Misr Usmoniylar imperiyasi tarkibida (XVII-XVIII) Mavzu: Misr Usmoniylar imperiyasi tarkibida (XVII-XVIII) Reja: Kirish i-bob. Misrning Usmoniylar bosqini arafasida va undan keyingi davr tarixi

I-bob. Misrning Usmoniylar bosqini arafasida va undan keyingi davr tarixi.
1.1. Turklar bosqiniga qadar Misr tarixi.
Tarixdan ma’lumki Misr davlatchilikka asos solingan ilk mamlakatdir. Misrda bundan 5000 yil avval Misrda davlatchilikka asos solingan. Misr o’z tarixi davomida juda ko’p urishlar, sulolar almashinuvi, davlatlar bosqini qo’zg’alonlarga guvox bo’lgan. Mana shu gapimizning isboti sifatida Misrning bizning mavzuimizgacha bo’lgan davrini qisqacha ko’rib chiqsak. Misrning qulay geografik joylashuvi va boy tabiiy sharoiti qadimdan boshlab kishilarni o’ziga jalb qilib kelgan. Mana shu holatlar keyinchalik biz ko’rib chiqadigan mavzuda, yani “Misr Usmonlilar imperiyasi tarkibida” mavzusida ham o’z aksini topadi. Faqatgina bu davrga kelib Misrga g’arb davlatlari qiziqa boshlaydilar. Misrda ilk odamlar arxelog D.D. Klarkning ma’lumotiga ko’ra 80 – 90 ming yil oldin kelib joylashganlar. Olimlar bundan tashqari 25 – 30 ming yil avval Fayum vohasida ham odamlar yashaganliklarini aniqlashgan. Bu voxadan o’sha davrga tegishli juda ko’plab ashyoviy dalillar topilgan. Milloddan avvalgi VI – V ming yilliklarda aholi soni ortib, ilk qishloqlar paydo bo’la boshlagan. Misrning tub aholisi qorachadan kelgan, xushqomat va kamsoqol bo’lishgan. Bundan tahqari Misrda aholi sonini ortishida janubdan kelgan – nubiyaliklar, Markaziy Afrikadan kelgan – liliputlar, g’arbdan kelgan – liviyaliklar, shimoli – sharqdan kelgan – giksoslar, habashlar, ossurlar, forslar, yunonlar, makedonlar va rimliklarning xissasi katta. Bu xalqlar ham keyinchalik misrlilar bilan aralashib ketib, misrliklarga aylanganlar. Ammo bir narsani aytib o’tish kerakki ushbu xalaqlarning hammasi bir vaqtning o’zida kirib kelmagan, bular bir necha yillar ichida Misrni egallaganlar, ba’zilari esa Misrga ko’chib kelib shu yerni o’zlarining asosiy makonlariga aylantirganlar

Yuqorida Misrda odamlar qachondan boshlab paydo bo’la boshlaganliklari

haqida aytib o’tdim, endi esa Misrdagi ilk davlatlarga urg’u bersak.
Miloddan avvalgi IV – ming yillikda Nil qirg’oqlari atrofida ilk shahar –
davlatlar paydo bo’la boshlaydilar. Bu shahar davlatlar “nom” lar deb atalib ularning soni 42 ta bo’lgan. Har tarafga yoyilib ketgan mamlakatlar ikkita davlatda birlashadilar: Yuqori Misr (Janubiy podsholik) va Quyi Misr (Shimoliy podsholik). Taxminan ming yil davomida bu ikki davlat – janub shimol ustidan g’alaba qozongunga qadar bir – birlari bilan dushman bo’lganlar. Misr tarixini ikkiga bo’lib o’rgansak bo’ladi: birinchi davr ilk davlatchilikka asos solingan davrdan arablar istilosigacha bo’lgan davr, ikkinchi davr Misrda Islom dini kirib kelishi va hozirgacha bo’lgan davr. Misr tarixida qadimgi podsholik davri beshta davrni o’z ichiga oladi, bular:
1. Ilk podsholik davri – miloddan avvalgi 3100 – 2800 yillarda
2. Qadimgi podsholik davri – miloddan avvalgi 2800 – 2250 yillarda
3. O’rta podsholik davri – miloddan avvalgi 2040 – 1750 yillarda
4. Yangi podsholik davri – miloddan avvalgi 1584 – 1085 yillarda
5. So’ngi podsholik davri – miloddan avvalgi 1085 yildan Misr Vizantiya ta’siriga tushib qolgunga qadar (milodiy 395 yil). Bu podsholiklarda qanday voqealar sodir bo’lganini ko’rib chiqsak. Ilk podsholik davri ikki davlatni, yani yuqori va quyi Misrni birlashtirilishi bilan ahamiyatga molik. Yuqori Misr Podshohi Narmer Quyi Misrga bostirib kirgan, mana shu voqeadan boshlab Misrda yagona davlat tuzish uchun kurashlar boshlanib ketgan. Miloddan avallgi III mingyillikda Yuqori Misr shohi Mina (Menes) ikki davlatni yagona bayroq ostida birlashtiradi. Mina bundan tahqari Memfis shahrini qurdirib uni poytaxtga aylantirgan va birinchi sulolaga asos solgan. Ilk podsholik davrida ikkita sulola vakillari hukmronlik qilganlar. Ikkinchi sulola davridan boshlab Misr podshohlari fir’avnlar deb atala boshlaganlar.
