsini təmsil etmiş, fəal iştirak etmiş və həmin qanunu Ali Sovetə təqdim etmək də ona tapşırılmışdır. «QKÇP» dövründə Rusiya Federasiyası Ali Sovetində və demokratik təşkilatlarla iş aparmaq üçün Moskvaya ezam edilmiş və danışıqlar aparmışdır. AXC‐də «QKÇP»‐ni qanunsuz dövlət çevrilişi cəhdi kimi pisləyən bəyanatın qəbul edilməsinin təşəbbüskarlarından olmuşdur. 1991‐ci ilin fevral ayında Azərbaycan Respublikası Ali Sovetində yaradılmış “Müstəqil Azərbaycan” deputat blokunun sədrlərindən biri idi. Əvvəllər Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin Dövlət Quruculuğu komissiyasının üzvü, sonra isə sədri olmuşdur. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin yaradılması ilə Dövlət Quruculuğu və Hüquq Siyasəti komissiyasının sədri seçilmişdir. 1991‐ci il oktyabrın 18‐də Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin elan edilməsinin təşəbbüskarlarından və Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktının müəlliflərindən biridir. 43
1992‐ci ilin may ayında Azərbaycan Respublikası prezidentinin səlahiyyətlərini icra edən Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri, ölkənin ilk qeyri‐kommunist rəhbəri İsa Qəmbərin fərmanı ilə xarici işlər naziri təyin edilmiş və 1993‐cü ilin iyunun 26‐dək bu vəzifədə çalışmışdır. Bu müddətdə Azərbaycanın 150‐yə yaxın xarici ölkə ilə diplomatik əlaqələri qurulmuş, bəzi böyük dövlətlərin Azərbaycanda, Azərbaycanın bu dövlətlərdə səfirlikləri açılmışdır. Diplomatik dərəcələrə dair qanunlar qəbul edilmişdir. 1994‐cü il mayın 31‐dək Milli Məclisin Dövlət Quruculuğu və Hüquq Siyasəti komissiyasının sədri vəzifəsini aparmışdır. Mayın 31‐də Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin üzvlüyündən azad edilmişdir. 1995‐ci il parlament seçkilərinədək Azərbaycan Respublikasının millət vəkili olaraq qalmışdır. 1995‐ci ilin avqustundan Müsavat Partiyası Məclisinin və Divanının üzvü olmuşdur. Xarici işlər naziri işlədiyi müddətdə Azərbaycanın MDB‐yə daxil olmaması haqqında Milli Məclisin qərar verməsinə, Qəbələ Radiolokasiya Stansiyasının bağlanması haqqında qərar vermək məqsədilə komissiya yaradılmasına baxmayaraq, Rusiya ilə normal münasibətlər qurulmasına səylər olundu, dövlətlərarası müqavilə imzalandı və bununla da Rusiya Azərbaycanın müstəqilliyini rəsmi surətdə qəbul etdi. 1992‐ci il oktyabrın 12‐də Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyası arasında dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə imzalandı. Lakin bu müqavilə ratifikasiya edilmədi. T.Qasımov ABŞ Dövlət Departamentində dəfələrlə, bir dəfə Pentaqonda, bir neçə dəfə Konqresdə görüşlər keçirmiş və danışıqlar aparmışdır. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması haqqında ATƏM çərçivəsində danışıqlar prosesi bərpa edildi və Azərbaycanın dövlət mənafeyinə uyğun şərtlərlə aparılmağa başlandı. Azərbaycan ATƏT, İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı, Qara dəniz İqtisadi Əməkdaşlığı Təşkilatı, Asiya və Sakit okean Əməkdaşlığı Təşkilatiına və bir çox digər təşkilatlara üzv oldu. Azərbaycan bir çox beynəlxalq konvensiyalara, o cümlədən İnsan haqları bəyannaməsinə, Cenevrə konvensiyasına, Nüvə silahlarının yayılmaması haqqında konvensiyaya qoşuldu. Kimyəvi və baktereoloji silahların qadağan olunması haqqında konvensiyaya T.Qasımov imza atmışdır. BMT‐nin 47‐ci Baş Assambleyasında iştirak və məruzə etmişdir. BMT Baş Katibi ilə Azərbaycanda BMT‐nin nümayəndəliyinin açılması haqqında sazişi imzalamışdır. Azərbaycan nümayəndə heyətinin başçısı kimi BMT‐də əsas dövlətlərin və təşkilatların təmsilçiləri, Assambleyada iştirak edən 25 dövlətin xarici işlər nazirləri və 5 dövlətin prezidentləri ilə ikitərəfli görüşlər keçirmişdir. 