Moliya-kredit

5.Moliyaviy hisobotlarni tahlil qilish turlari
Iqtisodiy tahlil turlarini tasniflash uning mazmuni va vazifalarini chuqurroq anglash uchun zarurdir. Moliyaviy hisobotlarni tahlil qilishda moliyaviy hisobotlarni o'rganishning quyidagi asosiy usullari qo'llaniladi:
Boshqaruv ehtiyojlariga qarab, tahlilning quyidagi turlarini ajratish mumkin:
Sanoat bo'yicha:
Tarmoqli, muayyan sanoatning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga oladi;
Tarmoqlararo, iqtisodiyotning barcha tarmoqlari uchun tahlil qilishning nazariy va uslubiy asosi hisoblanadi.
Vaqt asosida:
Dastlabki, tadbirkorlik operatsiyalarini amalga oshirishdan oldin amalga oshiriladi;
Keyinchalik, rejaning bajarilishini nazorat qilish va tashkilot faoliyatini baholash uchun ishlatiladi. O'z navbatida, keyingi tahlillar tezkor (qisqa vaqtlar (smenalar, kunlar, o'n yilliklar) uchun xo'jalik operatsiyalari takomillashtirilgandan so'ng darhol amalga oshiriladi) va yakuniy (hisobot davri (oy, chorak, yil) uchun tahlil) bo'linadi. tashkilotning kompleks faoliyatini o'rganish).
Fazoviy asosda:
Fermer xo'jaligida, faqat o'rganilayotgan tashkilot va uning bo'linmalari faoliyatini o'rganish;
Xo‘jaliklararo, bunda ilg‘or tajribani o‘rganish, zaxiralarni izlash maqsadida bir qancha tashkilotlar faoliyati natijalari taqqoslanadi.
O'z navbatida fermer xo'jaligidagi tahlillarni quyidagilarga bo'lish mumkin:
Texnik va iqtisodiy jarayonlarning o'zaro ta'sirini hisobga oladigan texno-iqtisodiy;
Moliyaviy natijalarni o'rganishga qaratilgan moliyaviy-iqtisodiy: kapitaldan foydalanish samaradorligi, foyda miqdorini oshirish, rentabellikni oshirish, to'lov qobiliyatini yaxshilash;
Tashkilotlarning moliyaviy holatini baholash va bashorat qilish uchun o'tkaziladigan audit (buxgalteriya hisobi);
Ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlarning o'zaro bog'liqligini, ularning o'zaro ta'sirini hisobga olgan holda;
Iqtisodiy-statistik - tashkilot, tarmoq, hududni boshqarish darajalarida ommaviy ijtimoiy hodisalarni o'rganish uchun foydalaniladi;
Iqtisodiy-ekologik - ekologik va iqtisodiy jarayonlarning o'zaro ta'sirini o'rganadi;
Marketing faoliyatining taktikasi va strategiyalarini ishlab chiqish uchun foydalaniladigan marketing: xom ashyo va tayyor mahsulotlarni sotish bozorlarini, talab va taklifni, narx siyosatini o'rganish.
Foydalanuvchi sub'ektlariga ko'ra, tahlil quyidagilarga bo'linadi:
Tashkilot faoliyati to'g'risidagi ko'plab tahlil sub'ektlari va ma'lumotlardan foydalanuvchilarning ko'pligi, tahlil sub'ektlarining maqsad va manfaatlarining xilma-xilligi, tahlil qilishning standart usullari, buxgalteriya hisobi va hisobot standartlari, tahlilning mavjudligi bilan tavsiflangan tashqi. faqat tashkilotning ochiq, tashqi hisobotiga, tashkilot faoliyati to'g'risidagi ma'lumotlardan foydalanuvchilar uchun tahlil natijalarining maksimal ochiqligiga yo'naltirilgan;
Ichki, uni boshqarishga yo'naltirilgan bo'lib, u tahlilning tashqaridan tartibga solinmaganligi, tashkilot faoliyatining barcha jihatlarini o'rganishga batafsilroq yondashish, tijorat sirlarini saqlash uchun tahlil natijalarining maksimal maxfiyligi bilan tavsiflanadi.