Qadimgi podsholik davrida esi Misrda 3 – 6 sulola vakillari hukmronlik qilganlar. Bu davrda podsholar asosan davlatni kengaytirish, mustahkamlash va markazlashtirish uchun ko’plab harakatlar olib borganlar. Ayniqsa 4 sulola vakillari Nubiya, Falastin, Liviya va Sinayga juda ko’plab yurishlar qilganlar. Bu davr yana shunisi bilan mashhurki, miloddan avvalgi 2715 – 2613 yillarda 3 sulola vakillari hukmronligi davrida dunyoga mashhur Misr piramidalari quriladi. Misrda qurilgan ilk piramida bu fir’avn Joser piramidasidir. Eng katta piramida esa fir’avn Hufu piramidasidir. Bu piramidaning balandligi 150 metr bo’lgan. Bu davr oxirlariga kelib Misrda bo’linish kuztiladi. Misr mayda davlatchlarga bo’linib ketadi va mana shu mayda davlatlar hukmronlik uchun bir – birlari bilan qonli urushlar olib boradi. Bunga esa piramidalar qurilshi sabab bo’ladi, chunki bu qurilishlar juda ko’plab mablag’ talab qilar edi. Mana shu tarqoqlik davrida Misrda 7 – 10 sulola vakillari hukomronlik qilganlar. Bu davr o’z ichiga 2192 – 2040 yillarni oladi. 2040 yilga kelib Fiva hukmdori Mentuxatep Gerakleopol podsholariga qarshi kurashib yuqori va quyi podsholiklarni birlashtiradi, hamda Markazlashgan Misr davlatiga ikkinchi marotaba asos soladi. Bu davrga kelib Fiva Misr poytaxtiga aylanadi. O’rta podsholik davrida 11 – 13 sulolalar hukmronlik qilganlar. Bu davrda ham fir’avnlar iste’lochilik yurishlarini amalga oshirganlar. Ular Nubiya, Sinay, Finikiya, Falastin, hattoki Frot daryosi sohillarigacha borganlar. Lekin bu davr ham osoyishtalik bilan o’tmagan miloddan avvalgi XIX asrdan boshlab o’rta podsholik tushkunlikka yuz tutadi. 13 sulola davridan boshlab o’zaro urushlar kuchayib ketgan. Bundan sillasi qurigan jabrdida xalq 1750 yilli qo’zg’alon ko’targan. Bu davrga kelib Misrni zaiflashib qolganidan foydalanib Giksoslar kirib keladilar. Ular avval Misrga tinch yo’l bilan ko’chib kiradilar, keyinchalik ular Misrda Avoaris shahriga asos soladilar. Misrga ilk bor otlarni Giksoslar olib kirganlar. Giksoslar Misrda miloddan avvalgi 1710 – 1580 yillarda hukmronlik qilganlar. Giksoslar 15 – 16 sulolaga mansub edilar. XVI asr boshlariga kelib Misrda ozodlik harakatlari kuchayadi. Bu harakatlarga 17 sulola vakillari Fiva hukmdorlari boshchilik qilganlar. Giksoslarga
