Tema: Ishki sekretsiya bezlerinin’ jas ozgesheligi ham indokrin
kesellikleri
Ishki sekretsiya - organizmdegi hár túrlı aǵza hám toqımalardıń qanǵa
yamasa toqıma suyıqlıǵına arnawlı elementlar óndirisi. Ádetde, Ix. bózi (endokrin
bóz) degende arnawlı fiziologikalıq aktiv elementlar — gormonlarni sintezlab,
organizmdiń tikkeley ishki ortalıǵı — qan hám toqıma suyıqlig'iga shıǵarıwshı bóz
túsiniledi.
Adam organizmindegi barlıq funkciyalar nerv hám gumoral jal menen
basqarıladı. Gumoral jal menen basqariliwinda adam denesiniń túrli bólimlerinde
jaylasqan bez arqalı ámelge asadı. Adam denesindegi bez ishki sekretsiya bezi de
dep atalıp, olarda islep shıǵarılǵan suyıqlıq garmonlar dep ataladı. Gormon termini
ingliz fiziologları Beytiss hám Stoling tárepinen 1905 jılda pánge kiritilgen. Ishki
sekretsiya bózi fiziologikalıq aktiv element gormonlar islep shıǵaradı. (grekshe
horman- qozgatmoq degen sazdan alınǵan ).
Ishki sekretsiya bezinde islep shiǵarılatuǵın garmonlar júdá az muǵdarda
yaǵnıy gramning miliondan bir bólegine teń bolib, olar tuwrıdan tuwrı qan hám
limfaga quyıladı. Ishki sekretsiya bezine: gipofiz, epifiz, qalqansimon bez, qalqan
aldı bezi, ayrisimon bez, asqazan astı bezi, búyrek ústi bózi hám jınıslıq bóz kiredi
Ishki sekretsiya beziniñ hámmesi birge qasılgan halda organizmdiń endokren
sistemasın payda etedi. Endokrin grekshe saz ásbapları bolib «endos»-tereńligin
«krino»-ajrataman degen mánisti ańlatadı. Ishki sekretsiya bózining jumıs
iskerligin gipofiz bezi basqarib turadı. Gipofiz bezi funkciyasın bolsa oraylıq nerv
sisteması tárepinen, yaǵnıy aralıq miyadagi gipotalomusdan ajraladi`ǵan
neyrogormonlar arqalı basqarıladı.
Gipofiz bezi morfofunktsiyaonal tárepten gipotalomusga júdá jaqınnan
baylanıslı bolıp tabıladı. Sol sebepli de bular birgelikte gipotalama-gipofizar
sistema dep ataladı.
Gormonlarni bir neshe ayriqsha ózgeshelikleri bar.
1.
Hár bir gormon arnawlı bir organ hám funkciyalarǵa tásir etip, olarda
ayriqsha ózgerislerdi júzege shıǵaradı.
2.
Gormonlar biologiyalıq tárepten aktiv boladı. Mısalı : 1 gr adrenalin
(búyrek ústi bózi gormoni) 10 mln baqadan ajıratıp alınǵan júreginiń jumısın
kúshaytira aladı. 1 gr (asqazan astı beziniń Langergans aralchalaridan shıǵıs
gormon) 12000 qoyan qanındaǵı qumshekerdi kemeytira aladı.
3.
Gormonlar (distant) uzaqtan turıp tásir kórsete aladı. Gormonlar qaysı
organlarda payda bolsa, sol organlarǵa tásir etpey, bálki usı bózdan uzaqtaǵı
organlarǵa tásir etedi.
4.
Gormonlar molekulası salıstırǵanda kishi boladı, sol sebepli olar
organ hám toqımalardı qannan ajıratıp turıwshı kapillyarlar endoteleysidan, sonıń
menen birge kletka membranalarınan oǵada aladı.
5.
Gormonlar toqımalarda anaǵurlım tez bóleklenedi. Sol sebepli
gormonlar qanda jetkilikli muǵdarda bolıwı, olar uzaǵıraq yamasa úzliksiz tásir
etiwi ushın arnawlı bir bezden mudam shıǵıp turıwı zárúr.
6.
Kupchilik gormonlarning túrge tán ózgesheligi joq. Sonday bolǵanı
ushın qaramal, cho’chqa hám basqa haywanlardan alınǵan gormonal preparatlarni
meditsinada qóllaw múmkin.
Indokrin kesellikler
Endokrin sisteması insan denesinde derlik barlıq turmıslıq processlerdi
tártipke salıwda júdá zárúrli rol oynaydı. Ishki sekretsiya bózi garmonlar islep
shıǵaradı, bul processni aynıwı saldamlı keselliklerge alıp keledi. Kópshilik
baslanǵısh dáwirde organizmdegi ózgerislerge bıyparq boladı yamasa charchoq,
stress hám basqa jaǵdaylarǵa baylanıstırıp, shifokorga shaqırıq etpeydi. Kesellik
kúsheyip ketmasidan aldın endokrinolog shıpakeri menen máslahátlesip,
baslanǵısh dáwiridayoq emlew hám unamsız aqıbetleriniń aldın alıw zárúr.
|