Tema: Organizmdi shiniqtiriw usullari
Organizmdi shınıqtırıwǵa organizmdiń arnawlı bir fizikalıq faktorlar tásirine
seziwsheńliginı az-azdan tómenletiw arqalı eriwiladi. Shınıǵıw jáne onıń
fiziologikalıq tiykarları : Fizikalıq shınıǵıwlar menen úzliksiz shuǵillanıw -bu
jismoniy mashiqlarni mudami bajarish, kún rejimine hám gigiena qoidalariga ámel
qılıw, deneni quyash, hawa hám suwdan nátiyjeli paydalanıp shınıqtırıw degeni
bolıp tabıladı. Fizikalıq mashiqlarni 3 túri bar:
1. Kúsh menen atqarılıwshı fizikalıq mashiqlar. Bul fizikalıq mashiqlar
bulshıq etlerdiń maksimol qısqarıwı menen ámelge asıriladı. Bul gruppaǵa shtanga
, tas, gantel kóteriwler kiredi.
2. Kúsh hám tezlik menen atqarılıwshı mashiqlar. Bul fizikalıq mashiqlarda
bulshıq etler bir vaqitda salıstırǵanda úlken kúsh hám tezlik menen qisqaradı. Bul
gruppaǵa júgirip kelip uzaqqa sekrew, qumga sekrew hám disk irg'itishlar kiredi.
3. Shıdamlılıqqa tiykarlanǵan shınıǵıwlar. Bul shınıǵıwlarda bulshıq
etlerden kúsh hám tezlik talap etińmayda. Bul gruppaǵa sawlastırıwshı shınıǵıwlar
kiredi.Organizmdi shınıqtırıw -organizmdiń qolaysız klimat sharayatları (hawanıń
tómen hám joqarı temperaturası, tómen atmosfera basımı hám basqalar ) tásirine
shıdamın asırıw ilajları. Organizmdi shınıqtırıwdı balalıqtan baslaw zárúrli. Adam
organizmi ózgerip turatuǵın sirtqı ortalıq sharayatlarına muwapıqlasqan halda (
Adaptaciya ) shinig'ip baradı. Qandayda bir faktor (suwıq, ıssı hám basqalar ) dıń
úzliksiz, kóp ret tásir etiwi hám olar dozasini barǵan sayın asıra barıw jolı menen
shiniqtırıwshı effektke erisiledi, sebebi sonday sharayatlardag’ana organizmde
iykemlesetuǵın ózgerisler rawajlanadı: neyrogumoral hám elementlar almasinuvi
procesi rawajlanıwlasadı, átirap ortalıqtaǵı no-xosh faktorlar tásirine organizmdiń
ulıwma qarsılıǵı asadı. Organizmdi shınıqtırıwǵa organizmdiń arnawlı bir fizikalıq
faktorlar tásirine seziwsheńliginı ástesekin tómenletiw arqalı eriwiladi. Mısalı,
málim dárejedegi suwıq menen úzliksiz tásir kórsetiw, tiykarlanıp, tómen
temperatura tásirine, ıssı menen tásir kórsetiw bolsa joqarı temperatura tásirine
shıdamlıqtı asıradı. Organizmdiń suwıqqa shıdamı asırılǵan bulsada, ıssıqa yamasa
tómen atmosfera basımı hám basqalarǵa shıdaw bere almaydı.
Organizmdi suwıqqa shıdamlı qılıwdıń ámelde áhmiyeti zárúrli, sebebi
tońıw júdá kóp jaǵdaylarda ótkir respirator keselliklerge sebep boladı. Tońıw
dárejesin az-azdan asıra barıw jolı menen organizmdi suwıqqa shıdamlı etiledi.
Suwıqqa úyrengen kisiler organizminde ıssılıq payda bolıwı anaǵurlım jedel
baradı, bul — teriniń qan menen jaqsılaw támiyinleniwine múmkinshilik beredi
hám juqpalı keselliklerge hám de suwıq urıwına shıdamın asıradı. Teri múyiz
qabatınıń bir az qalıń tartıwı esabına da suwıq seziw pasayadi, nátiyjede teriniń
issiklikni izolyasiya qılıw ózgesheligi kúshayadi. Suwıqqa úyrenmegen kisilerde
gewdediń hátte azǵantay bóleginiń sovqotishi hám ulıwma sovqotish murın silekey
perdesi tamırlarınıń keńeyiwine, onıń jalınlanıp, sekretor suyıqlıqtıń kóp
ajırasıwına, yaǵnıy joqarı nápes jollarıniń ótkir respirator keselliklerine alıp keledi.
Suwıqqa shınıqqan kisilerde joqarı nápes jolları silekey perdesinde bunday
reaksiya kuzatil-maydi. Aftap, hawa (qarang Hawa hám quyash van-nalari) hám
suwdan aqılǵa say paydalanıw jolı menen de organizmdi suwıqqa shınıqtırıw
múmkin. Hól súlgi menen súrtiniw, basdan suw quyılıw, dush kabul qılıw,
shómiliw eń qolay hám tásir-asnaw suw emlewlerinen esaplanadı. Olardı daslep úy
temperaturası daǵı suwdan baslaw, keyininen temperaturanı az-azdan tómenletip,
emlew múddetin asıra barıw kerek. Átirap ortalıq ıssı bolǵanda bunday
temperaturaǵa ádetlenbegen adam organizmi ıssılap ketiwi múmkin (qarang Íssı
urıwı ). Kóp ret hám uzaq múddet ıssı tásir etiwi nátiyjesinde organizmdiń joqarı
temperatura tásirine shıdamı asadı, g’araq-g’araq terlew hám ter quramınıń
ózgeriwi esabına organizm kóp ıssılıq ajrata baslaydı. Sonday etip, joqarıda
bayanlainganlarga juwmaq jol menende aytıw múmkin, ulıwma shıdamlılıqtı
tárbiyalaw ushın sport trenirovkasining kompleks usıllarınan paydalanıw hám de
shıdamlılıqtı rawajlandırıw maqsetinde juwırıw hám júziw jası, tayarlıq dárejesine
muwapıq halda qurallardı tańlaw zárúr ilajlardan biri bolıp esaplanadı.
|