qarshilk harakatni Kamesu boshlaydi. Kamesudan keyin harakataga ukasi Yaxmos I boshchilik qilgan. U giksoslarni mamlakatdan butunlay chiqarib yuboradi. Giksoslar quvib chiqarilgach Misrda yangi podsholik davri boshlangan. Bu davrda 18 – 20 sulola vakillari hukmronlik qilgan. Bu davrda Misr hududi ancha kengayib janubda Nubiyaga, shimol va shimoli – sharqda O’rtayer dengizining sharqiy sohillarigacha cho’zildi. Bu davrda Qadimgi Misr tarixidagi eng ko’p iste’lochilik yurishlari amalga oshirilgan. Eng ko’zga ko’ringan iste’lochiolar bular
Tutmos I va Tumos III. Miloddan avvalgi XIV asr o’rtalariga kelib ahvol yomonlashadi. 1320 – 1085 yillarda hukmronlik qilgan XIX sulola vakillari bu holatga barham beradilar. Bu sulola asoschisi – Ramzes I. 1085 yili Ramzes XI vafotidan so’ng 20 sulola vakillari tugab, Misr davlati ikkiga bo’linib ketgan. Janubiy Misr Fiva hokimlari qo’liga, shimoliy Misr 21 sulola asoschi Tanis hukmdori Smendes qo’liga o’tgan. Shu voqea bilan Yangi podsholik davri tugaydi. Miloddan avvalgi XI asr boshlarida Yangi podsholik tugatilgandan so’ng so’ngi podsholik davri boshlanadi. Bu davrda Misr tashqi davlatlar ta’siriga tushib qoladi. Bu davr Liviya – Sais davri deb ham ataladi. Chunki bu davrda yollanma qo’shinda liviyaliklar hukmronlik qilib, asta – sekin hokimiyatni egallaydilar. Bundan tashqari Misr miloddan avvalgi VIII – VII asrlarda Efiopiyaliklar, miloddan avvalgi 671 – 655 yillarda Ossurlar, miloddan avvalgi 525 – 404 yillarda forslar, miloddan avvalgi 332 yilda Aleksandr Makedonskiy, miloddan avvalgi 30 yilda Rim imperiyasi tarkibida bo’ladi. Milodiy 395 yilda Misr Vizantiya ta’siriga tushib qoladi, shu bilan qadimgi Misr tarixi o’z nihoyasiga yetadi Bundan keyin davr haqida qisqacha aytib o’tadigan bo’lsak, Misrni 640 yili arb harbiy qo’mondoni Amr ibn al – As egallaydi. Shu davrdan boshlab Misrda Islom dini keng yoyila boshlaydi va Misr Arab xalifaligi tarkibiga qo’shiladi. Kelgusida Misrda – Ummaviylar, Abbosiylar, Ixshidlar, Fotimiylar, Ayubiylar, 1250 yildan boshlab mamlyuklar hukmronlik qilishadi. Faqatgina bu davrlarda Misrning avvalgi poytaxtlari o’z axamiyatini yo’qotib 969 yilda asos solingan Qohira shahri markazga aylanadi. Mana shu mamlyuklar hukmronligini oxiri va Misrni usmonlilar tomonidan zabt etilishi bilan bizning mavzuimiz boshlanadi.

