Mikroevolutsiya deyiladi. Turdan yuqori bo‘lgan sistematik guruhlarning paydo bo‘lish jarayoni makroevolutsiya

Konvergensiya (lot. convergo -yaqinlashaman, oʻxshayman) (biologi ya da) — turli ajdodlardan kelib chiqqan organizmlarda bir xil tashqi muhit taʼsirida oʻxshash belgilarning paydo boʻlishi. K. natijasida vujudga keladigan belgilarning oʻxshashligi analogiya deyiladi. "K." terminini Ch.Darvin fanga kiritgan. K. har qanday organlar tuzilishiga tegishli boʻlishi mumkin. Tez soʻzuvchi togʻayli va suyakli baliqlarga dengiz sut emizuvchi hayvonlari — delfinlar tanasining oʻxshashligi; qushlar qanoti bilan sut emizuvchilar — koʻrshapalaqlar qanotining oʻxshashligi; barcha sakrovchi sut emizuvchilar gavda shaklining oʻzaro oʻxshashligi bunga misol boʻladi. Geografik jihatdan bir-biridan uzoqda joylashgan hududlarning oʻxshash yashash joylarida qator konvergent turlarni oʻz ichiga oluvchi butun biotsenozlar konvergent tarzda rivojlanishi mumkin. Mas, Avstraliyada xaltali sut emizuvchilarnknt evolyusiyasi dunyoning boshqa materiklarida yashovchi yoʻldoshli sut emizuvchilarga konvergent boʻlgan koʻpgina turlarning shakllanishiga olib kelgan (boʻri — xaltali boʻri, ayiq — xaltali ayiq, sichqon — xaltali sichqon va boshqalar).
Parallelizm (qadimgi yunoncha: παραλληλισμος)— poetik nutq usullaridan va tasvir vositalaridan biri hisoblanadi. P. badiiy matnning oʻzaro bogʻliq qismlaridan nutq unsurlarining oʻxshash yoki aynan bir xilda joylashuvini taqozo etadi. Unda, odatda,ikki hodisa yonma-yon (parallel) qoʻyib tasvirlanadi. Bu, tabiatdan olingan biror obraz bilan inson hayotidan olingan obrazning oʻzaro oʻxshashligini koʻrsatish misolida, shuningdek, bir-biriga oʻxshash ikki obrazning oʻzaro zid tomonlarini qiyoslash shaklida namoyon boʻlishi mumkin. Mavzusi yoki mantig'iga koʻra bir-birini takrorlamaydigan yoki toʻldiradigan ikki hodisa yonma-yon qo'yilgan hollar ham bo'ladi. P. dastlab xalq ogʻzaki ijodida keng tarqalib, so'ng badiiy adabiyotda o'zlashtirilgan. Forsiy va turkiy adabiyotshunoslikda P. mutobiqa deyilgan. O'zbek mumtoz nasrida mutobiqaning yetuk namunalari ko'p.
Er yuzidagi hayot tarixi aniq tendentsiyani ko'rsatadiganga o'xshaydi; masalan, tirik organizmlarda murakkablikni oshirish tendentsiyasi borligi intuitiv ko'rinadi. Yaqinda rivojlangan organizmlar, masalan sutemizuvchilar kabi organizmlarga qaraganda ancha murakkabroq ko'rinadi bakteriyalar, ular ancha uzoq vaqt davomida mavjud bo'lgan. Biroq, mavjud nazariy va empirik ushbu da'vo bilan bog'liq muammolar. Nazariy nuqtai nazardan, evolyutsiyaning har qanday eng katta tendentsiyalarga olib kelishini kutish uchun hech qanday sabab yo'q ekan, ammo vaqt va makonda cheklangan kichik miqyosli tendentsiyalar kutilmoqda (Gould, 1997). Empirik nuqtai nazardan qaraganda, murakkablikni o'lchash qiyin va agar u o'lchangan bo'lsa, dalillar eng katta miqyosdagi tendentsiyani qo'llab-quvvatlamaydi
Allogenez (yun. Allos — boshqa va genesis — kelib chiqish, paydo boʻlish) — organizmlar guruhievolyutsiyasining yoʻnalishi, oʻzaro yaqin turlarda tuzi-lishning umumiy darajasi oʻzgarmasdan saqlangan holda bir xildagi xususiy moslanishlarning boshqasi bilan almashi-nuvi. Allogenez yashash muhiti oʻzgarganida, mas, quruq muhit nam muhit bilan almashganida (allomorfoz, yaʼni idioadaptatsiyash) paydo boʻladigan adaptiv oʻzgarishdan iborat. Allogenezda bir xil organlar rivoj-lanib ixtisoslashadi, boshqalari oʻz ahamiyatini yoʻqotib reduksiyaga uchray-di. Shuning bilan birga ontogenezning bar-cha bosqichlari ham qayta quriladi.