Microsoft Word Sosial Psixologiya docx

Dr.Musa’s Library
Facebook/Psixologiya Kitabları
12
İlk  sosial-psixoloji  nəzəriyyələrin  Avropa  ölkələrində  yaranması  da  maraqlı  idi.  Xalq 
psixologiyası  alman,  kütlə  psixologiyası  isə  fransız  və  italyan  alimləri  tərəfindən 
işlənilmişdir. Sosial davranış instinktləri nəzəriyyəsi isə sonralar Amerikada geniş yayılsa da, 
o, ingilis alimi V.Mak-Dauqoll tərəfindən yaradılmışdır.  
Beləliklə, ikinci dövrdə sosial psixologiya Avropa psixoloji fikir ənənələri çərçivəsində 
inkişaf  edirdi  və  onun  coğrafiyası  da  bu  xüsusiyyəti  əks  etdirirdi.  Bu  baxımdan,  birincisi, 
Almaniyada əmələ gəlib intişar tapan xalq psixologiyası; ikincisi, əsasən roman ölkələrində 
(İtaliya  və  Fransada)  inkişaf  etmiş  olan  kütlə  (xalq  kütləsi)  psixologiyası  və  üçüncüsü, 
İngiltərədə meydana gələn davranış instinktləri haqqındakı nəzəriyyələr həmin dövrdə sosial 
psixologiyanın əsas mənbələri hesab olunur.  
V.Vundutun  «Xalqların psixologiyası»,  Q.Tardın  «Təqlidin  qanunları»,  Q.Lebonun 
«Xalq kütləsinin psixologiyası» əsərləri ikinci dövrün səlnaməsində önəmli yer tuturdu. Lakin 
onların hamısı üçün bir cəhət səciyyəvi idi: bu əsərlərdə müəyyən sosial-psixoloji hadisələr 
ayırd edilsə də onlar əslində ancaq təsvir edilirdi. Bu, hər şeydən əvvəl, onunla bağlı idi ki, 
XIX əsrin ikinci yarısında xalqın yaxud irqin, kütlələrin, qrupun, qəhrəmanların psixologiyası 
və sosial davranış instinktlərinin öyrənilməsinin başlıca yolu tarixi, etnoqrafik və antropoloji 
materialları  (adət-ənənələri,  dil  və  ədəbiyyat  materiallarını)  təsvir  etmək,  abstrakt 
mühakimələrlə təhlil etmək, ictimai həyat hadisələri barədə şəxsi təəssüratları ümumiləşdirmək 
olmuşdur.  
Sosial-psixoloji nəzəriyyələr içərisində diqqəti cəlb edən “Xalq psixologiyası” haqqında 
mülahizələrdir. 1860’cı illərdə Latsarus və Şteyntal “Xalqların psixologiyası haqqında ilkin 
mülahizələr” - adlı məqalələrində fərdlə cəmiyyət arasındakı münasibət məsələsinə toxunmuş 
və  bu  münasibətin  sosial-psixoloji  məzmununu  açmağa  cəhd  göstərmişlər.  Müəlliflər  görə 
insan yalnız özünə bənzər varlıqlarla qarşılıqlı münasibətdə arzu etdiyiy kimi ola bilər, istədiyi 
şəkildə  davrana  bilər.  Yəni  insan  başqa  insanlar  içərisində  onlarla  qarşılıqlı  əlaqə  və 
münasibətdə  öz  insani  mahiyyətinə  uyğun  olaraq  hərəkət  edə  bilər.  Bu  ideya  sonralar 
psixologiyanın atası hesab edilən V. Vundt tərəfindən “Xalqların psixologiyasına” aid geniş 
material yığılmasına və şərh edilməsinə bir təkan olmuşdur. 
Sosial  psixologiyanın  müstəqil  bir  bilik  sahəsi  kimi  ayrılmasına  bilavasitə  təsir  edən 
başlıca amil sosioloqların XIX əsrin ortalarında eləcə də, əsrin sonunda meydana gələn əsərləri 
olmuşdur.    Bu  cəhətdən  Q.Tardın  “Təqlidin  qanunları”  ,  Q.  Lebonun  “Xalq  kütləsinin 
psixologiyası” kitablarını qeyd etmək olar. Həmin sosioloqlar cəmiyyətin həyatında iqtisadi 
qanunların  təsirini  ya  tam,  ya  da  qismən  inkar  edərək  bütün  ictimai  hadisələri  psixoloji 
hadisələr  kimi  izah  etməyə  çalışmışlar.  Onların  mülahizəsinə  görə  kütlə  prinsip  etbibarilə 

---