2. Misrni Usmoniylar tomonidan zabt etilishi.

   
   

XVI asrda arab davlatlarining ko’pchiligi turklar tomonidan zabt etilib, Usmonlilar imperiyasi tarkibiga qo’shib olingan edi. Ulardan birinchilardan bo’lib o’z mustaqilligini, siyosiy hokimiyatini Misr yo’qotdi. Bu davrda Misr mamlyuklar hukmronligi ostida edi. Mamlyuklar (“erkin bo’lmaganlar”, “qullar”) – asir tushganlar va qul qilib sotib olinib, sulton armiyasining asosiy qismini tashkil etgan asosiy kuch hisoblangan. Mamlyuklar o’rta asrlarda maxsus harbiy harakatlar uchun yetishtirilgan oq tanli qullar. Mamlyuk qo’shinlari otryadlari Ayubiylar sulolasi asoschisi – Saloxiddin davridayoq mavjud bo’lgan. 1244 yili sulton Baybars boshchiligida mamlyuk qo’shinlari salbchilarga qarshi bir necha harakatlar olib borib, Suriya va Falastindagi bir nechta shaharlarni egallaydi. 1260 yilda esa mamlyuklar Ayn – Jaludagi jangda Falastinda mo’g’illarni mag’lubiyatga uchratadilar. 1250 yili mamlyuklar Ayubiylarni taxtdan ag’darib sultonlar sulololasiga asos soladilar va Misrni 1516 – 1517 yilga qadar yani usmonlilar imperiyasi egallagunga qadar boshqaradilar. Ularning asosini turkiylar tashkil qilgan. Ular o’z qudratiga ega bo’lgan harbiy – feodal tabaqa edi. Ular keyinchalik kuchayib borganlari sari mustaqil kuchga ega bo’lib hokimiyat tepasiga ham keldilar. Mamlyuk otryadlari boshliqlari beylar deb atalganlar, ularni ustidan sulton turgan, sulton Qohiradan turib davlatni boshqargan. Mamlyuk sulton lari yoki beylarning qonuniy valiahdlari bo’lmagan, shuning uchun ham ularning farzandlari davlat boshlig’i bo’la olmaganlar. Davlat boshlig’i etib eng iqtidorli qo’shin qo’mondonlari tayinlanganlar. Mamlyuklar mamlakatida hukumat otadan bolaga emas, harbiy qo’mondonlarga o’tgan. Mamlyuklar sulolasi uzoqqa cho’zilmagan, sabab boshqa mamlyuk sultoni boshqacha siyosat olib borgan. Ma’lumotlarga ko’ra ularning soni 9 mingdan 12 mingacha (ba’zi malumotlarda 24 ming nafar) bo’lgan. Mamlyuklarning safi o’sha paytlarda ham egallangan yerlardan olib kelingan qullar hisobiga to’lib turar edi. Olib kelinganlar asosan Kavkazdan – cherkas, gruzin, abxaz millatiga mansub insonlar bo’lganlar. Mamlyuklar davri o’z navbatida ikkiga bo’linadi “Turk mamlyuklar” – baxriylar (1250 – 1382 y.) va “Cherkes mamlyuklar” – burjiylar (1382 – 1517 y). Bu haqida turk olimi Zakoi Ko’nrapa quydagi so’zlarni aytib o’tgan: “Turk mamlyukalari saltanatlarini qurmoqlik uchun cherkeslardan muhofiz (qo’riqchi) askarlar olgan edilar. Mana shu muhofiz cherkes askarlari Turk Mamlyuk saltanatini yiqitdi. Cherkesa mamlyuk idorasini qurdi. Usmonoilar bilan Cherkes mamlukalarining orasi Fotih zamonida Xijoz suv yo’larining tamiri ishidan ochildi. Boyazid Ikkinchi zamonida qonli muhorabalarga sabab bo’ldi. U payt Misr sultonlari Islom dunyosiga ham hokim edi. Mamlyuklar orasida Yevropalik ko’ngillilar ham bo’lganlar. Misrlik arablar hech qachon mamlyuk bo’la olmaganlar”. Mamlyuklarning eng ko’zga ko’ringan sultonlari – Oybek, Baybars, Kalaun, Barsbey, Gurilar bo’lganlar. 1382 yili amir Barkuk (1382 – 1399) hukumatni egallab, yuqori lavozimlarni cherkeslarga bera boshlaydi, shu tariqa 1382 yildan 1517 yilga qadar Misrni cherkes mamlyuklari boshqaradilar. Mamlyuklarning hukmronligi dehqonlar va badaviylarni qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirishda, asosan sug’oriladigan yerlarda ularni mehnatidan ayovsiz foydalanishlarida bilinadi. Ularning doimiy zulm o’tkazishlari qishloq ho’jaligi mahsulotlarini kamayib ketishiga va qishloq joylarda aholini kamayib ketishiga, qishloqlarda qolgan aholini ularning hukmronligiga qarshiligini kuchaytirib yubordi. Mana shu sabablar Misrni turklar tomonidan bosib olinishini tezlashtirib yubordi. Yovuz Sulton Salim Marash ustiga yurish qildi. Bu yer Zulqodir
