Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

2. Baho turlari, uning tarkibiy tuzilmasi va baholarni
shakllantirish myetodlari

Bozor iqtisodiyotida tovarlarning turli guruhlariga mos ravishda baholarning harakatchan tizimi amal qiladi. Baho tur-larini tizimlashtirish uchun turli belgilar bо‘yicha ularni klas-sifikasiyalashtirishdan foydalaniladi.

Baholarni quyidagi belgilarga kо‘ra klassifikasiya qilish mumkin:

• 
  aylanmaga xizmat qilish xarakteri bо‘yicha;
  
• 
  о‘rnatilishiga qarab;
  
• 
  vaqt omiliga kо‘ra;
  
• 
  baholar xususida ma’lumotlarni olish usuliga muvofiq;
  
• 
  bozor turiga bog’liq ravishda;
  
• 
  hududiy bozorlarga bog’liqligini nazarda tutib;
  
• 
  bozorda davlatning ta’sirchanligi, tartibga solish va ra-qobat darajasining xarakteri bо‘yicha;
  
• 
  yetkazib berish va sotish shartlariga kо‘ra;
  
• 
  qо‘llanilish tartibiga muvofiq.
  

Aylanmaga xizmat qilish xarakteri bо‘yicha baholar quyi-dagicha farqlanadi:

• 
  ulgurji baholar;
  
• 
  chakana baholar;
  
• 
  sotib olish baholari;
  
• 
  smeta qiymati;
  
• 
  tariflar.
  

XYUS lar tovarlarning yirik partiyasini sanoat, qishloq xо‘-jaligi yoki boshqa XYUS larga yoki ta’minot tashkilotlariga sota-digan bahosi ulgurji baho deyiladi.
Savdo tashkilotlari tomonidan aholining shaxsiy istye’moli uchun kichik miqdorlarda sotiladigan nye’matlarga о‘rnatilgan baho chakana baho dyeb atadi.
Qishloq xо‘jaligi ishlab chiqaruvchilari tomonidan о‘z mah-sulotlarini davlatga sotish sotib olish baholarida amalga oshi-riladi.
Smeta qiymatida qurilish mahsulotlari (binolar, inshoot-lar va b.) ning bahosi tо‘lanadi.
YUklarni tashish, elektr energiyasi, issiqlik, suv, sog’liqni saqlash xizmatlari, myehmonxona, sayyohlik va boshqa xizmatlarning bahosi tariflar orqali ifodalanadi.