Iqtisodiy tahlilning bo'linishi tashkilot miqyosidagi buxgalteriya hisobining amaliyotda rivojlangan moliyaviy va boshqaruv hisobiga bo'linishi bilan bog'liq. Tahlilning bunday bo'linishi ma'lum darajada o'zboshimchalik bilan amalga oshiriladi, chunki ichki tahlilni tashqi tahlilning davomi sifatida ko'rish mumkin va aksincha. Tahlilning ikkala turi bir-birini ma'lumot bilan ta'minlaydi, lekin ayni paytda ularning har biri o'ziga xos xususiyatlarga ega.
O'rganilayotgan ob'ektlarning ko'lamiga ko'ra tahlil quyidagilarga bo'linadi:
Qattiq, barcha ob'ektlarni o'rganish;
Tanlangan, alohida ob'ektlarni o'rganish.
Kompleks, tashkilotning kompleks faoliyatini o'rganish;
Tematik, uning davomida eng katta qiziqishning individual jihatlari o'rganiladi.
Foyda olishni maqsad qilgan tijorat tashkilotini har tomonlama tahlil qilish, qo'shimcha ravishda, foyda olish va rentabellik darajasini oshirish, moliyaviy barqarorlikni mustahkamlashning barcha omillarini hisobga oladi. Bu, ayniqsa, kompleks biznes-rejani shakllantirishda, yangi korxona yoki mavjud korxonaning yillik va uzoq muddatli rejasini tuzishda, biznes-rejalar natijalarini sarhisob qilishda, iqtisodiy faoliyatni har tomonlama baholashda zarurdir.
Tahlilni o'rganish usuliga ko'ra quyidagilar bo'lishi mumkin:
Gorizontal - iqtisodiy faoliyat natijalarini dinamikada, reja ko'rsatkichlari, raqobatdosh tashkilotlar va shunga o'xshash tarmoqlar ko'rsatkichlari bilan taqqoslash;
Vertikal (tarkibiy) - har bir hisobot pozitsiyasining butun natijaga ta'sirini aniqlash;
Trend - ko'rsatkich dinamikasining asosiy tendentsiyasini aniqlash, shakllantirish mumkin bo'lgan qiymatlar kelajakdagi ko'rsatkichlar;
Faktorial - individual omillarning samaradorlik ko'rsatkichiga ta'sirini aniqlash;
Marjinal - sotish, xarajatlar va foyda o'rtasidagi munosabatlarni hisobga olgan holda boshqaruv samaradorligini baholash usuli;
Funktsional-xarajat - bozorga yo'naltirilgan mahsulotlar, ishlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va sotishni boshqarish, zaxiralarni aniqlash usuli.
Amalda iqtisodiy tahlilning ayrim turlari kam uchraydi.
Boshqaruv jarayonida qabul qilingan qarorlarni asoslash uchun iqtisodiy tahlilning har xil turlari kombinatsiyasidan foydalaniladi. Masalan, bozor iqtisodiyoti korxonaning tashqi va ichki muhitidagi vaziyatlarning dinamikligi bilan tavsiflanadi. Bunday sharoitda operatsion tahlil muhim rol o'ynaydi. Uning ajralib turadigan xususiyatlari - operativ ma'lumotlar massivlarining murakkabligi, kompyuterda qayta ishlanishi, uning natijalaridan korxonaning individual funktsional xizmatlari darajasida yo'naltirilgan parcha-parcha ma'lumotlar ko'rinishida foydalanish.

XULOSA
Demak, iqtisodiy tahlilning mohiyati korxona faoliyatini uning maqsadlariga muvofiq holda iqtisodiy axborotlar tizimi orqali taqdim etilgan har tomonlama o‘rganishdan iborat.

Moliyaviy koeffitsientlar moliyaviy tahlil uchun vosita sifatida ishlatiladi. Bu nisbiy ishlash ba'zi mutlaq moliyaviy ko'rsatkichlarning boshqalarga nisbatini ifodalovchi korxonaning moliyaviy holati.