o’g’illarining qo’lida edi. Misrliklar bilan Usmonlilar o’rtasida dushmanlik Zulqodir
o’g’illari tufayli chiqayotgan edi. Yovuz Salim Zulqodir bekligini bekor qildi. Usmonli tuproqlariga qo’shdi. Shu zayil Ona do’lida milliy birlik ohiriga yetkazildi (m1515). Biroq Cherkes mamluklaridan Kansu Gavri bundan mamnun bo’lmadi. Avvalgiday Zulqodir bekligida hutba o’qilioshini istadi. Salim Birinchi shu qisqa javobni berdi: “Cherkes mard bo’lsa, hutbasini Misrda yashatsin! “dedi.” U paytlar Islom olamida pul bostirish hutba o’qitish istiqlol alomati hisoblanardi. Juma va hayit namozlarida xatiblar hutba o’qirkan, halifalardan keyin hukumdorlarning ismlarini ham tilga olishardi. U davrning hukmron fikriga ko’ra,
davlat boshliqlari bu hutbalarga katta ahamiyat berar edi. Urushning boshida mamlyuklar yetarlicha qarshilik ko’rsata oldilar, lekin bularning hech biri mamlyuklarni turklar bosqinidan saqlab qola olmadi. 1516 yil 24 avgustda Suriya shimolidagi Merj–Dabikda eng katta to’qnashuv bo’lib o’tadi. 1516 yili sulton Kansu Guriy Shimoliy Suriyada Salim I qo’shinlari bilan to’qnashuvda halok bo’ladi, uning o’rniga sulton etib Ashraf To’manboy tayinlanadi. Uning buyrug’i bilan cho’l chegara hududlarida harbiy istehkom qurdiradi, lekin uni turklar chetlab o’tishadi. Huddi shu 1516 yilda turklar G’azoni egallab Nilga tomon yo’l ochadilar. To’manboy turklarni Qohira ostonasida to’xtatib qolish maqsadida venetsiyaliklardan 80 zambarak oladi, lekin bu zambaraklardan mamlyuklar foydalanishni bilmas edilar.1517 yil boshida Salim I boshchiligidagi turk armiyasi qo’shinlari Misr poytaxti Qohiraga hech qanday qarshiliklarsiz kirib kelib, u yerni talay boshladilar. Lekin, 22 yanvarda Qohira devori yonida Misr taqdirini keyingi bir necha asrga xal qilib beruvchi asosiy jang bo’lib o’tadi va bu jangda turklarni qo’li ustun kelib Misrni egallaydilar. Shu davrdan boshlab Misr Usmonlilar imperiyasi tarkibiuga kiritiladi. “Salim I mamlyuk qo’shinlarini to’rt qonli urushda (Halab oldida Marjidabik, Falastinda Gazza, Qoxira yonida Rizoniya va Qoxira ichida) tor-mor etdi. Pirovardida, yo’rt zarba bilan to’rt qit’ani (Suriya, Falastin, Xijoz va Misrni) Usmonli Turkiyasiga qo’shdi. Sulton Salim bir necha yilardan beri Turk mamlyuklari bilan Cherkes mamlyuklari tomonidan boshqarilgan Misr sultonligiga barham berdi”. Mamlyuklar To’manboy boshchiligida Yuqori Misr tomon qochadilar va u yerda turk qo’shinlariga duch kelib batamom yo’q qilinib yuboriladilar. To’manboy baddaviylar tomonidan Salim I ga topshiriladi, huddi o’sha yili u Qohirada osib o’ldiriladi. Mamlyuklar batamom 1811 – 1812 yillarda Muhammad Ali tomonidan tugatiladilar. Misr eggalanishi musulmonlar uchun muqaddas bo’lgan mamlakat Xijozda ham turklar hukmronligi o’rnatilganini bildiradi. Xijozda musulmonlarning ikki muqaddas shahri Makka va Madina joylashgan, lekin o’sha paytlarda musulmon dunyosi markazi Misrda edi. Misr Abbosiy halifalar tomonidan boshqarilar edi. Shu sababdan ham Xijoz bilan Misr bir davlat edi. Salim I Marjidabik jangidan keyin Halabaga kirdi. “Ilk juma namozida xatib podshoh nomiga hutba o’qirkan, (Makka va Madinani nazarda tutib): “Sohibul
Haramaynish-Sharifayn” ya’ni “Ikki sharafli Haram egasi” dedi. Bundan Sulton
Salim juda sevinib ketdi va himatli kaftanini (bezkli ust kiymini) darhol egnidan
yechib, hatibga sovg’a qildi. Faqat:” Men Harami Muhtaramayninig sohibi emas,
hodimiman”, deya bu hutbadagi bu jumlaning ,, Xodimul Haramaynish-Sharfayn”
shaklda o’zgartirilishini buyurdi. Yovuz Sulton Salim Misrdaligida Makka Sharifi Muxammad Abu Barakat o’g’li orqali Ka’baning kalitlarini va “Omonat muboraka”ni Sulton Salimga yubordi. Misrni egallagan yili Salim I Ka’ba kalitini qo’lga kiritadi va “Ikki muqaddas shahar hizmatchisi” unvonini oladi.”