1992‐ci il noyabr ayında ABŞ‐ın əsas sığorta təşkilatı olan OPİC‐lə «Azərbaycana sərmayə qoyacaq şirkətlərin və sərmayəçilərin iqtisadi risklərinin sığortalanması» haqqında sazişi imzalamışdır. ABŞ Ticarət Palatasının sədri ilə görüş keçirmişdir. İki ölkə arasında Azərbaycanın bəzi şərtlərini nəzərdə tutan yeni ticarət müqaviləsi imzalamaq təklif olunmuş, bir müddət sonra amerikan tərəfi buna razılıq vermiş və xarici işlər nazirinin ABŞ‐a ikinci səfəri zamanı bu müqavilə imzalanmışdır. 1992‐ci il mayın 22‐25‐də Lissabonda Avropa Birliyinin «Yeni yaranmış Müstəqil Dövlətlərə İqtisadi Yardım Proqramı»nın müzakirə edildiyi sammitdə çıxış edərək «bu gün bizə iqtisadi yardımdan daha önəmlisi Avropa Birliyinin bizim əsas problemimiz olan ʺErmənistanın Azərbaycana təcavüzü və ərazilərimizin işğal edilməsi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpası» probleminin həllində yardım etməsidir» söyləmiş və Avropa Birliyindən bu istiqamətdə dəstək istəmişdir. Lissabon sammitində iştirak edən ABŞ Dövlət Katibi cənab Beykerlə görüş zamanı ondan Azərbaycanın haqq işinin ABŞ tərəfindən dəstəklənməsini, ATƏT çərçivəsində Ermənistan‐Azərbaycan münaqişəsinin həlli istiqamətində dayandırılmış danışıqların davam etdirilməsinə yardımçı olmasını, bu münaqişənin Rusiyanın mənafeyinə xidmət etməsi səbəbindən onun səylərinin neytrallaşdırılmasını və problemin həllini ABŞ‐ın öz üstünə götürməsini Azərbaycan dövləti adından xahiş etmişdir. Cənab Beyker ABŞ‐ın problemə ciddi yanaşdığını və bu istiqamətdə gərəkli addımlar atılacağını, yalnız Azərbaycan tərəfinin də atəşkəsin saxlanmasına çalışmasını rica etmişdir. ABŞ‐ın təşəbbüsü ilə ATƏT çərçivəsində danışıqlar prosesinə başlanmış və danışıqlar Azərbaycanın maraqlarına və ATƏT‐in Minsk qrupunun mandatına uyğun aparılmışdır. ATƏT‐in mandatına əsasən münaqişənin tərəfləri Azərbaycan Respublikası və Ermənistan Respublikası, Dağlıq Qarabağın 44
azərbaycanlı əhalisi və erməni icması isə iki maraqlı tərəf kimi göstərilmişdir. İcma nümayəndələrinin işçi qrupların və Minsk qrupunun toplantılarında iştirak etmək və öz fikirlərini söyləmək hüququ olsa da, səsvermə hüququ olmamışdır. Kəlbəcərin işğalına qədərki danışıqlarda ATƏT‐in mandatına uyğun olaraq Minsk qrupunun vəzifələri əsasən aşağıdakılardan ibarət idi: Şuşanı erməni yaraqlılarından təmizləmək, dinc əhalinin daimi yaşayış yerlərinə dönməsini təmin etmək və oraya beynəlxalq nəzarətçilər gətürmək; Laçını erməni silahlı dəstələrindən təmizləmək, dinc əhalinin daimi yaşayış yerlərinə dönməsini təmin etmək və oraya beynəlxalq nəzarətçilər gətirmək; Azərbaycanın ərazi bütövlüyü bərpa edildikdən sonra Minsk konfransını çağırıb Dağlıq Qarabağın statusu məsələsini müzakirə etmək. 1993‐cü il fevralın 29‐da Romada ATƏT çərçivəsində aparılan danışıqların ikinci mərhələsinin yekunu olaraq ATƏT çərçivəsində bir komissiyanın yaradılaraq «Dağlıq Qarabağda yerləşdirilmiş ağır silahların mənşəyinin araşdırılması və onların yararsız hala gətirilərək məhv edilməsi haqqında» sazişi xarici işlər naziri T.Qasımov və Ermənistan xarici işlər nazirinin birinci müavini Libaridyan imzalamışlar. Sonradan danışıqlar İsveçin Cenevrə şəhərində daha iki mərhələdə davam etdirildi. Bu danışıqların nəticəsində Şuşa və Laçının erməni silahlı dəstələrindən