Moliyaviy koeffitsientlar qo'llaniladi: moliyaviy holat ko'rsatkichlarini solishtirish uchun; korxonaning moliyaviy ahvoli ko'rsatkichlari va tendentsiyalarining rivojlanish dinamikasini aniqlash; moliyaviy holatning turli jihatlari uchun normal chegaralar va mezonlarni aniqlash.
Kompaniyaning moliyaviy holatini tavsiflovchi hisoblangan individual ko'rsatkichlar va koeffitsientlar asosida korxonaning moliyaviy holati to'g'risida batafsilroq xulosalar chiqarish va iqtisodiy faoliyat samaradorligini oshirish uchun zaxiralarni aniqlash va korxona faoliyatini yaxshilash bo'yicha takliflar tayyorlash mumkin.
Korxonada inqiroz sabablarini aniqlash, tashxis qo‘yish jarayonlarida tahlil maqsadida foydalanilayotgan axborot va ma’lumotlarning o‘zaro xususiyatlariga jiddiy e’tibor qaratish zarur bo‘ladi. Chunki, xulosa qaror qabul qilish jarayoniga uzatilganida, mazkur axborotning qanchalik aniq va to‘g‘ri berilganligi qabul qilingan qarorning samaradaorligiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shuning uchun, yig‘ilgan axborotlarni tahlil qilish va kerakli xulosa chiqarish aniq belgilangan ishlarni talab qiladi.
Eng avvalo tahlil uchun kerakli bo‘lgan ma’lumotlarni o‘rganib chiqish zarur. Tahlil uchun kerakli bo‘lgan ma’lumotlarni mazmuniga qarab quyidagi turlarga ajratish mumkin: iqtisodiy ma’lumotlar, huquqiy–me’yoriy ma’lumotlar, ilmiy-texnikaviy ma’lumotlar, tabiiy-ekologik ma’lumotlar va boshqa ma’lumotlar.
Iqtisodiy ma’lumotlarni biznes reja, turli xil axborot manbaalar, texnologik ma’lumotlar, operativ-texnik, me’yoriy va moliyaviy hisobot xujjatlari tashkil etadi. Bu manbaalardan tahlilda eng ko‘p foydalaniladi.
Huquqiy-me’yoriy ma’lumotlarga esa Respublikamizda amal qilayotgan barcha qonunlar, me’yoriy xujjatlar va aktlarda rasmiylashtirilgan axborotlardan foydalanish tushuniladi.
Ilmiy-texnikaviy ma’lumotlar, eng yangi taraqqiyot, jahondagi o‘zgarishlar, fan va texnika yutuqlarini o‘zida mujassam etgan axborotlardir. Bu axborotlar tahlil uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
Tabiiy- ekologik ma’lumotlar, tabiat, yer, iqlim va boshqa ekologik omillarni mujassamlashtirgan axborotlarni iqtisodiy tahlilda muhim manbaa sifatida o‘rganiladi.
Boshqa manbaalarga esa, iqtisodiy, huquqiy, ilmiy-texnikaviy, tabiiy- ekologik manbaalarda aks etmagan ma’lumotlar tushunilib, bunga ommaviy axborot vositalari, ro‘znoma va oynomalardagi, radio va televideniyadagi keltirilgan axborotlardan kiradi.
Quyida moliyaviy hisobot shakllarining axborotlarini o‘ziga xos xususiyatlari va ularga qo‘yiladigan talablar aks ettiriladi. Moliyaviy hisobotlarning o‘ziga xos xususiyati, eng avvalo ular korxonadagi iqtisodiy voqea-hodisalarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishtirokchilari bo‘lgan hodimlar tomonidan tuziladi.
Ikkinchidan, moliyaviy hisobot shakllarini tuzishning asosiy maqsadi tashqi voydalanuvchilarni axborotlar bilan ta’minlash bo‘lgani uchun, u korxonaning moliyaviy holatiga oid ma’lumotlarni to‘liqligicha qamrab oladi.
Uchinchidan, moliyaviy hisobotlarda korxonaning tijorat siri hisoblangan axborotlar mutlaqo taqdim etilmaydi;