2. Misr Usmonli turklar hukmronligi ostida. (XVI – XVIII

   
   asrlarda).
   

Misr Abbosiylarining so’nggi yettinchi halifasi Muttavakil III Alalloh Misr

fotihi Yovuz Sulton Salim I bilan bilan Istanbulga ketdi. Ayo Sofiya Jome’ida
muhtasham majlis o’tkaziladi. Bu majlisda Arab va Turk ulamolari ishtirok etadilar.
Muttavakil III minbarda xutba o’qib Sulton Salimning salohiyatini tushuntiradi va
ustidagi kiyimini yechib Sulton Salimga kiydirib, xalifalikdan o’z xohishi bilan
ketganini e’lon qiladi. Ulamolar Sulton Salimni xalifa etib saylaydilar Shahomat
qilichini unga topshiradilar. Usmonli sultonlarda qilich taqish (taqlidi sayf) marosimi shundan boshlangan. Shu paytgacha xalifalar arab sulolalaridan tayinlanar edi, endi arab xalifaligi tugab Turk xalifaligi boshlandi. Sulton Salim I xalifalikni bir shaxsda va bir sulolada qayta birlashtirdi. Usmonli podshohlarning ikki vakili bo’lgan: biri – Sadri A’zam, ikkinchisi – Shayxulislom. Sadri A’zam (Boshvakil) davlatishlarini qilgan, shayxulislom podshohlarning xalifalik sifatini namoyish etar, musulmonlarning din va huquq ishlarini hal etar edi. 1517 yildan boshlab Misr Abbosiy xalifaligi tugatilib to 1924 yil 3-martga qadar Islom xalifaligi Usmonlilar podshohlari qo’lida qoldi. Turklarni Misrni bosib olishi davlat boshqaruv tizimida jiddiy o’zgarishlarga olib kelmadi. Xalq ikki tomondan zulmga uchradi – bir tomondan mamlyuklar, ikkinchi tomondan Usmonli turk feodallari. Mamlyuk beylari va diniy ulamolari hali xamon oliy toifa vakillari hisoblanar edilar. Turklar ham ularni tan beylar qolida juda ko’plab mol – mulk qoldirgan edilar. Xattoki Salim I Misrni bosib olgan davrda 24 ta beyni o’z lavozimida qoldirgan. Misrni sulton nomidan podsho boshqargan. Podsho 1 yilga tayinlangan, lekin bu muddat 2 – 3 yilga cho’zilgan. Podsho davlatni Qohiradan turib boshqargan. Podsho davlat ishlarini vazirlardan tashkil topgan devan orqali hal qilgan. Podsho qaramog’ida yanichar va mamlyuk gvardiyalari bo’lgan. Bu qo’shinlar Podshoning asosiy kuchlari hisoblangan. Qo’shin qo’mondonlariga podsho mamlyuk sultoniga tegishli bo’lgan yerlarni bo’lib berib ularni yuqori lavozimlarga tayinlagan, bu bilan ular Misrda hukmronliklarini kuchaytira borganlar. Misr turklar tomonidan egallanganiga qaramasdan eski feodal tizimni saqlanib qolishi, Podsho hukumatini Qohira va uning atrofidagi yerlar bilan chegaralanishiga olib keldi. Podsho esa Misr feodallari va turk sultoni o’rtasida vositachiga aylanib qoldi. Uning asosiy vazifasi sultonga to’lanadigan bojni yetkazib berish bo’lib qoldi. Yuqorida biz yanicharlarni asosiy kuch deb aytib o’tdik, lekin ular o’zi aslida kimlar ekanligida ta’rif beradigan bo’lsak, Yanicharlar – sulton Murod I davrida 12 – 16 yoshli nasroniy bo’lgan (alban, arman, bosniyalik, bulg’or, grek, gruzin, serb, rus) bolalarni olib kelinib, musulmon urf – odatlari bo’yicha tarbiylanib, keyinchalik maxsus qo’shinni asosini tashkil qilganlar. Ularning otasi ham onasi sulton hisoblangan. Yanicharlikka tanlov (devshirma – qon solig’i) musulmon bo’lmagan aholi uchun eng og’ir masuliyat bo’lgan, chunki ular eng baquvvat aqlli bolalarni olishgan. Maxsus qo’shinga jismonan baquvat, harbiy jang san’atiga ega bo’lganlar olingan, aqlan tetik bo’lganlari davlat boshqaruv tizimida hizmat qilganlar. Yanicharlikka aynan nasroniylar olinganlar, yaxudiylar esa devshirmadan ozod qilinganlar. Keyinchalik bosniyaklar va alban – musulmonlar bu huquqqa ega bo’lganlar. Ular qanday ko’rinishga ega bo’lganliklarini mana bu rasmdan ko’rishimiz mumkin. Devshirmadan bundan tashqari Istambulliklar, turk tilini bilganlar, jismonan va aqlan zaif bo’lganlar, bundan tashqari oilalilar ozod qilinganlar. Bu holat turklar arab
davlatlarini egallagandan keyin ham mavjud bo’lgan, yani arablardan ham yanicharlikka olinmagan. Yanicharlar sultonning qullari hisoblanib, ular moanastir – kazarmalarda yashaganlar, ularga oila qurish 1566 yilga qadar taqiqlangan. Vafot etgan yanicharning mol – mulki qo’shinning mol – mulkiga aylangan. Harbiy jangovar san’atidan tashqari yanicharlar xattotlik, huquq, adabiyot, mantiq va til o’rganganlar.
1683 yilga kelib yanicharlar musulmonlardan ham yig’ila boshlanadi. XVI – asr
oxirlari va XVII asr boshlariga kelib yanicharlar oila qura boshlaydilar, xo’jalik
ishlari bilan shug’ullanadilar, savdo va boshqa ishlar bilan ham shug’ullana
boshlaydilar. Bu esa yanicharlarni bo’ysinmay qo’yganini bildirar edi. Asta sekinlik
bilan yanicharlar davlat to’ntaruvchi kuchga ham aylanib qoladilar. Yanicharlarning
asosiy kuchlari 1000 nafardan iborat polklari edi. Yanicharlar davri gullab –
yashnagan paytda bunday polklar soni 196 taga yetgan. Mana shu qo’shin yordami
bilan turk sultonlari imperiya qurishga erishganlar. Yanicharlarning oliy bosh
qo’mondoni “sulton”, qo’shin qo’mondonlari esa “og’a” deb atalganlar.
Ular o’zgacha ko’rinishga ega bo’lishgan. Musulmonlardan farqli ravishda
soqollari qirilgan bo’lib, mo’ylovlari bo’lgan. Boshqa harbiylardan farqli ravishda oq uzun salla kiyib yurishgan. Ular boshida arbaletdan o’q uzishgan bo’lsalar
keyinchalik o’q otar qurollar bilan taminlanganlar. Bundan tashqari, yanicharlar nayza, qilich, qalqon, bolta, xanjar bilan qurollanganlar. Turklar hukmronligining ilk davrlaridayoq aholi va hukumat o’rtasida qarama – qarshiliklar kelib chiqdi. Mamlakatning turli joylarida hukumatga qarshi qo’zg’alonlar bo’lib o’tdi. 1525 yili sulton Sulaymon Qonuniy o’zining ishongan odami Ibrohim Podshoni Misrga “tartib o’rnatishga” yuboradi. Ibrohim Misrga katta qo’shin bilan yetib kelib u yerda bir nechta ekspeditsiyalar o’tkazadi. Sulaymon I davrida Misrda “Qonun noma” nomli qonunlar kuchga kiradi. Bu qonunda yerdan foydalanish, yerga egalik qilish, hamda shaharlar maqomi, savdo – sotiq va hunarmandchilik qonun – qoidalari ko’rsatib o’tilgan. Bu qonun dehqonlarni yerga nisbatan munosabatini mustahkamladi. Mamlakatda feodal mulkchilik munosabatlari bo’lishiga qaramasdan barcha ishlov beriladigan va lalmikor yerlar sultonni hisoblanar edi. Rasman esa yerlar – multazimlaga, tegishli edi. Ular Misr Podshosidan sultonnnig vakillari sifatida yerlar olar edilar. Multazimlar asosan mamlyuk qo’shin boshliqlari, arab shayxlari, u yoki bu baddaviy qabilasi boshliqlari va ularning qarindoshlari, turk qo’shni qo’mondonlari, mahalliy boylar bo’lar edilar. Yerlar esa bir nechta qishlo va shaharlari bilan bo’lib berilgan. Mulatazimlar aslida hizmatlari uchun yer olganlar bo’lganlar. Bunday yerlar itizom yerlari deb atala boshlagan, ularning egalari multazimlar bo’lganlar. Bu yerlar otadan bolaga o’tadigan bo’lmagan, lekin