təmizlənməsi və dinc əhalinin daimi yaşayış yerlərinə dönməsi şərtləri razılaşdırıldı və yeganə mübahisə obyekti kimi Laçın dəhlizinin statusu məsələsi qaldı. Ermənistan tərəfi bu dəhlizin beynəlxalq nəzarətə verilməsinin, Azərbaycan tərəfi isə bu dəhlizin Azərbaycanın nəzarətində olmasının, dinc erməni vətəndaşlarının və humanitar yardımların sərbəst buraxılması öhdəliyinin qəbul edilməsinin tərəfdarı idi. Roma və Cenevrədə aparılan danışıqlarda Azərbaycan nümayəndə heyətinə xarici işlər naziri başçılıq etmişdir. Danışıqların üçüncü mərhələsinə başlamaq üçün Cenevrədə olan Azərbaycan nümayəndə heyəti erməni və rus birliklərinin Kəlbəcər rayonunu işğal etdikləri xəbərini aldı. Azərbaycanın BMT‐dəki daimi nümayəndəsi H.Həsənova BMT Təhlükəsizlik Şurasının sədrinə təqdim ediləcək sənəd göndərildi. Ertəsi gün H.Həsənov sənədi Təhlükəsizlik Şurasının sədrinə təqdim etdi. Beləliklə, 1993‐cü il aprelin 6‐da Ermənistan‐Azərbaycan münaqişəsinin tənzimlənməsi məsələsi böyük zəhmət nəticəsində BMT Təhlükəsizlik Şurasının icraatına verilmiş oldu. Məsələ Təhlükəsizlik Şurasına verildikdən sonra aprelin 8‐də T.Qasımov Nyu‐Yorka getmişdir. Həmin gün Təhlükəsizlik Şurasının sədri pakistanlı cənab Makoverlə görüşüb məsələnin Təhlükəsizlik Şurasının növbəti toplantısının gündəliyinə salınmasını rica etmişdir. Təhlükəsizlik Şurasının daimi və keçici üzvləri olan ölkələrin təmsilçiləri ilə görüşlər keçirərək problem barədə ətraflı məlumat verib onlardan dəstək istəmişdir. BMT Baş Katibi və BMT yanındakı təşkilatlarının nümayəndələri ilə görüşlər keçirilmişdir. T.Qasımov 1993‐cü il aprelin 27‐28‐də yenidən Təhlükəsizlik Şurasının bütün üzvləri ilə təkrar görüşlər keçirib onların razılığını almışdır. Aprelin 29‐da Təhlükəsizlik Şurasının toplantısı keçirilmiş və aprelin 30‐da BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 №‐li qətnaməsi dünyaya bəyan edilmişdir. Qətnamədə erməni silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın bütün işğal etmiş ərazilərini dərhal və qeyd‐şərtsiz boşaltmaları tələb olunmuşdur. BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822 №‐li qətnaməsinin icrası istiqamətində ilk addım olaraq ATƏT çərçivəsində Finlandiya nümayəndəsinin başçılığı ilə 60 nəfərdən ibarət müşahidəçi dəstəsi hazırlandı. Sonra Kəlbəcərin erməni yaraqlılardan təmizlənməsi haqqında saziş imzalandı. Sazişi Ermənistan prezidenti Ter‐Petrosyan mayın 8‐də, Azərbaycan prezidenti Əbülfəz Elçibəy isə mayın 12‐də imzaladı. Sazişə görə Kəlbəcər bölgəsi iyunun 14‐dən 29‐a qədər erməni silahlı dəstələrindən təmizlənməli, dinc əhali daimi yaşayış yerlərinə dönməli və oraya beynəlxalq müşahidəçilər gəlməli idi. Lakin Gəncədə 4 iyun hadisəsi səbəbindən Azərbaycan tərəfi onların təhlükəsizliyinə təminat verə bilmədiyindən tezləşməsini tövsiyə etdi. Lakin bu istəyə nail olunmadı. T.Qasımov 1993‐cü il iyunun 26‐da xarici işlər naziri vəzifəsindən azad edilsə də, Milli Məclisin komissiya sədri kimi çalışmış, bir sıra qanunların hazırlanması və qəbul edilməsində fəaliyyət göstərmişdir. Daha sonra o, siyasi‐ partiya və elmi fəaliyyətlə məşğul olmuşdur. T.Qasımov Türkiyənin müxtəlif elmi mərkəzlərində, universitetlərində və beynəlxalq proqramlarda çalışmışdır. 45
T.Qasımov xarici işlər naziri kimi Türkiyə, İran, Rusiya, Böyük Britaniya, ABŞ və s. ölkələrin rəsmi dövlət və hökumət adamları ilə görüşərək ikitərəfli münasibətlərin qurulması və inkişafına dair danışıqlar aparmışdır. Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|