Microsoft Word usmon mushafi ziyouz com doc

 
MUSHAFI USMONIYNING MOVAROUNNAHR O‘LKASIGA OLIB 
KELINISHINING BAYONI 
Albatta, muhtaram kitobxonni bu Usmon Mushafi Movarounnahr diyoriga qachon, 
qaerdan va qanday qilib kelib qolganini bilish qiziqtirsa kerak. 

---

Toshkentdagi Usmon Mushafining tarixi. Shayx Ismoil Maxdum 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
25
Shuni bilingki, aziz o‘quvchi, arab jazirasida dini Islom zohir bo‘lganidan keyin, 
yarim asr ham o‘tmasdan arab fotihlari ushbu dini mubinni Movarounnahr diyoriga olib 
keldilar. 
Sahobalar, tobiinlar va Islom g‘oziylari bilan birga kelgan ulamolar sa’yi ko‘shishlari 
natijasida, ushbu dinga e’tiqod qiluvchilar ko‘paydi va bu yerda islomiy hokimiyat 
vujudga keldi. Ana shu davrda Movarounnahrda madrasalar, masjidlar paydo bo‘ldi va 
diniy ilmlar, islomiy san’at markazlari vujudga keldi. Bu diyor olamga Buxoriy, Termiziy, 
Farobiy, Ibn Sino, Abu Lays Samarqandiy va Beruniy kabi allomalarni taqdim etdi. Dini 
Islom bu o‘lkada ajib bir suratda rivojlandi. Buxoro, Samarqand va boshqa katta 
shaharlar Islom huquqshunoslari, muhaddis, mufassir va boshqa fan olimlari, ayniqsa 
fiqh ilmi bilimdonlarining to‘planadigan joyiga aylandi. Buning oqibatida arablar fathidan 
keyin, 6u yerlarda Abbosiylar xalifaligi va Islom podshohlari bilan do‘stona aloqalar 
paydo bo‘ldi. Xitoy chegaralarigacha bo‘lgan Movarounnahr, Islom diyorlari ichida eng 
buyuk va ilm urfon taraqqiy qilgan shavkatli o‘lkalardan hisoblanar edi. Tarix sahifalari 
bu o‘lkada sodir bo‘lgan ko‘p voqea-hodisalarga guvohdir. Asrlar davomida ko‘pgina 
ulamolar, ko‘zga ko‘ringan shaxslar, ayniqsa, arab mamlakatlaridagi ichki nizolar 
oqibatida hijrat qilgan zotlar ushbu o‘lkani vatan tutganlar. Siyosiy mushkilotlarga 
duchor bo‘lganlar, vatandan quvilganlar ham shu yerda boshpana topganlar. 
Hozir qo‘limizda yozma hujjatlar bo‘lmaganligi sababli, Usmon Mushafini diyorimizga 
kim, qachon va qanday qilib olib kelganligini asoslovchi yozma dalil bo‘lmasa-da, 
tarixchilarning Mushaflar to‘g‘risida bergan ma’lumotlariga suyanib, Mushafi 
Usmoniyning Movarounnahrda qanday paydo bo‘lganini izohlashimiz mumkin. Quyida 
mana shu ma’lumotlardan bir qanchasini sizning e’tiborlaringzga havola qilamiz: 
1) Ibn Qutayba o‘zining tarix kitobida: “Hazrati Usmon uning tepasida shaxid 
bo‘lgan Bosh Mushaf o‘g‘illari Xolidga, so‘ngra uning avlodlariga meros bo‘lib qolgan edi. 
Shom ahlining mashoyixlari so‘ziga qaraganda shu Mushaf hozir Tus zaminida ekan”,— 
deydilar. 
2) Amin Xonjiy “Manjamul-Imron» kitobida (Ibn Batuta Basrada yodgorliklarni va 
Bosh Usmon Mushafini ko‘rganini zikr qilgandan keyin) shunday yozadi: “Ushbu Mushaf 
Basradan olib ketilib, Samarqandga so‘ngra Rusiyaga olib ketilgan. Hozir u Peterburgda 
imperator kutubxonasida”.(134-135-betlar.) 
3) Tarixchilar tatar xonalaridan bo‘lgan, Ulug‘ Saroy va Dashti qipchoq xoni Baraka 
xon bilan Misr sultoni Zohir Ruknuddin Beybars Bunduqdoriy Solihiy o‘rtasida paydo 
bo‘lgan do‘stlik, birodarlik va ular orasidagi yozishmalar, sovg‘alar, elchilar almashishi 
to‘grisida zikr qilib, shunday deydilar: Sulton Zohir Baraka xonga (Vafoti 665 hijriy sana, 
Chingizxon nabirasi, Jo‘jining o‘g‘li)
hadyalar tayyorlash to‘g‘risida farmon berdi. Bu 
haqda bir maktub ham yozdi. Men o‘sha maktubni o‘qidim. Unda yozilishicha hadya bir 
mushaf bo‘lib, Usmon bin Affon (r.a.) xatidadur, deyiladi. Nuvayriyning aytishlaricha, 
hadya Usmon Mushaflaridan biri bo‘lib, zar iplar bilan tikilgan, qizil atlas g‘ilofli, ustidan 
duxobali muqova qilingan, uning yonida kumush tangachalar yopishtirilgan, obnus 
daraxti va fil suyagidan ishlangan lavh-kursiydan iborat edi. 
Shayx Muhammad Murod bin Abdulloh Ramziy-Bulg‘oriy-Makkiy (1940 milodiy 
yillarda sharqiy Turkistonda vafot qilgan) “Talfiqul-axbor fi tarixi Qozon val-Bulg‘or” 
(Qozon va Bulg‘or tarixi to‘g‘risida yolg‘on ma’lumotlar) kitobida shunday yozadi: 
“Usmon bin Affon (r.a.)ning Mushafi deb, mashhur bo‘lgan va Samarqanddan 
Peterburgga olib ketilib, imperator kutubxonasiga qo‘yilgan Mushaf mana shu maktubda 
zikr qilingan Mushaf ekanligi haqiqatdan uzoq emas. Amir Temur To‘xtamishxon bilan 
urishib Saroyni olganda, o‘sha yerdan Mushafni Samarqandga olib ketgan bo‘lsa kerak. 
Mana shu faraz haqiqatga yaqin. Ba’zi birovlarning bu farazni dalilsiz inkor qilishlariga 

---

Toshkentdagi Usmon Mushafining tarixi. Shayx Ismoil Maxdum