keyinchalik multazimlarning kuchayib ketishi oqibatida buyerlar xususiylashtirilib, otadan – bolaga o’tadigan bo’lgan. Multazimning asosiy vazifasi dehqonlardan miri (soliq turi) yig’ib uni Podshoga topshirish edi. Bu ish bilan multazim qo’lidagi mahsus miri yig’uvchilar shug’ullanganlar. XVI asr oxirlariga kelib Usmonlilar imperiyasida yig’ib olinadigan soliqlarni uchdan biri Misrdan olib kelinar edi. Miri pul ko’rinishida yoki mahsulot ko’rinishida olingan. Yillik yig’im Misr aholisidan 600 ming piastr hisobida mahsulotlardan tashqari sultonga topshirilishi belgilab qo’yilgan edi. Multazim o’z yeridan olingan soliqlar to’liq yoki to’liqmasligiga Podsho oldida javob bergan. Multazim o’z mol – mulklarini avlodlariga qoldirish uchun juda katta miqdorda boj to’lagan. Miridan tashqari multazim o’ziga tegishli dehqonlardan boshqa soliq va yig’imlar olgan. O’zlariga tegishli yerlarda multazimlar hech qachon nazorat qilinmaganlari tufayli dehqonlarga uchma – uch qilib yetkazishga ham yetmaydigan miqdorda mahsulotlar qoldirganlar. Qishloqlarda mehnat qiladigan aholi qo’lidagi yerlar asta – sekinlik bilan kichrayib bordi. Agar dehqon vafot etsa uning avlodlari uchun qoladigan yerga avlodlari katta miqdordagi o’lpon to’lashlari kerak edi, lekin bu pulni ular hech qachon to’lay olmas edilar. Soliq va yig’imlardan tashqari dehqonlar ommaviy safarbarlik ishlariga ham jalb etilganlar. Dehqonlarga xom – ashyo yetkazib, ularni mato va pryaja tayorlashga majbur qilar edilar. Ommaviy safarbarlik ishlari katta yer egasi bo’lgan multazimlarning asosan chetga sotiladigan mahsulotlar ekilgan yer maydonlarida o’tkazilar edi. Turk va Misr feodallarining bunday siyosatlari qishloq ho’jaligi mahsulotlari yetishtirilishini keskin tushurib yubordi, chunki dehqonlar juda og’ir ahvolga tushub qolgan edilar. Ishlab chiqarishning tushishi faqat qishloq xo’jaligida emas, balki hunarmandchilikda ham yaqqol ko’zga tashlanadi. Hunarmandchilikda mahsulot ishlab chiqarish keskin tushib ketdi, mahsulot ishlab chiqarish kamaygan sari mahsulotlarning sifati ham yomonlashib bordi. Bularning barcha sabab qilib soliq to’lovlarining oshib ketganligi ko’rsatildi. Bu narsa esa aholi va dehqonlarni bunday katta miqdordagi soliqlarni to’lay olmasligini ko’rsatar edi. Iqtosodiy tushkunlikni sabablaridan yana biri, Misrning Hindiston va Indoneziya bilan olib borgan savdosini qisqarishi bo’ldi. Bunga sabab Hind okeani va Qizil dengizda portugal savdo va qaroqchilik kemalarining paydo bo’lishi edi. Hindiston va Indoneziyadan olib kelinayotgan mahsulotlar kamayishi bilan Yevropaga tranzit yo’lini bajargan Misrda savdo karvonlarining yo’qolishiga va feodallar daromadlarining kamayashiga, boj to’lovlarining kamayishiga olib keldi. Bundan tashqari yangi dengiz yo’llarini ochilishi Misr savdo yo’llarini yo’qolishiga olib keldi.