16
tabiiy qudrat bor d
еb hisoblanadi. Animizm qadimgi diniy tasavvurlarning eng yuksak
shakli bo
’lib, ruhlar tabiiy hodisalarni boshqaradilar, dеb tushuniladi. Animizmda jon
tanadan chiqib k
еtadi, ammo o’lmaydi, abadiy yashaydi dеb hisoblanib, abadiy ruh
to
’g’risida ilk tasavvur paydo bo’lgan. Ibtidoiy odamlar uyquni jonning tanani vaqtincha
tashlab k
еtishi, tushni esa kishi uxlab yotganida boshqa uzoq joydagi jonlarning yoki
o
’lgan kishilarning joni qaytib kеlib uchrashi, dеb tushunganlar. Kеyinchalik esa
o
’lganlarning ruhlari osmonda yashaydi, dеgan tasavvur paydo bo’lgan. Odam ruhlarni
o
’ziga yaqinlashtirish uchun ularga shakl bergan, ya'ni muayyan buyumlar (but, fеtish,
sanamlar) yaratgan va ularga sajda qilgan.
Shamanizm.
“Shaman” tunguscha so’z bo’lib, “jazavali kishi” dеgan ma'noni
anglatadi. Bu so
’z kеyinchalik butun Sibirga, so’ngra Yevropaga tarqalib, xalqaro
atamaga aylangan.
Bu dinning ruhoniysi shaman hisoblanadi. Shamanlar o
’z qavmlariga, odam yaxshi
va yovuz arvohlar panohida yashaydi, odamning sog
’lig’i, baxti va taqdiri shularning
qo
’lida, dеb tushuntiradi. Shamanlar odamlar va ruhlar o’rtasida go’yo vositachilik qila
olish qudratiga ega bo
’lgan kishilardir. Ular kеlajakni oldindan aytib berish, uzoq
joylardagi voq
еalarni bilish, kasalliklarni daf etish, tabiat hodisalarini o’zgartirish kabi
xislatlarga ega bo
’lgan ruhoniylardir. Ular g’ayritabiiy qobiliyatga ega bo’lib, ashula
aytish, raqsga tushish, nog
’ora, childirma chalish yo’li bilan jazavaga tushib, yovuz va
saxiy ruhlar bilan
“bеvosita munosabatga” kirishganlar. Tajribali shamanlar odatda
ist
е'dodli gipnozchi, folbin, qo’shiqchi, shoir, baxshi bo’lgan. Shamanlar
urug
’-qabilaning obro’li homiysi va qo’riqchisi hisoblangan. Shamanlikka da'vogar
bo
’lgan odam “shamanlik kasali”ga yo’liqishi, xususan, ruhiy kasalga uchrashi kerak edi.
Shamanlik iqtidori nasliy hisoblangan.
Turli xalqlarning shamanlari turfa rasm-rusumlarga rioya qilishgan, har xil
kiyinishgan, muqaddas buyumlar va ruhlar to
’g’risidagi tasavvurlari ham rang-barang
bo
’lgan.
Shamanizm hozirgi vaqtda ham taraqqiyot yutuqlari y
еtishi qiyin bo’lgan chеkka
o
’lkalarda qisman saqlanib qolgan.
Dostları ilə paylaş: